“AİHM kararları uygulansa Türkiye’ye dönüşebilir”

İnsan Hakları Derneği (İHD) ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Dokümantasyon Merkezi tarafından yayınlanan “Verilerle 2022 Yılında Türkiye’de İnsan Hakları İhlalleri” raporlarında, 2022 yılının birinci 11 sırasında kolluk güçlerinin yargısız infazı, sırasında ihtarına uyulmadığı yahut rastgele ateş açması sonuç 8 Aralık 2022 tarihi itibariyle 1’i çocuk 15 kişinin hayatı kaybedildi. Cezaevlerinde olası intiharlar, şiddet, ihmal şeklinde münasebetlerle en az 61 kişi hayatını kaybetti. TİHV’e azap ve berbat muameleye maruz kaldığı süreyle 1.130 kişi başvuruda bulundu. Toplanma ve gösteri özgürlüğü kapsamında yapılan barışçıl hareket ve etkinliklerde yapılan müdahalelerde 143’ü çocuk olmak üzere en az 5 bin 148 kişi azap ve makûs tedavi niteliğindeki uygulamalar ile saklandı.

Basın ve tabir özgürlüğüne yönelik taarruzlar 2022 yılında da devam etti. 63 gazeteci gözaltına alındı, 30 gazeteci tutuklandı, 9’u kayıtlı denetim ve 1’i mesken mahpusu önlemiyle özgür bırakıldı. 507 haber, 274 içerik, 33 sosyal medya paylaşımına, 1.773 siteye erişim engellendi. Valilikler ve kaymakamlıklar tarafından 19 vilayet ve 3 ilçede en kısası 1, en uzun 30 gün olmak üzere 72 kere tüm aksiyon ve etkinlikler yasaklandı. Farklı dernek, vakıf, sendika, meslek örgütü ve platformların üye ve yöneticisi olan 126 kişi gözaltına alındı, 27 kişi tutuklandı.

Türkiye’de hak ve özgürlüğe ait tablo son yıllarda aşağı üst bu şekilde. İhlallerle birlikte Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) Türkiye’den yapılan başvurularda son yıllarda artış görüldü. Lakin AİHM’den çıkan çözümler, uygulamaya yansımıyor.

2022 yılında Türkiye’de 63 gazeteci ele geçirildi, 30 gazeteci tutuklandı,Fotoğraf: DW/B.Narlı-F.Çelik

“Uygulansa Türkiye’yi düzeyine dönüştürebilir”

Türkiye’nin 1950 yılında imzaladığı Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi (AİHS), 1954’ten bu yana yürürlüktedir. AİHM, kelam konusu mukavelenin kontrol organı olarak bilinmektedir. AİHM kararları, insan haklarının çalıştırılmasında değerli rol oynuyor.

Anayasa’nın 90’ıncı yılında “Usulüne politikacıların konulmuş temel hak ve özgürlüklere ait milletlerarası andlaşmalarla kanunların içinde mevzuda farklı kararların içermesi nedeniyle ortaya çıkabilecek patlaklarda milletlerarası andlaşma kararları temel alınır” deniliyor. Anayasa hukukçusu Dr. Serkan Köybaşı, kelam konusu unsurun temel hak ve özgürlüklere ait mukavelelerin kanunlarından daha üstün olduğunu, ancak yargının bağımsızlığı olmaması nedeniyle uygulanmadığını söylüyor:

“Buna bağlı olarak Türkiye’de insan hakları ihlalleri var olmaya devam ediyor. Aslında insan hakları konusunda temel husus olması gereken bir emin değil. Siyasal iradenin gerisinde mevcut ve yargının da uygulaması halinde Türkiye’yi birkaç ay içinde temel düzeyde insan haklarına dönüştürebilecek bir husus. “

Köybaşı’na sağlanan insan hakları ihlallerinin temel nedeni ise Anayasa’nın uygulanmıyor olmasıdır. Köybaşı, “Çünkü Anayasa zati AİHS’yi mahkeme kararlarından üstün tutan bir düzenleme içeriyor” diyor.

Anayasa Hukukçusu Dr. Serkan KöybaşıFotoğraf: privat

“Kararların sistemini iyileştirebilir”

AİHM kararlarının mukaveleye dahil olması nedeniyle iç hukukta direkt tesiri var. Avukat Tuğçe His Köksal, AİHM kararlarının taraf devletler için geçici olduğunu vurguluyor. Köksal, “AİHM kararlarının uygulanmasının, yargı sistemi ve bireyler üzerinde çarpan tesirleri oluyor. Tutuklama, azap ve makûs muamele yasağı, toplantı ve gösteri yürüyüşü ya da söz özgürlüğüyle ilgili tespitleri kapsamında çeşitli hakemlere mevzu olan bireyleri tespitler içerir” diyor.

