Ankara’nın İsveç’in NATO ile Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik perspektifi ortada paralellik kurulumu, dikkatlerin uzun süre donmuş olan Türkiye – AB bağlarına çevrilmesine neden oldu. Lakin Brüksel’de 2005’te başlayan müzakerelerde artık hiçbir bağlantı açılamadığı şekilde, diğer mevzularda da somut ilerleme sağlanamıyor.
İki taraflı ortadaki üyelik perspektifli münasebetler Seyahat olaylarından bu yana yavaş yavaş, 2016’daki darbe girişiminin akabinde ise hızlanarak donma noktasına geldi. Bilhassa 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında Türkiye’de terörle çaba sarfedilen insan hakları ihlallerine yol açması nedeniyle tam manasıyla çıkmaza girilmiş durumda.
Darbe girişimi öncesinde sığınmacılar konusunda varılan işbirliği de üyelik perspektifli olmaktan çıkan bağların “transaksiyonel” olarak isimlendirilen “al-ver ilişkisi” yerine kıvrımlarına neden oldu. Bu da Türkiye’nin üyelik maksadıyla ilgili şüphelerin derinleşmesine yol açıyor.
Üyelik anlaşmaları konuşulamadığından son yıllarda gümrük Birliği’nin modernizasyonu ve vize serbestisi hususları ön plana çıkmaya başladı.
Vize serbestisi çıkmazı
Türkiye ile AB ortasında 16 Aralık 2013 tarihinde Geri Kabul Mutabakatı ile eş vakitli mesafeler Vize Serbestisi Diyaloğu, Vize Serbestisi Yol Haritası üzerinden yürütülüyor. Bu haritada donanım güvenliği, göç idaresi, kamu üçüncül ve güvenlik, temel haklar ve sistemsiz göçmenlerin geri kabulü başlıkları altında karşılanması beklenen 72 kriter bulunuyor.
Türkiye bunlardan 67’sini yerine getirmiş durumda. Yolsuzluğun önlenmesi, şahsî bilgilerin korunması, Avrupa Polis Teşkilatı Europol ile birleştirilmesi ve cezai ayrıntılarda aktif isimli işbirliğine ayırmalarda ise şu anda kâfi ilerleme sağlanmadı. Ankara’nın bu terörle mücadele kanununu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kriterleriyle uyumlu hale getirmesi gerekiyor.
Türk belgesina vize hürütlerine ait görüşmelerden yıllardır sonuç alınamıyor Fotoğraf: picture-alliance/dpa/D.Naupold
Ancak bu zarara ek olarak hususları harcanan siyasi bir karaktere sahip. Türkiye kökenlilerin ağır olduğu Batı Avrupa ülkelerinde Türkiye Cumhuriyeti’nin vize serbestisi tartışması siyasi planı iktidar partileri açısından saatli bomba olarak tanımlanıyor.
Gümrük Birliği’nin modernizasyonu
Türkiye ile AB ortasında 1996’da tesis edilen Gümrük Birliği’nin güncellenmesinin ve derinleştirilmesinin gerekliliği ise taşıma kotaları, vize, çatlakların tahlili şeklinde kronikleşen problemlere ek olarak küresel ticaret kurallarındaki değişiklikler nedeniyle her iki tarafın üzerinde hemfikir oldukları bir durumdur.
AB ve Türkiye tarafından finanse edilme testleri Gümrük Birliği’nin modernizasyonunin her iki noktada ek avantaj sağlayacağını göstermekte. Birliğin modernleşmeyle bir yandan işlemeyen taraflarının, diğer yandan sanayi ürünlerine ek olarak tarım ürünlerinin, hizmet kesimlerinin ve kamu alımlarının genişletilmesi hedefleniyor. Türk iş dünyası böylece AB’nin üçüncü ülkelerle imzaladığı farklı ticaret anlaşmalarına karşı kendisini müdafaayı da amaçlıyor.
