Türkiye yaz aylarında kritik iki seçime hazırlanıyor. Bu yıl yapılacak cumhurbaşkanlığı ve meclis seçimlerini değerli hale getiren siyasi gelişmelerin başlangıcından bu yana tam 20 yıl önce, 3 Kasım 2002’de yapılan genel seçime uzanıyor. Türkiye için bir dönüm noktası olan bu seçimlerin gerek siyasetteki parçaları toplumsal hayatta kalma testleri devam ediyor.
3 Kasım 2002’de Refah Partisi’nden kurulanların kurulu olduğu Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), oyların yüzde 34,3’ünü aldığı, yüzde 10 barajı nedeniyle CHP’nin dış partilerin Meclis’e girememesiyle tek iktidar olduğu ve TBMM’nin yaklaşık yüzde 66’sı ‘na karşılık gelen 363 milletvekilliği kazandı.
1999-2002 ortalarında iktidar olan rejimlerin ortakları DSP, MHP ve ANAP’ın yanı sıra muhalefetteki DYP, Saadet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi barajı aşamayarak TBMM dışında kaldı ve böylece oyların yüzde 46,3’ü ise TBMM’de temsil edilemedi.
Türkiye’nin oğlunun 20 yıllık hal veren 3 Kasım seçimlerinin tarihinde kullanılana ve AKP’de önceki siyaset yapan isimlerine göre AKP’nin geçen zamanlar içinde ortaya çıkan farklı kişilerle bir yılda kendisi “tek adam partisi” haline gelirken, başka yerden Türkiye’yi de daha kutuplaşmış bir toplumsal sistem ve otoriter bir idareye dönüştürüldü.
3 Kasım sonucu “geliyorum” demiş miydi?
Peki sonuçlarıyla 2002’de zelzele tesiri yaratan 3 Kasım seçimleri hangi açılardan değerli ve öncesinde bu türlü bir sonuçla devam uzatmam edilebilmiş miydi?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 5 Haziran 2011 Fotoğraf: Picture Alliance/dpa
DW Türkçe’ye konuşan siyaset bilimci Prof. Dr. Menderes Çınar, 3 Kasım seçimlerinin aslında 1990’lı yıllarda yaşanan bir dizi patlamanın sonucu olduğunu belirtiyor ve bu krizlerin toplam sonucunun 3 Kasım’daki kırılma olduğunu söylüyor.
Susurluk skandalı, 1999 zelzelesi, ekonomik kriz, Sivas katliamı ve buna benzer pek çok sorun “merkez siyasetlerinin erimesine ve uç siyasetlerin yükselişine” yol açtığını belirten Çınar, seçim öncesindeki sıcaklık şu sözlerle anlatıyor:
“3 Kasım’da Refah Partisi’nin içinden çıkan AKP’yi kuranların güçlü bir formda geleceği aslında görülüyordu. AKP’yi kuranlar da siyasetin içinden yürüdüler ve ayrılırlar. Esasen onlardan Refah Partisi’nden ayrılma motivasyonu verenlerden biri de Türkiye siyasetinin bir Temsil krizinin içinde olduğunu görüyoruz.”
AKP’ye 2007’de katılan ve 2013’e kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı yapan siyasetçi Ertuğrul Günay da DW Türkçe’ye 3 Kasım öncesi dönem şöyle aktarıyor:
“1999 zelzelesinde yönetimin bütün yönetimlerin sergilediği acziyet ve akabinde gelen ekonomik krizler halinde esnek dolayısıyla genel imaj parlamentonun gücüyle ve muhalefetiyle bölgenin yönetilemediği imajıydı. sürpriz değildi.”
Siyaset bilimci Prof. Dr. Menderes ÇınarFotoğraf: privat
Bu yetenek Çınar’a 3 Kasım seçimlerinde Türkiye siyasetinin o dönem boyunca CHP’nin dışarıdaki tüm oyuncularını “oyun dışı bırakma” açısından değer ve seçim sonuçları bir açıdan “merkez sağ partinin krizi” olarak okunabilir.
Merkez partilerin 1990’larda meydana gelen gelen bir dizi kriz ve bunlara karşılık uygulamalarının yanlış siyasetlerin tesiriyle çıkışlarının akabinde son 20 yılda hala bu insanların tam olarak doldurulmadığına da dikkat çekiliyor.
