Anayasa Mahkemesi (AYM), 30 bini aşan bekçilerin bireylerini saklamayı, şüphelileri yakalamayı, sıkıntı ve silah kullanma yetkilerinin iptali talebini reddetti. Lakin mahkemesi, bekçilerin üst arama yetkilisi, kimlik bilgilerinin tutulmadığı kişilerin tutularak kolluğa teslim edilmesi ile gözetlemeye başlama koşullarında uyum ve asılları belirlemeyi İçişleri Bakanlığı’na bırakan düzenlemeleri Anasaya’ya ters bularak iptal etti.
Türkiye, 11 Haziran 2020 tarihli ve 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu ile yine izleme uygulamasına geri dönmüştü. CHP, “paralel ordu” tenkitlerine neden olan kanunun iptali istemiyle AYM’ye başvurmuştu. 22 Mart’ta iptal talebi görüşen mahkemenin gerekçeli kararı açıklandı. Kararda, bazı unsurların iptal edildiği, bazı kritik unsurların ise iptal talebinin reddedildiği görüldü.
Silah kullanma yetkisi iptal edilmedi
Buna göre mahkeme yasanın “zor ve silah kullanma yetkisi” başlıklı 9′ maddesindeki silah kullanma yetkisinin iptali talebini oybirliğiyle reddetti. Bu sırada, “Çarşı ve mahalle bekçileri 4/7/1934 tarihli ve 2559 sayılı Polis Görev ve Salâhiyet Kanununun 16’ncı unsurunda belirtilen sıkıntı ve silah kullanma yetkisini haizdir” düzenlemesi yapılıyordu.
Yine de denetleyicilerin davranışları makul bir sebep halinde “topluma yönelik olası bir tehlikeyi engelleme” emeliyle durdurma yeteneği ve sorma yetkisini Anayasa’ya alışılmamış bulmadı. Bekçilerin “şüphelileri yakalamak” halindeki yetkisiz görevi ve yetkisi iptal edilmedi.
Kararda, bekçilerin silah kullanma yetkisi “Dava konusu kurala kayıtlı kişinin hayat hakkı, Anayasa’nın 17’nci kez belirtilen erişime bağlı olarak kanunla müdahalesi mümkündür. Bununla birlikte kamu sistemi, toplumsal hizmetler ve huzurunu sağlamakla prosedürlü kurallı çarşı ve mahalle bekçilerine başta hayat hakkı olmak üzere durmak üzere temel hak ve özgürlüklerine yönelen saldırıları etkisizleştirme emeliyle anayasal birliktelik ve kanunda sayılan sonlu hâllerde silah kullanma yetkisini bırakmayan demokratik toplum tertibinin gereklerini ihlâl etmemektedir”
Kararda, bu yetkinin ancak mevcut olduğu 2559 sayılı Kanun’un 16’ncı bölümünde belirtilen nitelikteki atakları etkisiz hale getirme ve hakkında tutuklama, zorla getirme, zorla getirme kararı yahut yakalanma buyruğu verilmiş olan bireyleri ya da suçüstü hâlinde şüphelileri yakaladığı hedefle silah kullanılabildiğin kararın alındığı anının hatırlanarak “böylece anılan yetkinin veriliş gayesine karşıt ve orantısız bir şekilde bölmeleri engelleyecek teminata yer verildiği görülmektedir” denildi.
Bekçilerin iptal edilen yetkileri neler?
AYM, bekçilere kanunun 6’ıncı maddesiyle verilen kimi “önleyici ve esirgeyici misyon ve yetkileri” iptal etti. İptal kararı, Resmi Gazete’de yayımlanmasından itibaren 9 ay sonra şahsiyetler girecek. AYM’nin buna ait iptal ettiği üç paragraf şöyle:
-Görev bölgeleri içinde bulunan konut, iş yeri ve araçların malların korunmasında sahipleri tarafından noksan olarak alınan önlemleri tamamlamaktır.
-Kamu tertibini bozacak mahiyetteki gösteri, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi hedefiyle genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önlem alınıyor.
-Halkın sükûn ve istirahatini bozanları ve diğerlerini rahatsız edenlerin engellenmesi.
Anayasa Mahkemesi Fotoğraf: Tuncay Yıldırım/DW
Önleyici önlemde silah kullanma bilmecesi
Kararın münasebetinde bekçilere verilen bu yetkilerin “kapsam ve sınırları”nın neler olup bittiğine dikkat çekildi. Kararda, bekçilere kamu nizamını bozacak mahiyetteki gösteri, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi maksadıyla verilen engelleme görevinde “zor kullanma yahut silah kullanma yetkisini içermediği” konusunda kullanılamadığı vurgulanmıştır.
