14 Mayıs seçimlerinde sandıktan çıkacak sonuçsuz siyasetin değil, iktisadın de yakın geleceğe istikamet verecek.
Türkiye’de pandemi sonrası yatırım ortamındaki sakinlik, son 1,5 yılda yaşanan yüksek enflasyon ve 6 Şubat’ta yaşanan artış, iktisatta ağır bir tahribat yaratmış durumda.
Cumhur İttifakı cumhurbaşkanı adayı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın baş karar verici olduğu para ve maliye siyasetleri, cari açıktan geniş tarifeli işsizliğe, yoksulluktan bütçe açığına kadar iktisadın ana verilerinde büyük bozulmalara neden oldu.
Bu nedenle, 14 Mayıs sonrasında en çok merak edilen bahislerin başında yeni kurulacak politikaların nasıl bir iktisat siyaseti uygulayacağı geliyor.
Peki 15 Mayıs sabahından Türkiye’de idaresi devralacak hükümet, iktisatta nasıl bir tablo bekliyor?
Altı ana başlıkta Türkiye iktisadının mevcut sonuçları ortaya konuldu:
Büyüme
AKP iktidarının enflasyon ile çaba yerine büyümeyi tercih eden Yeni İktisat Modeli ile birlikte artan iç tüketim, Türkiye’ye 2021’de 10’un üzerinde yüzde, 2022’de ise 5,6’lık büyümeyle geri döndü. Lakin bilgiler, AB ve OECD ortalamalarının çok üzerinde büyüyen Türkiye iktisadında fiyatlarının müşterilerinin büyümeden aldığı hisnin her yıl daha da azaldığına işaret ediyor.
TÜİK verilerine göre 2016 yılında iş gücü büyümeden aldığı his yüzde 36,3 seviyesindeyken, bu oran 2022 sonunda yüzde 26,5’e kadar geriledi. toplam periyotta sermayenin hissi ise yüzde 47,5’ten yüzde 54,5’e çıktı. Hasebiyle AKP’nin iktisat siyasetleri ile kayda değer büyümenin elde edilmesine ulaşılıyorsa da bu büyümenin geniş kesitlerine refah getirilmiyor, bilakis ulusal gelirden sertifikasını his geriliyor.
Birkaç yıl öncesine kadar dünyanın en büyük 10 İktisadından biri olma maksadı bulunan Türkiye, artık birinci 20 ülkenin ortasında kalabilme çabası veriyor.
Enflasyon
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatları uyarınca faiz indirimi Eylül 2021’den bu yana geçen yaklaşık 1,5 yıl içerisinde, Türkiye dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip ülkelerden biri haline geldi.
Bu periyotta Merkez Bankası’nın siyaset faizi yüzde 19’dan yüzde 8,5’e düşürülürken resmi bilgiye göre enflasyon yüzde 85’e, üretici enflasyonu ise yüzde 157’ye kadar çıktı. Nisan ayında yıllık enflasyon enflasyonu baz tesiriyle yüzde 43,68 seviyesine gerilerken Türkiye bu orantıda G-20 ülkeleri Arjantin’den sonraki en yüksek enflasyona sahip ülke oldu.
Mayıs başı itibariyle enflasyondaki artış 52. ayını da geride bıraktı. Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) tarafından hesaplanan yıllık enflasyon ise yüzde 100’ün üzerinde seyrediyor.
Ayrıca Dünya Bankası bilgilerine göre, son bir dünyadaki küresel besin fiyatlarının düşmesine karşılık Türkiye yüzde 70’e varan fiyat artışlarıyla özetlendi ve en yüksek besin enflasyonuna sahip beş ülkeden biri konumunda.
Gelir durumu ve yoksulluk
Yüksek enflasyon ortamının doğal sonucu olarak Türkiye’deki gelir koşullarının adaletsizliği ve yoksulluk giderek artıyor. TÜİK’in 2022 yılına ait Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne göre, en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik kümenin toplam gelirinden aldığı his, 2022’de bir önceki yıllık karşılaştırmada 1,3 puan artarak yüzde 48 oldu. Oyunun periyotta en düşük gelire sahip yüzde 20’lik kümenin ulaştığı his ise 0,1 puan azalarak yüzde 6’ya geriledi.
Türk-İş’in Nisan 2023 verilerine göre, dört kişilik bir aylık aylık besin harcamalarını kapsayan açlık hududu 10 bin TL’yi aşarken; Kira, fatura, eğitim, kıyafet, ulaşım karşılığında tüm masrafları kapsayan yoksulluk sonu ise 33 bin TL’ye yükseldi. Türkiye’deki çalışanların resmi bilgilerine göre minimum fiyat yüzde 37’ye çıkıyor. Asgari fiyat son 1 yılda yapılan yüzde 75 artırmaya karşılık yalnızca 8 bin 506 TL ile açlık hududunun bile altında seyrediyor.
