6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş’ta değişenlerden altı ay sonra Hatay’dayız. Şimdi yıkımına başlanan ağır konutların kapladığı Uğur Mumcu Bulvarı’nda sessizlik hakim. Konteynerlere göre kurulmuş birkaç restoran ve seyir halindeki üç beş araçtan diğeri bir şey görünmüyor. Bulvardan Gaziler Mahallesi’ne hakikat yoluna giderken küçük bir yeşil alana heyeti 8-10 çadır dağıtıyor.
65 yaşındaki Leyla Şeker, bu çadırlardan birinde tek başına yaşıyor. Yıkımın çok şiddetli olduğu Armutlu Mahallesi’nde göçük altında kalan annesi ve kız kardeşinin acısı hala taze:
“Sadece onları mı? Amcaoğlum 15 kişilik ailesiyle dünyadan silindi, torunları bile kalmadı.”
Depremden önceki dört oğluyla doğal sokakta yakın komşularda yaşanan hayat, artık ıssız. Birinci aylarda oğluyla birlikte İzmir’de, akabinde kız kardeşiyle Hatay’ın Altınözü ilçesinde kalsa da tek başına yük olmak istemiyor. Tek başına kalmak çadırda daha huzurlu bir yaşam sürüyor.
Diyabet ve tansiyon hastası olan Leyla Şeker, kaymakamlık tarafından dağıtılan yemek yiyemiyor:
“Yanımızda pazar de yok. Komşular gittikleri vakit bana sebze-meyve ne varsa gelirler, ben küçük tüpte yemeğimi toplanır.”
Konuşmamız zaman zaman ıstırap ve öfkeden ileri gelen göz yaşları ile kesintiye uğruyor. Şeker “Burası artık Antakya değil bir hayalet dünyası” diyor.
“Deprem konutlarının kredisini ödeyemem”
Her gün çadırının önünü yıkamaktan rahat edemeyen Leyla Hanım’a çocukları, komşuları ve işadamları bidonlarla su taşır. Tuvalet ve duş alması içinse orta hasarlı bir meskene girmek zorunda:
“Canımıza aldı. Altı aydan beri bir damla su yok. Kimilerinin kuyuları var, çekiyor, bizim bir şeyimiz yok. Burada mikroptan, sinekten sonraki bir şey yok.”
Ne Payas’a ne de Altınözü’ne yapılan konutlara gitmeye çalışan Leyla Şeker “Dağ başına gitmem, gidemem. Çok emek verdim bu dünyada. Varım yoğum 200 metrekare bir evimdi” diyorFotoğraf: Aynur Tekin/DW
Yıkımı geçen ay yapılan ağır hasar görmüş meskenini, eşinin 32 yıl boyunca yurt dışında biriktirdiği parayla yaşamıştı. Artık kalması çadıra yürüme süresi olan ölüme gidiş eski günlerini anıyor.
Vefat edenin eşinden kalan 5 bin 500 liralık Bağ-Kur maaşıyla hayatı sürüyor. Sarsıntı konutlarının kredisini ödeyebilmek için uzak bir ihtimal:
“Ne gücüm var ne de ömrüm.”
Tek dileği taban incelemesi yapıldıktan sonra konutun bireysel yerde inşa edilmesi. Şeker, “Evimin yerini bırakmam. Borç, harçları bulur” diyor.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ise meskeni yıkılan hak sahipleri için zelzele konutu ve yerinde dönüşüm aşamalarını duyurmuştu. Hatay’da Altınözü, Payas, Gülderen üzere inşa edilecek konutların maliyetinin yüzde 60’ını devlet yüzde 40’ını ise depremzedeler karşılayacak. Bu ödemeler için de hak sahiplerinden, birinci iki yıl ödeme alınmayacak, kalan 18 yıl eşit taksitle faizsiz olarak ödeme yapılacak. Bankaların düşük gelirli bireylerin kredi verip vermeyeceklerine göre önerilen ödeme planı uygulanabilir değil.
Hatay’daki bağlantıların üzerindeki yazılar dikkat çekiyorFotoğraf: Aynur Tekin/DW
“Karşıyım ama herkesin başına gelen bir şey”
48 yaşındaki Rüstem Çoklu, metanetli bir yüz sözüyle 20 yıl yaşadığı aile apartmanını yıkanmış iş makinelerini izliyor. Çoklu, zelzelenin akabinde Antalya’ya giden içten içten yıkım anını onunla da paylaşıyor.
2003 yılında yerleştikleri aile apartmanında, 6 Şubat’ta hayatta kalmayı başarmış, ancak 20 Şubat’taki 6.4 yaşında olan Defne’nin kazandığında ağır hasar görmüştü. Birinci sınıftan bu yana eşi ve annesiyle birlikte çadırda kalır. Besin ve su yardımlarından mutlu. Lakin hijyen sorunları, çok sıcaklar ve yorgunluklar nedeniyle sıkıntı vakitler yaşandığını ekliyor.
