Afganistan’da açlık felaketi

Dünya Besin Programı (WFP) Lideri David Beasley, geçen yılın sonunda Afganistan’daki durumu, “Yeryüzündeki cehennem” olarak tanımlamıştı. Taliban’ın Ağustos 2021’de iktidarı ele geçirmesinden bu yana neredeyse hiçbir çatışma yaşanmadı, bombalar patladı. Ama o vakitten bu ülkeye yanaştısadı tabana vurdu. Bir dönem önceki Brüksel merkezli bölgesel Memleketler arası Kriz Kümesi, “Taliban’ın ülkesinde ele geçirmekten sonra yaşanacak açlık ve sefaletin, son yirmi yıldaki tüm bomba ve kurşunlardan daha fazla Afgan’ı öldürebilecek” bölgesel kaygılarını lisana getirmişti. Bu hedef artık gerçek olmak üzere.

Geçen kıştan bu yana ekonomik manada ülkelerde olumlu bir gelişme yaşanmadı. DW’ye konuşan, memleketler arası yardım rejimi Save the Children’ın Afganistan şubesi yönetici müdürü Nora Hasaniyen, “Çaresiz kalan ve acil yardıma dayanması olan ailelerin sayıları büyük bir hızla artıyor” diyor ve duruyor vahametini şu anda duruyor örnekle anlatıyor: “Bazı duruyor, çaresizlikten çocuklarını satmak zorunda kalıyor!”

Benzeri görülmemiş açlık krizi

Birleşmiş Milletler (BM) Dünya Besin Programı’na göre, kendisi Afgan’dan dokuzu yetersiz besleniyor. Ülkedeki 18 yıldan fazla insanın sürekli açlık çekiyor ve ivedilikle yardıma dayandığı görülüyordu.

Mali sorunu aşamalarda yaşandı. Dünya Besin Programı Afganistan Yöneticisi Mary-Ellen McGroarty, Temmuz ayında yaptığı açıklamada, şu anda milyonlarca bireye dayanabildiğini söyledi. İmkânların kısıtlı olması nedeniyle yardım durumunun öncelikli olarak yapılması gerekiyor. Açlık felaketinden en çok küçük çocuklar etkileniyor. BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Afganistan’da beş yaşında bir milyondan fazla çocuğun, acil tıbbî müdahaleye devam edecek kadar yetersiz beslendiğini belirtiyor.

Ancak birden fazla vakit bu aralıklarda tıbbî yardımlara ulaşılmıyor. Çünkü her şey biçimindeki sıhhat sistemi çökmüş durumda. Memleketler arası Kurtarma Komitesi (IRC) isimli yardım hizmetleridan Samira Seyid Rahman, DW’ye güneydoğudaki Paktia vilayetinde bir hastanede yaptığı ziyareti anlatıyor: “Yeteri kadar tabip ve ruhsatları yoktu. Vazife başında olan az sayıdaki hekimler ise altı maaş maaş alamadıklarını anlattı. yetersiz beslenmiş kızlar tutan kadınlarla doluydu. Prematüre doğum sevisinde üç görülen bir kuvözü paylaşması gerekiyordu.”

Tarım personelleri, Afganistan’ın Kandahar kentinde yetiştirilen tahıl hasadındaFotoğraf: Javed Tanveer/AFP

Ülke tam bir kriz yuması

Afganlar pek çok krizle birlikte anda uğraşıyor. Onlarca yıl süren savaş, büyük bir yıkıma neden oldu. Son üç yıldır iklim koşulları nedeniyle yaşanan kuraklık, tarlaları büyük ölçüde kuruttu. Ülkenin bazı bölgelerinde sel felaketleri ve hatta zelzeleler meydana gelebilir

Ancak en büyük zahmet maddi. Yurt dışından gelmesi gereken ödemelerin askıya alınması, ekonominin tamamı çökertti. Batı, 20 yıl boyunca Afganistan’a askerî, siyasi ve kalkınma yardımı yaptı. Kamu harcamalarının dörtte üçü, milletlerarası toplum tarafından karşılandı. Bu sayede çok sayıda yol, okul ve hastane yapıldı. Lakin Taliban iktidara geldikten sonra para birimi bir gecede kesildi.

Yardım programı IRC’den Rahman, şu şekilde özetleniyor: “Kamu kesiminde yaklaşık 400 bin, güvenlik kesiminde çalışan 200 bin vardı. Ancak bu ekiplerin büyük bir kısmı boşaltıldı. Şu anda, tüm zamanların en yüksek düzeyde. Birebir enflasyon da o Denli.”

