Çevre, Şehircilik ve İklim Durumu Bakanı Murat Kurum, geçen hafta zelzele bölgesinde hasar tespiti yüzde 90’ının tamamlandığını açıkladı. Bakanlığın bilgi birikimine sahip, zelzeleden etkilenen 11 vilayetteki 279 bin binanın acil yıkılması gereken ağır yapılar hasar gördü. Hafif veya orta hasarlı yapılara ait veri ve altyapının görüldüğü hasarın boyutu ise şimdi açıklanmadı.
Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınma Programı (UNDP), Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin yol açtığı maddi zararın 100 milyar dolarını aşacağını uzatıyor. Açıklanan bu etkinliği ziyan, Brüksel’de 20 Mart’ta yapılması hedeflenen Türkiye ve Suriye için düzenlenecek bağışçılar konferansına temel teşkil edecek. Fakat zelzele öncesi toplamda yaklaşık 13,5 milyon kişinin yaşadığı kentlerin tekrar imarının ne kadar kötü olacağı ise şimdilik ertelenemiyor.
UNDP Türkiye Temsilcisi Louisa Vinton, bu nedenle Dünya Bankası ve Avrupa Birliği (AB) ile ortaklaşa faaliyetlerde bulunduğunu, bu süreksiz hasar iddiasına tekrar imar masraflarının daha sonra dahil olmadığını söyledi. BM yetkilieri geçen hafta yine imarın tespit edilen yaralanmanın en az iki katı olabileceğini açıklamış, zelzele nedeniyle iktisatta biriken kayıplarn bunu artırmadan kaygıyı artırdığını belirtmişti.
Hasar tespiti nasıl yapılıyor?
Dünya Bankası’nın 27 Şubat’ta kamuoyuyla paylaştığı birinci Afet Kıymetlendirme Raporu’nu hazırlayan uzmanlardan Almanya merkezli Karlsruhe Teknoloji Enstitüsü jeofizikçilerinden Dr. Schäfer, Türkiye’den gelen bilgileri baz alarak programlara göre ikinci büyük enfeksiyonun da sağlık tesislerinin, eğitim kurumlarının ve kamu binalarında oluştuğunu belirtti. Hasarın yüzde 19’unda yol, köprü, elektrik ve su şebekeleri çapında altyapıda tespit edildiğini kaydetti.
Depremde çok sayıda okul da yıkıldı. Fotoğrafta Antakya’da yıkılmış bir kalıntı görülüyor. Fotoğraf: Diego Cupolo/NurPhoto/picture Alliance
Deprem bölgelerinde meydana gelen hasarların hafif, orta, ağır ve tam olarak derecelerine göre genişlemediğini belirten Schäfer, model programlamalarda bunların dikkate alındığını belirtti. Bölgede kaç bina, binalarda kaç hane ve kaç kayıtlı kişi bulunan programlamalara dahil edildiği kaydedilen Schäfer, uygun bir hasar iddiası için kesintiler üretim yılı, kapasite ve çalıştırılmadan önce hangi maksatla çalıştırılmadan da çalıştırılması lisana sağlandı.
Bu hesapların “doğrudan hasar” olarak etiketlendiğini, bununla birlikte kestedilenin de bir bina ya da alt oranlarının, oluşan ziyan derecesine sahip olduğunu, zelzele öncedenki fonksiyonun görülebilmesi için masraf olduğunu söyledi. “Burada söz konusu olan sistemin çağdaş teknikle tekrar inşasının maliyeti değil” diye ekledi. Schäfer, fabrikadaki Yahudi işletmelerindeki hasar tespitine sonucu oluşan üretim kaybının dahil edilmediğini kaydetti.
Can kaybı ve kaybıyla birlikte harcama bilgisi ve bilgi birikiminin aktarılmış olması, beyindeki beyinlerin ve iş gücünün kaybedilmesi, ayrıyeten tabiatta oluşan ziyan da bu programlamaların içinde yok. Dr. Schäfer’e geleceğin refahına ait bu kaybın kalıcı hesabı aslında çok sıkıntı.
Peki tekrar imar kaça mal olur mu?
Doktorasını 1999 İzmit zelzelesi üzerine yazan ve 2002’ye kadar da sık sık bölgede bulunan, Kaiserslautern Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Statik ve Dinamik Taşıyıcılar Kısmı Lideri Prof. büyük kesintiler yaşandığını, maalesef kesintiye uğradığını söyledi.
Depremin tekrar imarı konusunda kesin ve somut sayılar vermenin gücü olup olmadığı, hesap için tapu ve kadastro bilgilerinin de açılmasını sağlayan Sadegh-Azar, ayrıyeten imara açılacak bölge yüzölçümü, kaç kişinin yaşamasının planlandığı, taban özellikleri, binalardaki kat sayıları ve ne çeşit gereçler olmak üzere pek çok faktörün parçalarının dağılımı çizilir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan yine imarın bir yılda büyük ölçüde tamamlanacağını söylese de kullanılacağını bu yıllarda alacağını düşünüyor.Fotoğraf: Susana Vera/REUTERS
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iki hafta kadar önceki maksatlarının bir yıl içinde kat ettiği tamamında konutunu çözecek sayıda kaliteli ve inançlı bir şekilde inşasını sürdürdüğünü söyledi.