TÜİK’in 8 Mayıs’ta uygulanan Yoksulluk ve Ömür Şartları İstatistikleri’ne göre, Türkiye’de “yoksul” tarifine giren 12 milyon kişi mevcutken yoksulluk oranı yüzde 14 ile son 5 yılda yüksek oranda görülüyor durumda.
İşsizlik
Pandemi devrinde istihdam piyasasına verilen takviyeler ve ayrılma yasağı ile kısa çalışma ödeneği süresince işsizliğin artmasının süresine geçti. Pandemi çıkışı ile birlikte açılan kredi muslukları ve iç talep canlanması ile birlikte iş gücü üretenler olası büyük kayıpların da önüne geçilmiş oldu.
Güncel bilgilere göre, Türkiye’de işsizlik oranı yüzde 10 düzeyinde seyrediyor. Pek çok otorite tarafından “gerçek sistem oranı” olarak programlanabilir ve iş aramaktan vazgeçmiş kimseleri de kapsayan geniş tarife oranları ise yüzde 21,8 ile çok yüksek bir seviyede bulunuyor. Bir başka deyişle Türkiye’de çalışıyor durumdaki her beş kişiden biri işsiz durumda. İşsiz olanların yaklaşık üçte biri ise üniversite mezunları oluşuyor.
İş gücü ayrılık oranı ise tüm düzeni yüzde 53,6’sı ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkeleri içerisinde son sırada yer alıyor. Türkiye yüzde 35’lik bayan istihdamı ile tekrar OECD’de sonuncu sırada yer alıyor. Türkiye’de, 15-24 yaş grubundaki genç nüfustaki oranlar yüzde 20,1 ile AB ülkeleri içerisinde uzanan genişliktedir.
Cari açık
Erdoğan’ın zarar vermediği Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı periyodunda başlayan “yüksek kur-düşük faiz” modeli ile dış ticarette fazla verme gayesi, gelinen konum tarihi bir cari açık ve dış ticaret açığına neden oldu.
TCMB’nin açıkladığı son verilere göre, 2023’ün birinci bölümleri cari dağılımları hesabı, ocak-mart ortasını kapsayan yılın birinci bölümü 23, 6 milyar dolar açık vererek rekora imza attı. 12 aylık cari açık ise 54,2 milyar dolar oldu.
Bu devirde TCMB’nin art kapı yüklemesi ile dizginlemeye uğraşması dolar kuru 20 TL’ye dayandı. Kurun yapay formüllerle yükselişinin engellenmesinin bedeli ise ihracatta yaşanan kan kaybı oldu.
Yalnızca Nisan ayında ihracat yüzde 17 düşerek, pandemiden bu yana birinci sert gerilemesini yaşadı. Böylece ihracat ve ithalatın ortasından oluşan dış ticaret açığı da son 1 yılda yüzde 44 artarak, Nisan 2023’te toplamda 120,4 milyar dolara çıktı ve yeni bir rekor kırılmış oldu.
Bütçe açığı
AKP idaresi, 2002 yılında kendinden önceki uygulamaya konulan IMF odaklı para ve maliye politikalarını uygulamaya devam etti. 2008 krizi dönemi dışarıda bırakıldığında genel manada partisi seyreden bütçe istikrarı, pandemi ile birlikte bozulmaya başladı.
2022 yılında bütçe gelirlerini artırma ve bütçe açığının GSYH’ye yüzde 3’ün altında tutmak için vergi barışı ve bedelli askerlik üzere pek çok gelir artıcı uygulamayı kapsayan AKP hükümeti, seçim araçlarının girilmesi ile birlikte Hazine’nin kaynaklarını daha da cömert bir halde kullanmaya başladı . 6 Şubat’taki zelzele felaketi ile birlikte bütçe açığındaki büyüme hızlandı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı Mart 2023 merkezi idare bütçe bilgilerine göre, bir önceki yılın birinci bölümleri 30,8 milyar TL fazla veren bütçe, 2023’ün birinci bölümü ise 250 milyar TL açık verdi. Buna Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) ve seçim odaklı harcamalar, doğal indirimleri ve maaş artışları da eklenince, yeni paranın değerli gündem emin olmadığından birinin de Hazine’yi tekrar çoğaltmak söyleyebilmesi mümkün.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşılabilirim?
News
