Asgari fiyatının kıtlığının altında kaldığı Türkiye, bu yıl 1 Mayıs’ta hayatın pahalılığının arttığı, insanların temek hak ve özgürlüklerinin kısıtlandığı bir tabloyla karşılanıyor. 1 Mayıs’ın bu yıl seçim periyoduna denk gelmesi ise kişisel sınıfın Memleketler arası Birlik Çaba ve Dayanışma Günü olan Türkiye’de farklı bir mana yüklüyor.
14 Mayıs’ta yapılan cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinde yaklaşık 16 milyon emekçi sandığa gidecek.
Son yıllarda giderek derinleşen toplumsal ve ekonomik sorunların seçim sonuçlarında birleştirileceği değerlendirmeleri yapılıyor.
DW Türkçe’ye konuşan sendika temsilcileri ve katılanlara AKP’nin 21 yıldır devam eden iktidarda bu meseleleri en derinden yaşayan kesitler, bölgelerde öncelikli olarak demokrasi talebiyle geliyor. Emekçi haklarıyla ilgili yanlışsız bir uğraşla geçişe geçiş için iktidar değişikliği şartı getirilmiştir.
Serdaroğlu: Özgürlük istiyordu
DW Türkçe’ye konuşan Birleşik Metal İş Genel Lideri Adnan Serdaroğlu, “Türkiye demokrasisi çok kayıtlı oldu, büsbütün yenilenen bir demokrasiye kavuşabildik var. Cumhuriyet unsurları çok kaydedildi, laiklik çok kaydedildi. Ülkenin ekonomik modelinin birleştiği inatlar uğruna dünyanın en berbat ekonomilerinden biri haline geldi. dönüştürüldü” diyor.
Vatandaşın genel güç kurallarında belirtilmesi gerektiğini söyleyen Serdaroğlu, şöyle devam ediyor: “Bu nedenle biz özgürlük istiyoruz, demokrasi istiyoruz. Sendikal hakların memleketler arası gösterimler içerisinde yer almak istiyoruz. Taleplerimizin başında demokrasi ve kişisel hakların azamî olarak sona eriyor.”
Sendikalaşma oranı yüzde 14’lere indi
AKP döneminin emekçi hakları açısından en değerli ürünleri biri sendikal karşıtı siyasetler oldu. Resmi bilgilere göre 2003’te yüzde 58 olan sendikalaşma oranı geçen yıl yüzde 14 sırada geriledi.
Yaklaşık 2,3 milyon kişisel kağıt üzerinden sendikalı haberse de bu emekçilerin yalnızca 1,5 milyonu Toplu İş Kontratını (TİS) yapabiliyor. Özel dal personellerinde ise sendikaya üye olup TİS’ten yararlananların oranı yüzde 6’larda kalıyor.
Bu devirde ulusal güvenlik, genel sıhhat üzere münasebetlerle toplamda 20 grev ertelendi.
DW Türkçe’ye konuşan Bağımsız Maden İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Başaran Aksu, AKP devri boyunca sendikal örgütlenmeyi tamamlayıcı pratikler yürütülürken, personelin neredeyse kendi güçleriyle direndikleri oranda hak alabildikleri görüşünde.
“Bu siyasi iktidardan kurtulmak mümkün”
Bu hakları alamadıkları da işçilerin sendikal örgütlenmeleri nedeniyle işlerinden atıldığını söyleyen Aksu, Türkiye’nin dört bir kanadında, organize sanayi bölgelerinde, fabrikalarda, hizmetlerde, tarımda değerli direnişler ve değerli mücadeleler yaşandığına işaret ediyor.
Aksu, “Bu süreç daima bir arada yaşanmış ve kişisel arkadaşlar bu süreç uygun gözlemlediler. Bu iktidardan siyasidan kurtulmak mümkün, birincisi bu. Evvelden kurtulmamız gerekiyor ki kendi örgütlerimize sahip çıkmanın yollarını belirlediğimiz bir uçağı, rotayı yaratabilelim” diye konuşuyor.
AKP iktidara geldikten sonra 2003 yılında şifreye giren 4857 Sayılı İş Kanunu ile esneklik sağlama önü açılırken çalışma süreleri detaylandırıldı, teminatsız çalışma yaygınlaştı.
AKP döneminde çıkartılan kanunlar ile çözümleriz çalışma yaygınlaştıFotoğraf: privat
Özel kesimde taşeron uygulamaları artarken kamuda taşeron emekçi çalıştırmayı kolaylaştıran düzenlemeler yapıldı. 21 yıllık süreçte kontratlı memur sayısı da 100 bin civarından 550 bine kadar çıktı.