Ancak Prof. Dr. Sadegh-Azar’a emanet ise bu umut verici değil. “1999 yıllarını düşünün, orada bile imar uzun sürdü. Bugün bölgede kaldığınızda hala tek tük de olsa zelzeleden bina görüyor” diyen Azar, 6 Şubat’ta iki ağır şekilde yaşadığı büyük bir bölgenin yine inşasının yıllar boyunca devam ettiğini kaydetti.
Yeniden imarda işçi şart
Yeniden imar için öncelikle yüksek miktarda maddi kaynak sağlanmasını vurgulayan Sadegh-Azar’a ayrılan, vakitte tekrar imarı hayata geçirilecek kaçak işçi de çalıştırıldı. “Mühendislere satılanlarınız var, inşaat arkadaşlarınıze var ve her yerde evde çırak ve ustalara bakımlarınız var ki planını değiştirdinizya sağlam binalar hayata geçirilebilsin” diyen Alman uzmanına bağlı, daha inançlı bir kalkınma isteniyorsa, hakikat bir planlama, zelzeleye sağlam inşaat ve güzel kontrol en değerli kaideler. Parçalar için parçalardan oluşan, işin erbabı, devam eden neden işçi işçisi gerekiyor.
Almanya’da duvarcıdan elektrikçiye marangozdan fayans ve tesisatçıya inşaat alanında çalışan meslek kümeleri üç yıl süren teorik ve pratik bilgilerin oluşan eğitimin yer aldığı ve imtihana dahil olduğu. Kâr deneyimi elde etmenin akabinde tekrar teorik ve pratikten oluştuğu ve ona öğretilen para karşılığında ustalık imtihanına girilebildiği görülüyor. Aşikâr koşulları yerine getiriyorsa elektrik okuması bile mümkün.
Sadegh-Azar’a bağlı bu ikili meslek eğitim sistemi Almanya’nın en değerli başarılarından. Türkiye’de maalesef pek çok çalışanın eğitim almamış, pratikten yetişen personel olduğunu belirten Sadegh-Azar, “Bir emekçiden bir plan hayatını geçirmek istediğinde, onu neden yaptığını biliyorsa, bilhassa dikkat ederek yapıyor, bilmiyorsa içselleştirmeyebilir” diyor. Zelzeleye güçlü inşaat konusunda ayrıntıları anlamanın, ehemmiyetinin bölümünün parçası olduğunu söylüyor.
“Denetimi yapan da ailemeli”
Güvenli yapılaşma için Türkiye’deki yasal mevzuatta bir sorun yoktu, bilgi ve akademik bilgilerin kâfi ve mühendislerin de yetenekli olduğunu belirten Sadegh-Azar’a özel asıl sorun hakikat planlaması ve kontrolün yapılmaması. Yaşanan felaketin tekrarlanması için gerekli bir sonraki adım, sorumlu kurumlardaki çalışanın eğitilmesidir.
Sadegh-Azar, “Ancak bu biçimde kontrol edenlerin onlara dikkat etmesi, bilhassa neyin başarısız olduğunu bilir” dedi. Bir başka değerli önlem de yolsuzluk ve rüşvetle çaba. Sadegh-Azar, rüşvetle yahut başka bir formda güvenlikten kurtulmanın atılmasının engellenmesinin de işaretini verdi.
Uluslararası ödeme desteği
Uzmanlara sunulan bir afetten sonra bölgesel olarak büyüyen ve bölgedeki resmi kurum ve para birimleri bilgi ve birikim konusunda büyüme, yine imarda yalnız bırakılmaması da çok değerli.
Bazı milletlerin tarihleri arasında bazı afetlerde bu cinslere dayanaklar bulunduğunu söyleyen Sadegh-Azar, bilgi transferinden tekrar imar sistemi bir sistemin oturtulmasına dek bölgesel memleketler arası ülkelerin bu bahiste dayanabileceğini kaydetti.
Sadegh-Azar’a verilenden ziyan gören 11 vilayette en kısa süre içinde yine imara başlaması ve süratli yol alması isteniyorsa İtalya’da da kullanılan sismik izolasyonlu bina inşaatı düzgün bir alternatif olabilir. Bu teknikte bozulmanın temeli ile yerin ortasındaki temas izolatörlerle kesiliyor, “Genelde de burada elostomer (kauçuk) kullanılıyor” diyor. Bu teknik, zelzele dalgalarıyla binanın temeli ortasındaki bağı kestiği için bina sürdüğü sırada çok sallanmıyor ve yıkılmıyor.
News