Gümrük Birliği’nin modernleşme konusunda Türkiye ile AB’nin ortasında 2015 yılı ortasında uzlaşıya varılmış olsa da da süreç 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında tıkandı. AB Genel İşler Kurulu, Haziran 2018’de “Türkiye’nin AB’den uzaklaştığı, anlaşmalarının durma noktasına geldiği, yeni fasılların açılmasının düşünülmediği ve Gümrük Birliği’nin modernizasyona yönelik çalışmanın gerçekleştirilmesinin öngörülmediği” olayları içeren bir karar aldı.
Bu karar Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon krizi sonrasında Temmuz 2019’da Ankara’ya karşı yaptırım kararları izledi. İştirak Kurulu ve Yüksek Seviyeli Diyalog toplantıları yapılamadı, Türkiye’ye 2020 ve sonrasında bölüm katılım öncesi mali yardımlar azaltıldı, Avrupa Yatırım Bankası’nın Türkiye’ye yönelik borçlanma faaliyetleri gözden geçirildi.
Avrupa Parlamentosu engeli
Tüm bunlara paralel olarak kopma kopması Ankara’nın üyelik perspektifine karşı en sert muhalefet sahnesi olan Avrupa Parlamentosu (AP) cephesinde yaşandı. AP, Gümrük Birliği’nin modernizasyonu ve vize serbestisi mevzularını Türkiye’de demokrasi, insan hakları ve hukuk devleti açısından ilerleme şartlarına bağladı.
AP Türkiye raportörü, İspanyol parlamento üyesi Nacho Sanchez AmorFotoğraf: resim-alliance/AA/D. Aydemir
AP Türkiye raportörü, toplumsal demokrat İspanyol parlamenter Nacho Sanchez Amor, bu yıl sonbaharda oylanacak yeni Türkiye raporunda, “Türk hükümetinin radikal bir rota değişikliğine gitmediğinden Türkiye’nin AB üyelik sürecinde varlığı kaybedildi, sürdürülebilir olması bozuldu, bu nedenle üyelik yerine daha fazla değişiklik yapıldı ve bir çerçeveyle tasarlanmalı” teklifinde bulundu.
Avrupa genelinde çok sağcılık ve milliyetçiliğin yükselişte olduğu bir dönede Haziran 2024’te AP seçimleri yapıldı. AP içinde hiç kimse bu türden bir giyinme Türkiye’nin AB üyelik perspektifi belgesini açmak istemiyor.
Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş dosyaları
Avrupa kulislerinde tüm yedeklemeler Türkiye-AB bağlantılarında üyelik perspektifli önemli bir canlanma için Türkiye’nin gizli olarak üyesi olduğu Avrupa Kurulu ile bağlarını normalleştirmesi gerektiğini söylüyor. Avrupa’da demokrasi, insan hakları ve hukuk devleti kriterlerini gösteren Avrupa Kurulu için sistematik bahis AİHM kararlarının yerine getirilmesi.
Ankara, Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş’ın “derhal hür bırakılmalarına” yönelik AİHM kararlarını yerine getirmediği Avrupa Kurulu ile sorunlu bir periyottan geçiyor. Avrupa Kurulu, Kavala belgesinde bir gelişme yaşanmaz ise sonbahardan itibaren Türkiye’ye yönelik olası yaptırımlarla görüşmeye başlayacak.
İnsan hakları aktivisti ve iş insanı Osman Kavala Fotoğraf: DW
Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesine ait Avrupa Mukavelesi’nin “İstanbul Sözleşmesi” olarak isimlendirilmesi için 2009 ve 2010’daki tüm çalışmalarda ortaya çıkan Ankara, birinci imzacısı olduğu bu mukaveleden çekilerek de Avrupa Kurulu’nda hayal edilerek yaratılmış durumda.
Türkiye’de vakitte Avrupa Kurulu Parlamento Meclisi (AKPM) kontrol sürecinde ülkeler listesinde yer alıyor. Avrupa Kurulu ile ilgilerin olağanlaşması için bu cephede adım atılması gerekiyor.
Özetle, Türkiye’nin AB ile üyelik perspektifli bir kaydı yineleyebilmesi için öncelikle üye olduğu Avrupa Kurulu’nu ikna etmesi gerekiyor. Hasebiyle Brüksel yolu Strasbourg’dan geçiyor.
News