“Sınıfsal tercihler de oylanacak”
DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu’na göre AKP, iktidara geldiğinde bu yana sınıfsal tercihlerini net olarak ortaya koymuş ve tercihlerini sermaye kesitinin çıkarları çerçevesinde belirlenen bir parti.
Müftüoğlu, “14 Mayıs’ta Türkiye’de aslında oylanacak olan AKP rejiminin kurumsallaşmış otokratik rejimin devam edip etmemesi üzerine olacak. Ama burada sınıfsal tercihler de oylanacak” diyor.
AKP’nin iktidara geldikten sonra açıkladığı Acil Hareket Planı’nda neoliberal yapısallık, programın uygulanacağı kelamını ve bu kelamın kapsandığını söyleyen Müftüoğlu, 4857 sayılı kanunla garantili olarak ortadan kaldırıldığını, 5510 sayılı maddeyle da sıhhat sisteminin piyasalaştırıldığını vurguluyor.
Şeker fabrikaları, Sümerbank, İnhisar şeklinde özelleştirmelerle kamu varlıklarının sermayeye aktarıldığına dikkat çeken Müftüoğlu, ferdi emeklilik sistemiyle de toplumsal güvenlik rejimiyle yavaş yavaş piyasaya devreden bir yaklaşımın benimsendiğini tabir ediyor.
2008 yılında doğum yapan 5510 sayılı Toplumsal Sigortalar ve Genel Sıhhat Sigorta Kanunu ile emeklilik yaşı yükseltildi, emeklilik zorlaştırıldı. Emeklilik aylığı programlaması ve bağlama tutarlarında yapılan değişiklikler sonucunda emekli aylığı kesintileri başladı.
Tanımın uygunluğu düşük fiyatlı alan çalışanların bakış açısından en alt hududu oluşturması gereken minimum fiyat de ortalama fiyat haline geldi. Türkiye’de taban fiyatı toplam kişilerin yüzde 49’unu, özel kesimde kişilerin ise yüzde 70’ini ilgilendiriyor. Bu yıl 8506 liraya çıkarılan taban fiyat, açlık hududunun altında bulunuyor.
“Depremde hasar gördük”
Adnan Serdaroğlu’na bağlı Türkiye’deki çalışanlar Cumhuriyet tarihi içindeki en berbat periyodu yaşıyor.
“Depremde kayıt nasıl o kalıntının altında kaldınız” diyen Serdaroğlu, “O güzelim Kızılay’ı nasıl kendi çıkarları için darmadağın ticareti, ticari anlayışın, zihniyetin nasıl Kızılay’a yerleştirildiği görüldü. Tekrar bilinen TÜİK’e (Türkiye İstatistik Kurumu) bir sistem TÜİK bugün Türkiye’de insanların zayıflaştırılmasının bir aparatı haline dönüştü. Bütün vücudun içi boşaltıldı. Kurumların kesinlikle baştan sona yenilenmesi gerekiyor” diye ekliyor.
AKP döneminde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilen 2018 yılından sonra iş gücü büyümeden giderek azaldı. TÜİK verilerine göre 2022’de iş gücü ödemelerinin cari fiyat gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) içindeki hissi yüzde 26,5 ile son 11 yıl en düşük seviyeye kadar geriledi. Listelenen periyotta hisseleri yüzde 54,5’e yükseldi.
İşsizlik Sigortası Kanunu’nda da AKP devrinde çok sayıda değişiklik yapıldı ve bu değişiklikler temel olarak patronlara aktarılacak teşvikler üzerine oldu. Patrona verilen teşvik ve dayanaklar ödeneğini aştı.
İş cinayetleri cezası kaldı
Başaran Aksu’ya sahip olan son devirde iktisatta işverenlerin kar hırsıyla servet biriktirdiği ve iktidarın da bu servetten aldığı bir sistem işliyor.
Amasra’daki maden faciasında 42 kişinin hayatı kaybedildiFotoğraf: Can Bursalı/DW
“Bu toplumun çalışanlarının, fakirlerinin soyulması üzerine, kendi aralarındaki geleceklerinin, birikimlerinin gasp edilmesine dayanan bir emek sömürüsü bağı geliştirildiler” diyen Aksu, iş cinayetleri listesi her geçen gün yeni vefatlar eklense de sorumluların hiçbirinin yargılanmadığına kelamlarına ekleniyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre AKP’nin birinci yılında 2003’te 811 emekçi iş cinayeti ve meslek hastalıkları hayatında hayatta kalan bu sayı 2021 yılında 1429’a yükseldi. Personel Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi’ne bağlı ise 2022’de 1843 iş cinayeti yaşandı.