48 Yaşındaki Rüstem ÇokluFotoğraf: Aynur Tekin/DW
Yerinde dönüşüm projesi kapsamında duyurulacağı ve krediden yararlanılarak meskenini yerlerde yerde, Küçükdalyan Mahallesi’nde yapmak istiyor. Bunun mümkün olup olmadığı için mühendislerin bir önceki yer tespit çalışmasını bekliyor.
Çelik ustası Rüstem Çoklu, zelzele konutları için 20 yıllık ödeme planı çıkarıp onu hayal kırıklığına uğratmış olsa da da emeğin süresi boyunca krediyi ödeyebileceğini belirtiyor. “Karşıyım herkesin başına gelen bir şey. Biz de kabul edeceğiz. Bizden hiçbir şey talep etmemeli aslında. Devletten bunu beklerdim” diyor.
Antakya’da enkazdan yayılan asbest ve kurşun insan ve her yerde sıhhatini tehdit ediyorFotoğraf: Aynur Tekin/DW
“Çadırın içi 45 derece”
Deprem konutlarının ya da yerinde mevcut olan ve yakın gelecekte tamamlanamayacağını düşünen depremzedeler, kendi olanaklarıyla yeni meskenler inşa ediyor. Kent merkezinin uzak tarım alanı olarak kullanılan parsellerde inşa edilen bu meskenler, çelik, yatırımpan halinde materyallerle yapılıyor.
Aradan geçen altı aya rağmen ağır hasarlı meskeninin yıkımına bile başlanmadığını vurgulayan Savaş Beyefendi, “Devleti beklemeye mecalimiz kalmadı” diyor. Tekrar inşa etme sürecinde hak kaybı yaşamaktan endişelendiği için soyadını vermek istemiyor. Üç çocuğuyla birlikte yaşadığı çadırda yaşamaktan kurtulmak için bulabildiği tek çıkış yolunun kendi meskenini inşa etmek olduğunu söylüyor:
“Çaresizlikten yapıyor bunu. Diğer kentlerde darı kalıcı konutlara geçti biz daha mahvolun insanları bekliyoruz. Bize altı vardı selam bile veren yok. Banyo, lavabo, diş fırçalamak, pak kıyafet giyebilmek bunların hepsi bir sorun. Çadırın içi fırınlanmak üzere, 45 derece.”
Onu harekete geçiren faktörlerden biri de lise sona geçen oğluna ders çalışabileceği bir ortam sunmak:
“Başarısı yüksek bir çocuk. Ders çalışmak için bir yer hazırlamazsam gelecek perişan olur.”
Samandağ’da babasına ilişkin bir mandalina bahçesine inşa ettiği meskenin üretimine Nisan ayında başlandı. Yapıya yer açabilmek için aşikâr bir sayıda mandalina ağacını kırmak zorunda kaldığınıza üzülerek anlatıyor. Sağlam olması için profilinde çelik konstrüksiyon kullanılan ve çevre yardımıpanla çevrilen konutun maliyeti ise bir milyon TL’yi saklı tutar. Finansmanı, otomobilini satarak ve biriktirdiği altınları bozdurarak sunarak ağustos ayı bitmeden taşınabilmeyi umuyordu.
Fotoğraf: Aynur Tekin/DW
Depremzedelerin kendi yerlerine kendi olanaklarıyla inşa ettiği birçok yapıda olduğu üzere bu konutun de iskanı bulunuyor. Savaş Beyefendi, ilerleyen periyotlarda iskan alabileceğine inanıyor:
“Ben bu konutu kayıtlı oturacağım, ondan sonra Allah’a kaydoldum. Ne ruhsat var ne de diğer bir şey. Mandalina etrafındaki elektrik, su aboneliğimiz var, öğrenimden faydalanacağım. Biz buna mecburuz, devleti daha fazla bekleyemeyiz. Her şeyin dört dörtlük olduğu yerde bırakın bir tek benim konutum gecekondu olarak kaçak kalsın.”
“Hatay depremkondu doldu”
Hatay Kent Plancıları Odası Vilayet Temsilcisi Serkan Koç’tan aldığından sonra sistemsiz bir biçimde inşa edilen prefabrik, betonarme ve çelik binlerce yıllık kentin tamamına ulaşımına ve çarpık kentleşmeye sebep olduğuna dikkat dikkat:
“Bir ticarettaşımız, bu yapılara depremkondu dedi ve bu tabiri terminolojiye dahil edildi. Şu anda Hatay’da meczup şeklinde depremkondu yapılıyor.”
Hatay’da sadece üç bin konutun temelinin atılmasına kadar evsiz kalan insan 600 bin olduğunu vurgulayan Koç şöyle devam ediyor:
“Kent canlı organizma halindedir. Sen insanların barınmalarını ayırmazsen beşerler barınma parçaları bir formda kendileri çözmelidir. İmkanı olan beşerler kendi parsellerinde bir halde bir yapı yapıyor. Yarın sizin bu yapılar yıkılma bahtınız yok. Yeni bir imar affına hakikatte devam edecek süreçte. Pekala, Hiçbir elektrik hizmeti almamış bu yapılar nasıl kaydedilecek? Yarın bu ülkeden elektrik isteyecek, su isteyecek, internet isteyecek. Altyapı hizmetlerini götürmek için bu insanlara ne yapıyorsun diyemiyorsun çünkü sen barınma sorununu çözemiyorsun.”
