Anayasa Mahkemesi (AYM) Genel Şurası; Cumhuriyet, Sözcü, Birgün ve Kozmik gazetelerine Basın İlan Kurumu (BİK) tarafından verilen resmi ilan ve reklam kesme cezaları nedeniyle tabir ve basın özgürlüğünün kırılmasına karar verildi.
Mahkeme, TBMM’den kaynaklanan sorunların çözümü için yasal değişiklik yapılmasını önerdi. Kararda, “Kuruma verilen yetkinin basının etik bedellerini düzenleme hedefinden öteye giderek artık bazı basın mensupları açısından çaydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü” belirtildi.
Basın İlan Kurumu; Sözcü, Cumhuriyet, Birgün ve Kozmik gazetesinde yayımlanan bazı köşe yazıları ve haberler nedeniyle çeşitli sürelerde resmi ilan ve reklamların kesilmesine karar verilmiş, dört gazete, bu cezalara karşı asliye hukuk hakimliklerinde dava açmış, lakin olumlu bir sonuç çıkmamıştı. Gazeteler, bunun üzerine 13 cezaya karşı AYM’ye kişisel başvuruda bulundu.
10 bin lira manevi tazminat
AYM, yaptığı kıymetlendirme sonucu 4 gazetenin tabiri ve basının özgürlüğünün serbest bırakıldığının ortaya çıkmasını sağladı. İhlallerin yapısal sıkıntıdan kaynaklandığına işaretle “pilot karar” adabının olduğuna karar veren AYM, esneklik problem tahlili için keyfiyetin TBMM’ye bildirilmesine hükmetti. durumunda yapılan ve karardan sonra yapılan başvuruların incelenmesinin 1 yıl ertelenmesine karar verildi.
AYM, müracaata husus 4 gazetenin 13 haber ve köşe dilekçesine uygulanan BİK cezalarının sokaktakiler için de yine yargılama kararını alarak, karar örneğini ilgili asliye hukuk mahkemelerine gönderdi. Ayrıyeten ona bir başvuruçı için başka ayrı 10 bin TL manevi tazminata hükmedildi.
Bu kararlara, AYM Lideri Vekili Kadir Özkaya ve üyeler Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan karşı çıktı.
BİK kararının münasebeti ne?
Anayasa Mahkemesi, kararının münasebetinde temel olarak iki tespitte bulundu. Bunlardan birincisi, BİK’in gazetelere uygulanan cezalara ilişkin maddede kriterlerin bilinmeyen olduğu, ikincisi buna karşı açılan davaların evraklar üzerinden hali bir incelemeyle görüşülmesi oldu.
195 sayılı Basın-İlân Kurumu Teşkiline Dair Kanun’un 49. çoğaltma itiraz adabında başvuruçılara sav hakimlerini savunma, kanıtlarını sunma ve BİK’in cezalandırma münasebetlerini tartışma imkânı tanınmadığı açıklanan kararda, çoğunlukla hakimliklerin bu davalara hakem sıfatıyla baktıkları ve yalnızca formül bir inceleme yaparak Karar verdiklerinde tenkinde bulunuldu. Kararda, “Bu nedenle tabir ve basın özgürlüklerini sonlandıran bir kuralın keyfi ve orantısız müdahalelere karşı birinci olarak yargılama hukukunun yöntemine ait teminatlarını barındırması gerekir” denildi.
“BİK’in yetkisinin sonları öngörülmez biçimde geniş”
Kanun’un 49. saklamaki kuralın kapsamı ve sonlarının aşırt olmaması nedeniyle BİK’in sahip olduğu yetkinin hudutlarının hedeflmez biçimde geniş tutulmasına olduğu neden tabir edilen kararda, BİK kararlarına karşı bireysel kurallarada itiraz adabı ile sonuçlanma olasılığı vurgulandı.
Kararda, başvuruya husus müdahalelerin başvurucuların Anayasa’nın 26. ve 28. maddeleri ile korunan hakların ihlali ve ihlalin söz ve basın özgürlüklerinin korunmasına ait temel garantilere sahip olmaması nedeniyle doğrudan kanundan kaynaklandığı durumlar var olduğu belirtildi.