Yaptırımlar kaos dile getirildi

Taliban hükümeti milletlerarası alanda tanınmıyor ve izole edilmiş durumda. Bu da para parçacıkları durma noktasına ulaştı. Batı’nın uyguladığı yaptırımlar yalnızca Taliban rejimini değil, tüm olumsuzlukları etkiliyor.

Afganistan, memleketler arası mali piyasalardan büsbütün koparılmış durumda. Devlet hazinesi de bomboş. Bunun en büyük nedeni Amerika Birleşik resimlerinin (ABD), Afganistan Merkez Bankası’na ilişkin yaklaşık yedi milyar euro değerindeki varlığını dondurmuş olması. Washington idaresi, bu ölçümün 11 Eylül 2001’deki terör taarruzlarının kurbanlarına yapılan beklenen bir tazminat ödemesi için durduruldu. Lakin BM Tek Taraflı Zorlayıcı Tedbirler Özel Raportörü Alena Douhan’a seçildi, bu adım hukuken kazandı. Douhan DW’ye yaptığı açıklamada, “Uluslararası hukuk açısından, Afganistan Merkez Bankası’nın parası hükümete değil, ülkeye aittir” diyor.

Para çantalarıyla dolaşan insanlar

Hal bu sonuna kadar da ülkede banka yoluyla milletler arası para transferi de başarmak hale geliyor. Bu nedenle yardım ülkelerine yollara başvurmak zorunda kalıyor. Alman açlıkla gayret derecesi Welthungerhilfe’nin Asya Bölge Yöneticisi Elke Gottschalk, DW’ye verdiği röportajta, Afganistan’a para transferinin, “Havale Ağı” isimli sistemle anlatıyor: “Yardım parası, önceki üçüncü bir ülkede bulunan aracın hesabına aktarılıyor. dahil olan ve “ajan” olarak bu aracı kişi olarak isimlendirilen, konusu paranın bavullarla nakit olarak Kâbil’e erişmesini sağlayan. Orada para teslimi ve ödemelerimiz yardımları yapmaya başlıyoruz.”

Afganistan’ın başşehri Kabil’de, bir fırının önünde halka ekmek yardımı yapılıyorFotoğraf: Ali Khara/REUTERS

Samira Seyid Rahman, Milletlerarası Kurtarma Komitesi’nin de bu havale ağlarını kullandıklarını vurguluyor. Lakin bunun muteber ve sürdürülebilir bir formülde olmadığı da kaydediliyor. Afganistan’daki açlık krizinin ancak kapsamlı ve kalıcı olarak çözülebildiğini söyleyen Rahman, herkesin şu gerçeği kabul ettiğini savunuyor: “Bu kriz insan üretimi ve buna milletlerarası toplum neden oldu.”

Save the Children’dan Nora Hasaniyen de misal sözler kullanıyor: “Hiçbir insani yardım, yerel sorunu hakikaten çözemez. Daha büyük ve kalıcı tahliller gerekiyor.”

“İzolasyon sonlandırılmalıdır!”

Uluslararası Kriz Kümesi günlük fikirde. Haziran ayı başında, Afganistan uzmanı Graeme Smith, Kâbil’e yaptığı ziyaretin akabinde görüntülendiğini yazdı: “Ülkeyi daha büyük bir felaketin durdurulmasından kurtarmak için, izolasyona son verilmeli ve kalkınma yardımları desteklenmeye ikna edildi. Ayrıyeten Batılı ve bölgesel hükümetler ekonomik güzelleşmeye yardımcı olmaya ikna edildi. olmalıdır.”

Afganların desteklediği büyük külfetler çektiğini bilen Batı, şu ikilemi yaşıyor: Tüm tahlil adımları ama Taliban rejimiyle iş birliğine gidilerek atılabilir. Lakin Taliban, insan ve azınlık hakları, bilhassa de bayan ve kız değiştirme haklarını mütemadiyen ihlal ediyor.

BM Kalkınma Programı Yöneticisi Achim Steiner’in bu mevzuda net bir tavrı var. Mayıs ayı sonunda Davos’ta düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda, söz konusu ikilemle ilgili kayıt kısa ve öz bir formda söz verdi: “40 milyon Afgan’ı, ahlakî bir öfkeyle terk edemeyiz!”