Savaş Bey’in kendi imkanlarıyla kurduğu bir üç odalı depremkonduFotoğraf: Aynur Tekin/DW
80 bin binada 300 bin bağımsız kısım yıkılmayı bekliyor
Hatay Kent Plancıları Odası’nın geçerlilik özelliklerine göre, yaklaşık 80 bin binada bulunan 300 bin bağımsız kısım hala yıkılmayı bekliyor. Hatay’daki hasarların giderilmesi ise Aralık sonuna kadar tamamlanması planlanıyor.
“Bu rejim süratli yahut yavaş olması değil, insan ve çevrede sıhhati açısından gerekli bakımların sağlanması teknikne uygun bakım önemli” diyen Hatay Kent Plancıları Odası Vilayet Temsilcisi Serkan Koç, güvenlik önlemlerine uyulmadığı için ölümlü kazaların yaşandığını belirtiyor.
“Birçok operatör ve iş makinesi hasar altında kaldı. Fazla yük dolduran kamyonlardan insanlardan başına molozlar düştü. Sürat yapan kamyonların nedeni olduğu ölümlü trafik kazaları yaşandı.”
Asbest ve kurşun tehlikesi sürüyor
Konutlarının deprem yapılıp yapılmadığının biri olan Altınözü’nün Karsu Köyü, Antakya’nın 28 kilometre dışında yer alıyor. İlçenin girişine doğru hakikaten tozla kaplanmış zeytin ağaçlarının rengi kirli beyaza dönüyor. Birkaç kilometre sonra, tarım topraklarının ortasında konumlanmış devasa döküm alanında iş makineleri durmadan çalışıyor.
Altınözü’nün Karsu Köyü’ne yapılan konutlarıFotoğraf: Aynur Tekin/DW
Hatay Tabip Odası Lideri Sevdar Şahin’e katılıyor, tarım yerlerine ulaşarak onlara katılıyor ve suya karışan asbest yakın sofralara da gelecek. Kuralsız yapılan yıkım, taşıma, döküm ve parçalara ayrılmış hamileler, çocuklar ve yaşlılar için büyük bir tehdit oluşur:
“Fazla para harcamak istemiyorlar. 10 TL kazanç yerine 15 TL kazanmayı tercih ediyorlar. İnsanlar sıhhatinden daha çok kıymet veriliyor metal kesimlerine.”
Öte yandan, yıkımlarda su kullanılmaması, kamyon ve tır kasalarına yüklenen molozların branda ile kapatılması nedeniyle kent merkezinin havası bir toz bulutu görünümünde. Molozların, tarım toprakları yerine önceki taş ocağı olarak kullanılan yer sert bölgelerin dağıtımları ve çevrelerinin dosya ile çevrilmesi gerektiği vurgulanıyor.
Depremin yaşandığı bölgelerde Hatay’ın yıkımından en çok etkilenen bölgelerdeki şebeke suyu yokFotoğraf: Aynur Tekin/DW
Hatay’da altı şebeke suyu yok
Kentteki tüm konuşmaların su ve toz birikmesine sıkıştığı Hatay’da altı şebeke sistemine erişilemiyor. Hatay Tabip Odası Lideri Sevdar Şahin, Antakya’nın yüzde 10’nuna, Defne’nin ise yüzde 35’ine su verilebildiğini söylüyor:
“Şebeke suyu Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin misyonunu sağlamak. Lakin belediyenin elektrik ve su faturaları tahsil edemediği ve çöp vergisi alamadığı için bu tamiri gerçekleştiremiyor. Ancak belediyelerin merkezi bütçeden de sürdürülmesi söz konusu.”
Şebeke suyunun yokluğunun potansiyeli de artıyor. Kentte sık sık ishal olayları görülüyor. Şahin’e ait bu olayların gelişmesinde, hijyen şartlarını sağlamaktan yiyecek şeytanı ve gerekliliği sağlanamayan büyük bir rol oynuyor.
Uzmanların ortaklaştığı görüşlü, 6 Şubat zelzelelerinin en çok sayıda vilayet olan Hatay’a “özel afet bölgesi seçenekleri” ile. Hatay’ın lakin bu biçimde içeriye kalkabileceği belirtiliyor.
Kaç konut yapılacak mı?
Hatay’da 3 binden fazla konut için temel atıldığı ve konutların Aralık ayında teslim edilmeye başlanacağı belirtiliyor.
Temmuz ayında bir açıklama yapan Etraf, Şehircilik ve İklim Durumu Bakanı Mehmet Özhaseki, Hatay’a 220 bin 66 afet konutu, 34 bin 129 köy meskeni olmak üzere toplam 254 bin 195 konut inşa ettiğini söylemişti.
News