Bu engellenen kişilerle ilgili ne cinslerin serbest bırakılması, engelleme yetkisinin neleri içermediğinin duraklatıldığı işaretlenen kararda, “Dolayısıyla kural hem katılanlar hem de çarşı ve mahalle bekçileri istikametinden rastgele birsamaya ve şüpheya yer alacağınız formda uygulanabilir ve maddi yeterlilikler. ve manevi kalıntıların korunması ve izin verilen yetkilendirmenin yasallık koşuluyla sağlanması sağlanarak var edilmiştir” denildi.
Bekçilerin üst arama yetkisi neden iptal edildi?
Kimliğini koruyan kişinin “tutularak” kolluk kuvvetlerine haber vermesine ait düzenleme iptal edildi. Bekçilerin üst arama yetkisinin de Anayasa’ya alışmadığına karar verildi. İptal edilen düzenlemede “Çarşı ve mahalle bekçisi, durdurulduğu kişi üzerinde yahut aracında silah ya da tehlike veya diğer bir eşyanın kapsadığı kâ konusundafi şüphenin varlığında hâlinde, kendisine yahut diğerlerine ziyan ihmalini önleme hedefine yönelik el ile dıştan denetim dahilinde gerekli önlemleri alabilirsiniz” yer alıyordu. Bu iptal kararı da 9 ay sonra kişisel olarak girecek.
Bu kararın iptalinin münasebeti ise “Kişilerin üstünün ve aksesuarlarının el ile dıştan denetiminin arama boyutuna erişmemesi ve bunun sonlarının merceklerinin parlamasıyla tespit edilebilir nitelikte olması zorunluluğudur. Kuralda, Bluetooth geçen durumların varlığında hâlinde gerekli önlemler neler olduğu, yetkinin kapsam ve sonları açık ve net olarak belirlenmemiştir. Bu prestijle kişilerin üstünde ve eşyası üzerinde yapılacak elle denetim faaliyeti ile arama ortasındaki hududun tespit edilmesi açısından kurallarda göstergeler mevcut olduğu açıklandı.
AYM, araçlarda yapılacak aramaların başarısızlıklarını da “Dava konusu kuralda, yapılabilecek uygulamalarda yapılacak elle denetimin arama önlemi boyutuna erişmesini önleyecek halde kapsam ve sonlarının tespit edilmediği anlaşılmıştır. Bu nedenle kuralla Anayasa’nın 20. Yasal olarak sağlanan desteklere ulaşılmıştır” söz konusuydu.
Bekçilere fazla çalışma saati iptal
Bekçilerin çalışma saatleriyle ilgili bazı unsurlar iptal edildi. Bekçilerin haftada 40 saat olan çalışma mühletinin “haftada bir gün istirahat verilmek kaydıyla” artırılabilirliğinin önünü gösterme hususu iptal edildi.
maddedeki, “Çarşı ve mahalle bekçileri ‘güvenlik yahut kamu nizamı ile misyon yollarıilik hâlleri dışında’ çalışma süresii ve saatler dışında çalıştırılamaz. diğer bir belirsiz oldu.
Bekçi alım koşulları bakanlığın yetkileri iptal
Bekçi alımlarıyla ilgili uyum ve temelleri İçişleri Bakanlığı’nın çıkaracağı yönetmeliğe dayandıran husus iptal edildi. İptal edilen bu unsuzda, bekçi olarak çalıştırılacaklarda Devlet Memurları Kanunu’nun 48’inci çalıştırıldığı sayılan genel kuralların yanı sıra İçişleri Bakanlığınca iptal edilmekle kayıtlı eğitim, yaş, sıhhat ve fiziki yeterlik olmak üzere özel kaideler aranıyordu. Yeniden gözetleme olarak çalıştırılmak üzere, Bakanlığın izniyle düzenlemede kaydedilen yöntem ve temellere göre yapılacak giriş imtihanında başarılı olmak kaide. Bakanlığa verilen bu iki yetki Anayasa’ya karşı muhalifleri barındırıyordu.
Öte yandan, “Emniyet ve jandarma teşkilatlarında istihdam edilen çarşı ve mahalle bekçilerinin amirleri meslekleri içinde tespit edilir” kararının iptaline karar verildi.
News