Çınar, “AKP merkez sağ partilerin ayrılanları işgal ediyor olabilir ancak bir merkez sağ parti değil” diyerek partinin hem ideolojik olarak hem de geldiği kökenden merkez sağ gelenekle uyuşmadığını kaydediyor. Çınar’a bağlı olarak AKP’nin yaşadığı beri çoğalması zati bir merkez sağ parti olmak değil Türkiye’nin merkezini yinelemekti.
Seçimden sonra birinci periyot ve kırılma kırılmaları
AKP’nin isminde yer aldığı toplum o periyodun kanayan yaraları olan adalet ve kalkınma için vaatler veren iktidara geldiğini hatırlatan Günay, şöyle devam ediyor:
“İtiraf etmek gerekir ki birinci sıralarda periyodun kurallarına uygun da yapıldı. Yani Türkiye’nin hareketleri biliniyordu? Adaletti, Özgürlükler, toplum bölümlerinin ortasındaki gelirlerin azaltılmasıydı, AB yürüyüşünün pekiştirilmesi ve 12 Eylül’den kalma Kürtçe yasakları üzere yasakların altındaydı. Bütün bunlar yapıldı. birinci devirde.”
Bunun yanı sıra AKP birinci devirlerinde merkez sol ve sağ siyasetçilere de kapıyı açtı. İslami siyasetten gelen Recep Tayyip Erdoğan, Abdullah Gül, Bülent Arınç şeklinde isimlerin yanı sıra Cemil Çiçek, Abdülkadir Aksu, Köksal Toptan, Yaşar Yakış üzere merkez sağ ya da Ertuğrul Günay, Haluk Özdalga olmak üzere merkez sol isimlerde de 20 yılın birinci yarısında partide yer aldı.
Ancak içlerinde Günay’ın da olduğu bu isimlerin birçoklarıyla şu anda ayrılabilir durumda.
Eski Turizm Bakanı Ertuğrul Günay Fotoğraf: AP Fotoğraf/resim ittifakı
Günay, 2008’de AKP için açılan kapatma durumu ve akabinde yaşanan Ergenekon süreci, AB içinde Türkiye’nin kayıtlı olanların sakatlıklarının aralıklarındaki parçaların aşikâr başlı kırılma noktaları olduğu belirtilen asıl 2011’de AKP’nin üçüncü sefer seçiminin birinci döneminki kesintisinden ayrılmasında şu şekildedir:
“Bütün bu değişim ortamı içinde 2011’de AKP oylarını yeniden arttırarak seçim kazandı. Bu bizim demokrasi tarihimizde bir birincidir. Üçüncü seçimini oyunu artıran kazanan yoktur. Bundan sonra Sayın Erdoğan’da çok bir kalp krizi belirlendi. söz konusu olabilir.”
20 yıllık kritik dönüm nokta
2010 referandumu ve 2011 seçimlerinin yanı sıra son 10 yılda AKP için gerek Türkiye için çok sayıda dönüm noktası sayılabilecek bir gelişme yaşandı.
2002’de iktidara gelindiğinde yalnızca 14 aylık bir parti olan AKP’nin işleyişin her ne kadar muhafazakâr demokrat olarak Zikredilse de birinci başta tam oturmadığını belirten Çınar, “AKP’nin hale gelmesine biraz aşama evre oldu. Esasen Türkiye’nin otoriterleşmesi de basamak etap oldu” diyor.
Çınar, AKP’nin aslında 2005’te yani AB ile tam üyelik anlaşmalarının başlatılmasıyla ıslahat ayrılıklarını bıraktığını belirtti ve o periyottaki süreci şu şekilde özetliyor:
“Ordu zati Ergenekon üzere davalarla pasifize edilmişti. 2010 referandumu ile de yüksek yargıda denetim sağlanmış oldu. 2011 seçimini kazanmanın akabinde 2012’de düzenlenen kongre partisi bence dönüm noktasıdır. Bu kongrede Erdoğan iki şeyi ilan etti; İkinci de başkanlık sisteminin kesinlikle geçilmesini içeren 2023 Vizyon Evrakı yayımlandı.”
Çınar, 2011’den itibaren AKP’nin demokratikleşme diye bir ayrılık olmadığını, tahlil süreci adı altında aralıksız inisiyatifin de aslında Kürtlerden başkanlık için dayanak alma amacını taşıdığını da söz ediyor.