Hukukçulara sahip oldukları, kararların sisteminin uygunluğunu sağlayabilir. Köksal, “Ceza Muhakamesi Kanunu’nda avukata erişim ya da adil yargılanma hakkıyla ilgili garantiler AİHM kararlarının sonuçları sonuç oldu. 6284 Sayılı 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun da tekrar AİHM’in Nahide Opuzundan kararından sonra” yapıyor.

Avukat Tuğçe His KöksalFotoğraf: Privat

Avukat Köksal, AİHM’nin tespit ettiği, genel önleme ve ihlal kararlarının sistematik olarak de işaretlenmesi nedeniyle diğer ihlallerin önlenmesinin mümkün kılınacağına da dikkat çekiyor. Köksal, katılaşan AİHM kararlarının uygulanmadığının en büyük zararın sistem yöntemi inanç kaybı olduğunu belirtiyor:

“Neye karşı inanç kaybı? Kolluğa, yargı mensuplarına, yönetime karşı inanç kaybı… Sisteme ne kadar itimat duyarsanız o kadar insan haklarına ve hukuk özgürlüğüne verimli bir çerçeve geliştirmiş olursunuz.”

Cumhurbaşkanına hakaret davalarındaki durum

TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin verilerine göre, 2022 yılının birinci 11 yerinde en az 31 kişi Cumhurbaşkanına hakaret savıyla yargılandı. bilgilerin münasebetle 2’si çocuk 1’i gazeteci 11 kişi ele geçirildi, 6 kişi tutuklandı. Hukukçular, Cumhurbaşkanına hakaret davalarının da AİHM kararlarının uygulanmaması sonucunun açılmaya devam edildiğini söylüyor. Serkan Köybaşı, Fransa’da bir başvuru üzerine verilen karar anlatarak “AİHM, departman sonuçlarının genel olarak tenkide daha açık olması ve bu şekilde bir hata alacağınıza hükmetti. ‘Bir euro bile ceza veremezsiniz’ dedi. Bu bizi de bağlıyor” diyor.

Erselan Aktan da AİHM’nin Cumhurbaşkanına hakaret suçlamasıyla ilgili 2021 tarihli Vedat Şorli’nin ihlallerin korunmasını hatırlatıyor:

“AİHM’nin Cumhurbaşkanına itiraz raporunun mukaveleye uygun olmadığı istikametindeki belgeyi kullanan hiçbir mahkeme yok şimdi. Mahkemeler beraat kararı verseler dahi AİHM’nin bu kararına yer hataları yanaşmıyor.”

“‘AİHM’ye taşınırsınız artık’ denmesine çokça söylendi”

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2018’de AİHM’in Selahattin Demirtaş’ın tutuklanmasının siyasi bir karar olduğunu teyit ederek teyit ettiğini akabinde “AİHM kararlarını bizi bağlamaz. Biz karşı atağımızı yapar, işi bitiririz” dedi. Avukat Erselan Aktan’a göre, bu açıklama değerli bir eşiğin geçilmesine neden oldu:

“AİHM’nin Demirtaş kararı, yargılama ve yargılamaların siyasi saiklerle yürütüldüğünü, iktidar teyit ediyordu. Bu tespit, AİHM’in Türkiye’ye yönelik kararları açısından birinciydi. En azından yargılamada tutulan bir şok tesiri yaratılması gerekiyordu. Lakin bu etkiyi, AİHM’yi davanın politik tarafmış gibi gösterip kendince muhafaza edildi.”

Erselan Aktan’a bağlı, yerel mahkemeler ve soruşturma makamları artık memleketler arası kontrat atıflarına şüpheyle bakılıyor. Sorgu ve yargı makamlarının AİHM’e tüzel kontrol sistemi değil, şikayetler mercii yönünde yaklaşmaya başladı kanaatinde:

“İfade özgürlüğü kapsamındaki davalarda yargılananlara avukatın karşı çıktığı karar için yargılamaçların ‘AİHM’e taşırsınız artık’ denmesine çokça söylendiği belirtildi.”

Hukukçular, AİHM kararlarına ters kanunların uygulanmasıya devam ederek son derece insan hakları ihlallerinin de süreceği konusunda uyarıyor. Ersan Aktan kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“AİHM kararlarının hudutlu gücü, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’ne yapılan bildirimlerle güçlendirilmeye çalışılıyor. Hükümet ise bu kişilere karşı birbirinin aynı karşılıklar vermek ve birleşimlerin tutarlılığı sıralamakla yetiniyor. Bu dönemde hükümetin ne bildirimlerinden ne de kırılma sürecinden kaçınıyor gibi görünüyor.”