“Haklar ortada adil istikrar gözetilmedi”
Gerekçeli kararda, başvuru konusu haberlere verilen cezalarda BİK tarafından çatışan haklar ortada bir bağlantı hatası adil bir istikrarın gözetildiğinin tespit edilemediği belirtildi. BİK kararlarına itirazı araştıran asliye hukuk hakimliklerinin gerekçeli kararlarına ilişkin bazı zaman BİK’in değerlendirmelerinin doğrudan temel alınan sözlü kararda, “Ancak bu değerlendirmelerin doğruluk kriterlerini karşılayıp karşılamadığının ısıtılmadığı” sözü verildi. Kararda, “Dolayısıyla haberlerin yazılma yeri ve zamanı, kime karşı ne formda yazıldığı, sanat planı bilgisi, olgusal temel üzere ögelerin bulunup durma konusunda başvurmaçıların sav ve kanıtlarının incelenip incelenmediği, incelendiyse hangi arızalarla değerlendirmeye alınmadığı anlaşılamayan arıza yapıldı”.
“Sistematik sorun” tespiti
AYM kararında, “Anayasa Mahkemesi’nin mevcut başvurulara aralarında birbirini tekrarlayan bu cins kararların sistematik bir Davaya işaret edilerek değerlendirilmiş olduğu” dedi. Kararda; Sistematik sorun mahkemesinin Anayasa’ya uygun yorum yapmalarına izin verilmeyeceğine dair bir kanun uygulamalarının yanı sıra bu uygulama sözleşmesinin değiştirilmesinin zorunluluğunun bir toplumsal yoğunluktan kaynaklandığının da gösterilmediği ile ilgili bilgi kaydedilmiştir. Kararda şu kıymetlendirme yer aldı:
“Diğer bir anlatımla başvurucuların basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan araç yasal özgürlükten mahrum bırakıldığı amacıyla bu aracın kullanım nedenleri ile ilgili ve kâfi münasebetlerle ortaya konulamamıştır. Bunun yanı sıra ilgili ve kâfi münasebet olmadan cezalandırma konusu olan bu tür kararların caydırıcı tesir gösterilmesi nedeniyle söz ve basın özgürlüklerine yapılan müdahalenin dahil edildiği olarak da nitelendirilemez.”
“BİK cezaları cezalandırma aracına dönüştürüldü”
BİK’in 2014 yılında basın ahlakını asıllarını bozarak 39 gün, 2019’da 143 gün, 2020’de 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verildiğine dikkat çekildi. Kararda, “Bu doğrultuda verilen cezalara hizmetler Kuruma verilen yetkinin basının etik kıymetlerini düzenlemeyi maksadından öteye giderek artık bazı basın mensupları açısından çaydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumda sistematik bir soruna neden olduğu gözlemlenen aralıklarla yapıldı”.
AYM’nin TBMM’ye önerisi
Anayasa Mahkemesi, sorun tahlili için yapılacak yeni kanun düzenlemelerinde şu tekliflerin kaydedilmesinde fayda olduğunu bildirdi:
*Kanun’un 49. yayınlananki resmi ilan ve reklam kesme cezalarına ait kuralların çerçeveleri çizilmeli, aşikâr birlikler ve katılıkta olan tabirlerle kanun unsuru form ve maddi açıdan tekrar düzenlenmelidir.”
*Kanun’un 49. elemanındaki resmi ilan ve reklam kesme tarzının kapsamı belirlenirken, doğruluk kriterleri de göz mesafesine ilişkin kurallarn aralıkları dar bir uygulama alanına saçılacak şekilde taranması ve kullanılmasının acil bir toplumsalın kalıcılığının gerekli kılındığı koşulların spesifikleştirilmiş olması durumunda dikkate alınması. Bu bağlamda hangi davranış yahut olgulara hangi hukukî sonuçların bağlanacağı ve bu bağlamda kamusal makamlar için nasıl bir müdahale yetkisi doğacağı mutlaka bir katılık ayrıntılarında ortaya konulmalıdır. Bu birliktelik 49. bileşenin basının etik özelliklerini artırmaya yönelik sunulan müdafaanın hudutları netleştirilmesi ve hangi eylemlerin bu hizmetlerin sunulması konusunda bir ölçüt/eşik paha belirlenmesi üzere oluşturulmalıdır.”
*Kanun’un 49’uncu maddesinin resmi ilan ve reklam kesme cezalarına itiraz yolu, derece mahkemelerinin bulara hangi sıfatla bakılacağı – davaların çoğunluğunun özet özellikleriyle bakıldıklarından – ve bu yeteneği da uygulayacakları yargılama yönteminin kapsamı net bir formda yine düzenlenmelidir.”
News
