Abdülhamid Han: Doğu Akdeniz ısınabilir

Türkiye’nin dördüncü sondaj gemisi Abdülhamid Han, Salı günü Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın katılımıyla görevinin yeri olması beklenen Akdeniz’e birinci uğurlanacak. Geminin bölgesinde ne kadar kalacağı ve tam olarak nerende görevi yapacağına bağlı olarak Doğu Akdeniz’de suların daha ısıtılıp ısıtılmayacağı merakla izleniyor.

Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı’nın görünümü, Türkiye’nin dördüncü sondaj gemisi olacak olan Abdülhamid Han yedinci nesil teknolojiye sahip olan beş sondaj gemisinden biri. 238 metre uzunluğunda, 42 metre uzunluğunda ve 52 bin groston yükünde olan dokuz katlı geminin 12 bin 200 metre derinlikte sondaj kapasitesi olduğu belirtiliyor.

Enerji Bakanı Fatih Dönmez, hafta sonu toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda ”Abdülhamid Han Akdeniz’in derin sularıyla buluşmak için gün söylüyor” diyerek geminin rotasının Akdeniz’in bollaştığını bildirmişti.

Geminin Akdeniz’in tam olarak hangi bölgede yürütülmesinin ise Erdoğan tarafından merasim sırasında açıklanabileceği belirtiliyor.

DW Türkçe’ye konuşan Güç Politikaları Uzmanı Necdet Pamir de geminin sondaj faaliyetlerinin nerede ve ne kadar değerli olduğunu belirterek, “Sondaj, deniz yetki alanı kabul ettiğimiz alanda mı yapılacak, 28 derece doğu boylamının batısına geçilebilir mi; açıklanınca sürdürülüyor” değerlendirmesini yaptı.

Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanları ile ilgili ülkelerin farklı siyasetleri takip ediyordu, son olarak 2019-2020 yıllarında Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs’taki ayrılık ve diğer adıyla Avrupa Birliği’ni (AB) de alan stadyumuna yol açmıştı.

Abdülhamid Han gemisi misyonuna hazır Fotoğraf: Mustafa Ünal Uysal/AA/picture Alliance

Türkiye’nin arama faaliyetleri ve gemileri

Kıbrıs’ta 2000’li yılların başında tespit edilen hidrokarbon kaynakları Doğu Akdeniz’in ehemmiyetini, kıyıdaş açık ülkelerde bol miktarda zenginleştirmek isteyen başka ülkeler için genişletirken Türkiye’de bölgede sismik ve sondaj araştırma ağırlaştırma kararı vardı.

Türkiye’nin şu anda iki sismik araştırma gemisi (Barbaros Hayreddin Paşa ve Oruç Reis) ile Fatih, Yavuz, Yasal isimli gemilere en son Abdülhamid Han’ın da eklenmesiyle adet dört sondaj gemisi bulunuyor.

Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de sismik araştırma ya da sondaj yapabilmek için daha önceden gemi kiralayamayacağını, zira bu uğraşların Amerika Birleşik resimleri (ABD) ve AB tarafından engellendiğini söyleyen Pamir, bu nedenle kendi gemilerinin devam ettiğini dikkat çekiyor. Lakin bu gemilerin satın alma biletlerinin ihaleleriyle yapılmadığını ve yeteri kadar şeffaf olunmadığını belirten Pamir, gemiler alındıktan sonra yapılan hazırlık masraflarının da çok yüksek meblağlarda olduğunu lisana sunuyor.

Doğu Akdeniz’de bu gemilerden Fatih’in üç, Yavuz’un ise dört derin su sondajı yaptığını aktaran Pamir, Türkiye’nin sismik ve sondaj gemilerinin Avrupa ile yaşanan olayların akabinde Akdeniz’i Karadeniz’e çıktığını söylüyor ve “Doğu Akdeniz ‘de bir harften fazla bir dönemdir yokuz” diyor.

Akdeniz’de tansiyon nasıl tırmandı?

Peki Doğu Akdeniz’de taraflar alan bu tansiyona nasıl başladı ve tırmanmaya başladı?

Kıbrıs’taki iki taraflı ve Türkiye ile orta yıllar boyunca süren tansiyon ve egemenlik tartışmaları, Doğu Akdeniz’de ve Kıbrıs açıklarında hidrokarbon kapasitesinin korunabileceğiyle denizlerdeki güç kaynakları ve Yunanistan’da denizde güç belirleme ile ilgili mevzulara da sıçradı.

Necdet PamirFotoğraf: özel

Kıbrıslı Rumların Mısır ile 2003’te, Lübnan ile 2007 ve İsrail ile 2010’da imzaladığı deniz hududu belirleme mutabakatları, akabinde Mısır, Yunanistan, Rum idaresi ve İsrail tarafından Kahire’de Doğu Akdeniz Gaz Forumu mevcut Türkiye’nin ve Kıbrıslı Türklerin yansısını dikkat çekti.

Bu gelişmelerin ve Rum kesitinin adanın bölgedeki sondaj faaliyetlerinin başlatılmasının akabinde 21 Eylül 2011’de “Türkiye-KKTC Kıta Sahanlığı Sonlandırma tahsisi” imzalandı. Bu muahede Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın bölgedeki petrol ve doğal gaz arama faaliyetlerini birlikte yürütmelerine imkan tanırken muahedenin sonraki günü Kuzey Kıbrıs idaresi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) deniz yetki alanlarında petrol ve doğal gaz arama ruhsatı verdi.