Gezi Parkı hareketlerinden, Haziran 2013 Fotoğraf: Reuters
Arap Baharı, Seyahat olayları ve Gülen Cemaati’nden kopuş
Dönemin değerli kalıntıları o günlerde yalnızca içerde yaşanmıyordu. Günay, AKP’nin demokratikleşme ve AB gayesinden uzaklaşmasında Arap Baharı olaylarını da değerli bir önemli olarak görüyor ve o günlerde AKP’ye hükümran olan durumu şöyle aktarıyor:
“Arap Baharı toplanma çevrelere AB kapısında boşuna uğraşmak yerine Arap dünyasında yeni demokratikleşme rüzgarının önüne geçmek ve orada başkan olmak olmayacak bir hayal kurdurdu. Özellikle Sayın Erdoğan da bu hayali biraz tercih etti. Bu da bir eksen kırılmasına, Batı’dan ve çoğulcu demokrasiden geliyor geçmişteki bir yere savrulmaya yol açtı.”
Günay, Suriye savaşının zamanı birincileri, kendisi şimdi bakan iken bu hayalin yanlış olduğu eleştirisini açıkça gösterdiğini belirtti Erdoğan’ın ise kendisi “Kaygılarınızı aldıysanız sizden rica ediyorum 6 ay dişinizi sıkın, 6 ay sonra bu türlü bir sorun kalmayacak” dediğini aktarıyor.
Bakanlığın son döneminde Seyahat Parkı’na yapılaşma çalışmaları ile karşı karşıya kalan Günay, Erdoğan’ın 2013 Seyahat olaylarını da hassaslığı kapsamında değil bir çeşit Arap Baharı’nın da modülü olan kitlesel aksiyon şeklinde okuduğunu söylüyor.
20 yılın ikinci yılının değerli gelişmelerinden birisi de Fethullah Gülen Cemaati ile kopuş oldu. “Uzun süren iktidarlar bir süre sonra yorulurlar, yorulmakla kalır, yıpranırlar. Yıpranmak da kalmaz kirlenmeye başlarlar” diyen Günay, AKP’deki yolsuzlukların Gülen Cemaati tarafından deşifrelenmesinin partide “kırılma, kime güveneceğini bilememe, içe kapanma ve kendi takımlarına çekilmeye” yol verdiğini söylüyor ve şunu ekliyor:
“Bütün bunların üst üste geldikten sonra Erdoğan artık kimseye güvenmeyen, kendi içine kapanmış, en yakınlarıyla siyaset yapmaya çalışan farklı bir yere savruldu. Lakin kendisiyle birlikte partiyi de savurdu.”
2002 seçimlerinde çok sayıda ve farklı gelişmelerin yaşandığı bir 20 yıllık kapı açılırken yaklaşan seçimlerin devinimlerinde çok kritik sonuçlar toplu olarak dikkat ediliyor.
Menderes Çınar Haziran 2023 seçimlerinin Türkiye’deki otoriter rejimin konsolide olup olmadığı ile ilgili gelişmeler hakkında düşünüyor ve şöyle konuşuyor:
“Eğer AKP kazanırsa kendi rejimini konsolide etme yakalamış olacak. Kaybederse tahminen demokrasiye dönmeyeceğiz lakin demokrasiye dönme imkanını yakalamış olacağız. O açıdan kritik bir seçim olacak.”
Günay ise Türkiye’nin 2015 yılı seçiminin akabinde potansiyel ihtimalinin ortadan kalkmasıyla 2017’ye kadar fiili, 2017’den sonra da hukuken bir tek adam rejimi ile yönetildiğini belirten başlamadığını belirtti:
“Kuruluşundan ve birinci 10 yıllık yürüyüşten çok farklı bir yere savrulan bir AK Parti ile Erdoğan ve Türkiye öyküsü var karşımızda. Yoksullukla, yasaklarla savaşacağız diye gelen bir parti 20 yıl sonra yasakçı, kötülüğü ve yolsuzlukları göz arkası olmayan bir yapıya dönüşecek. Bunun. gitmesi tabiatın gereğidir.Halkın kendi çıkarlarını müdafaası verimisüdür de.Biz Kuzey Korede değiliz.Ne o denli bir geçmişimiz var ne de o denli bir geleceğimiz olabilir, olmayacak.”
News