“Toplumsal dayanak azaldı, otoriterleşme arttı”
Türkiye’nin küresel hak düzenlemelerinde 148 ülke ortasında çalışma koşulları en berbat olan 10 ülke içinde yerde yer aldığına işaret eden Özgür Müftüoğlu da AKP’nin otoriterleşmeye başlamasıyla maksadına doğrudan personel sınıfını değiştirmeyi düşünüyor: “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın OHAL ilanından sonra patronlarla yaptığı konuşmalarda ‘grev de yasak, işte, daha ne için’ şeklinde açıklamalar var.”
Müftüoğlu, AKP’nin 2011’deki seçimlerinden sonraki süreçte benimsediği neoliberal siyasetlerin ortaya çıkardığı toplumsal siyasetler nedeniyle toplumsal düzeni kaybetmeye başladı, bununla birlikte bir ara otoriterleşmenin de arttığında ortaya çıktı.
Millet İttifakı’nın mutabakat metninde neoliberal siyasetlerin benimsendiğininne işaret eden Müftüoğlu, bu noktada kişisel ve tazminat haklarını savunacak kısımların parlamentoya daha güçlü bir biçimde korunmasın TBMM içinde çalışanların bir değişimine neden olabileceğini vurguluyor.
Taksim yasağı devam ediyor
Öte yandan 1 Mayıs bu yıl da yasakların gölgesinde geçiyor. İstanbul’da Taksim yasağı süresince devam Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK), Türk Tabipleri Birliği (TTB), Türkiye Diş Doktorları Birliği (TDB) ile Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) 1 Mayıs’ geçtiği yıl olduğu üzere Maltepe’de kutlanıyor. Türk-İş ise bu yıl Adana’da olacaklarını duyurdu.
Taksim’de 1 Mayıs kutlamalarına bu yıl da yayınlanmıyorFotoğraf: Jason Dean/ZUMAPRESS/picture Alliance
Başaran Aksu ise konfederasyonlar diğer alanlardaki hakikat gitseler de mücadeleci ve 1 Mayıs’ın manasını bilen sendikalar ve işçilik Taksim’i dört bir koldan, yaratıcı aksiyonlarla zorlayacağını söylüyor: “Biz hiçbir bozukye, hiçbir yasal buyruğa uymadan, emekçi sınıfının kendi düşenlikleri ile hareket eden bir Çizginin dün de geçerli olup olmadığını, çok daha fazla genişlemeyi hedefliyoruz.”
Taksim’de 1977’de 37 kişinin hayatını kaybettiği Kanlı 1 Mayıs’ın akabinde 1978’de daha kalabalık bir 1 Mayıs kutlaması yapılmıştı. Fakat akabinde sıkıyönetim şartları geldi. 12 Eylül darbesiyle birlikte Taksim Meydanı’nda 1 Mayıs aktiflikleri yasaklandı. 2007 yılında Taksim’e karşılık gözaltılara çıkıldı.
AKP hükümeti, 2010’da Taksim’i yine 1 Mayıs kutlamasına açtı. 1 Mayıs burada üç yıl üst üste coşkuyla ve hiçbir sorun yaşanmadan kutlansa da bu uzun sürmedi. 2013’ten itibaren yasaklar tekrar devreye girdi.
Adnan Serdaroğlu ise konfederasyon olarak 1 Mayıs’ı bu yıl Maltepe’de kutlayacak olsalar da Taksim kısıtlamanı yasakçı kişilerinin bir olarak gördüklerini tabir ediyor. “Taksim’in özgürleşmeden Türkiye’de emekçi sınıfı özgürleşmez” diyen Serdaroğlu, şunları ekliyor: “Biz Taksim yasağının halkını, önümüzdeki dönem prestijiyle siyasi iktidar değişse de değişmese de önümüze koyacağız.”
“İktidara güçlü bir bildiri”
1 Mayıs’ta Türkiye’nin dört bir yanında iktidara güçlü bildiriler verilebilecek lisana gelen Serdaroğlu, bu yıl 1 Mayıs’ın seçimlerine yönelik daha güçlü bir toplumsal direnişin ortaya çıkmanın bakış açısından değerli olduğunu söylüyor.
Serdaroğlu, şöyle devam ediyor: “Siyasi iktidara sen bugüne kadar beni ezdin, özgürlüklerimi kısıtladın, cebimdeki parayı çaldın, zenginleri daha güçlü, fakirleri daha fakir yaptın, emeklileri pazardan atık gereç toplayacak hale getirmek üzere her türlü olumsuzluğu lisana getirerek bunun karşılığında da biz 14 Mayıs ‘ta ülkeyi özgürleştirecek ve nitekim de artık 21 yıllık ülke tahribatının, AKP tahribatının ortadan kaldırılacağı bir süreç de yaratacağımız hem ileti halinde hem imaj halinde sürdürülecek.”
News