Türkiye 27 Kasım 2019’da Libya ile imzaladığı Deniz Yetki Alanlarını Sonlandırma muahedesi ile de Yunanistan’ın Girit, Kerpe ve Rodos adalarının kalan kıta sahanlığı kayıtlarını kapsayan ilan sahibi ve bu muahedeyi Birleşmiş Milletler’e (BM) kaydettirdi.

Bu muahedenin kendi kıta sahanlığını ihlâl ettiğini duyuran Yunanistan ve Kıbrıs ise AB’den takviye alarak Ankara’ya reaksiyon gösterdi.

Türkiye’nin 2020 yazında Yunan adası Meis açıklarında sismik araştırma yapma kararı ve bu bölge için Navtex bildiriminde kalmak üzere Yunanistan’da ülkenin alarma varış yerlerinde gelirken devrin Almanya Başbakanı Angela Merkel’in kirada kalmasıyla birlikte sıcak bir çatışmaya dönüşmesi önlendi. Merkel’in girişiminin akabinde Yunanistan ve Türkiye istikşafi görüşmelerine başlamayı kabul etti ve Türkiye’nin Oruç Reis araştırma gemisini geri çekmesi ortayı yumuşattı.

AB de Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki doğal gaz arama faaliyetleri nedeniyle Kasım 2019’da yasal yaptırımlar için yasallaştırıldı, 2020 Şubat ayında ise Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın iki üyeli yaptırım listesinde yer aldı. AB, 11 Kasım 2020’de Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sismik araştırma faaliyetleri nedeniyle kapsamlı yaptırım kararı aldı, daha sonra bu yaptırımları 2022 Kasım ayına kadar dayandı. Bu yaptırımlarda Almanya’nın da devralınmasıyla o periyotta Türkiye’ye karşı ölçülü bir çizgi takip edildi.

2020 sonbaharında sağlanan izafi yumuşamanın akabinde Türkiye, Yunanistan ve İsrail da dahil olmak üzere bölgesel ülkeleriyle münasebetlerini normalleştirmeye yöneldi.

Oruç Reis gemisi göreviden geri çekildi Fotoğraf: Orhan Cicek/AA/picture-alliance

Tarafların konumları nasıl şekilleniyor?

Ankara ve Lefkoşa’nın hususu, günlük temel siyaseti “Rum kısmının kendisini Ada’nın tek temsilcisi olarak görmesinin ve bölge ülkeleriyle görüşmelerinde Kıbrıs adasını bir ‘ana kara’ şeklinde varsayarak deniz sonlandırma mutabakatları yapılmasının yanlış olduğu” tezi genel olarak şekilleniyor.

Türkiye Kıbrıs’ta Türklerin Rumlarla eşit haklara sahip olduğunu ve bu nedenle adanın zenginliklerinden eşit şekilde faydalanılması gerektiğini belirtiyor. Rumları Ada’nın tek temsilcisi olarak da sergileyen Türkiye, bu nedenle tek başına münhasır ekonomik bölge ilan etme ve parselleri ihaleye çıkarmak üzere bir hakkının varlığını da savunuyor.

Buna karşılık Yunanistan ve Rumlar ise Ada’da güçlü resmi tek devleti “Kıbrıs Cumhuriyeti” olarak görüldüğü için doğal kaynaklar konusunda hareket etme yetkisinin yalnızca kendilerinde bulunduğunu savunuyor.

İki taraflı deniz yetki sonlandırması ile ilgili farklı kriterler temel alınarak siyasetler takip ediliyor ve çatışmalar ve yetki kesintisine uğramadan yol açabiliyor.

Rum bölümü 2007’de atılan adımla Kıbrıs Cumhuriyeti ismine ilan ettiği münhasır ekonomik bölgesini 13 ayrıştırarak milletlerarası güç depoları yerlerde hidrokarbon arama ve çıkarma ruhsatları ruhsatı.

Bu 13 parselden Kıbrıs’ın güneybatı açıklarındaki 1, 4, 5, 6, 7. parsellerin Türk kıta sahanlığı ile 2, 3, 8, 9, 12 ve 13. parsellerin de Kıbrıs Türk bölümünün hak ettiği alanlarla çakıştığı; Bölgede yalnızca 10 ve 11. parsellerde çakışma meydana gelmediği belirtiliyor.

Abdülhamid Han gemisinin Akdeniz’de nerede görevi yapacağı bu açıdan değerli görülüyor.

Yunanistan tetikte

Öte yandan Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Temmuz ayı sonunda Kıbrıs’a giderek Kıbrıs Dışişleri Bakanı Yoannis Kasulidis’le bir ortaya çıktı.

Rum basınına bağlı Kasulidis, Kıbrıs’la Yunanistan’ın, kendi münhasır ekonomik bölgesinde olduğunu söylediği sularda Ankara’nın tekrar petrol ve doğal gaz sondajına kalkışması halinde nasıl karşılık verecekleri konusunda başka AB ülkeleriyle istişarede bulunmayı planladıklarını söyledi.

Rusya’nın Ukrayna işgalinin akabinde gücü Rusya’ya olan tüketimini azaltmak isteyen ve bunun için alternatif arayan Avrupa ülkeleri için Doğu Akdeniz’deki potansiyel kaynak daha kıymet kazanmış durumda.