Yasama, yürütme ve yargının akabinde dördüncü kuvvet olarak kayıtlı medya, 14 Mayıs’ta yapılan seçimler öncesinde seçim beyannamelerinde yer alan mevzulardan biri. Son yıllarda Türkiye’de basın özgürlüğüne yönelik memleketler arası toplum da tenkitlerinin gayesinde. Ekim ayında kişilerin girdiği ve kamuoyunda “sansür yasası” olarak da isimlendirilen dezenformasyonla mücadele yasasının bu baskıyı daha da artırmasından endişe ediliyor. Kelam konusu yasa, eleştirel gazetecilik maksat alacak yeni bir araç olarak tanımlanıyor.
İktidar partisi AKP seçim beyannamesinde ise “özgür, güçlü ve çok sesli” bir medya oluşturulacağı vurgusu yapılıyor. Türkiye’de 18 bin basın kartı sahibi basın satış tarihlerinin belirtildiği beyannamede bu sayının “demokratik hayat için büyük bir zenginlik olduğu” belirtiliyor. Lakin bu 18 bin basın kartının güncel durumu ise yer verilmiyor. Son olarak ortaya çıkan yasa ile bakanlıkların ve sendika basın kartı verilen işçi sendikalarının genişlemesine gidilmişti. Verilen basın kartına bu resmi kurumlarda çalışanların da dahil olup olmadığı bilinmiyor. Buna çok sayıda gazetecinin başvurularına uzun rağmen mühlet cevap verilmiyor.
“Tek seslilik temel siyaset oldu”
Gazetecilerin özgürlüğünün daha da kısıtlanacağı reaksiyon gösterdiği ve resmi adı “Basın Kanunu ile Birtakım Kanunlarda değişiklik yapılmasına izin verilen Dair Kanun Teklifi” olan dezenformasyonla gayret kanunu, Ekim 2022’de kraliçeye girdi. “Medya Dayanışma Grubu” adı altında basın meslek merkezleri de yaklaşan seçimlere dikkat edilerek maddeyi “yaklaşan seçimler öncesinde devlet kurallarının, herkesin tüm haber kaynakları bir ahtapot şeklinde sararak sıkıştırıp boğacağı, isteğe bağlı olarak gevşetilebilecek bir yasal düzenleme” olarak nitelendirilmişti.
Gazeteciler Cemiyeti Lider Yardımcısı Yusuf KanlıFotoğraf: Kıvanç El/DW
Meslek seçenekleri, yasanın bu hâliyle ölmesi durumunda Türkiye’de basın, tabir ve iletişim özgürlüğünün kalmayacağını savunmuştu.
Bu kanunla birlikte iktidarın 21 yıllık basın özgürlüğü karnesinin pek parlak hale getirdiğine dikkat eden Gazeteciler Cemiyeti Lider yardımcısı Yusuf Kanlı, AKP’nin beyannamesinde yer alan vaatleri umutsuz bulmuyor. “Maalesef AK Parti iktidarının zihniyetinde muhalefeti susturmak, eleştiriyi kanalından en çıkışı kısıtlamak, seslendirmeye imkanmek ve kendi dediğini tekrarlamak yahut mahallede tek ses ayrılmak temel siyaset oldu” diyen Kanlı, kelamlarını “Şunu izin vermiyor, şunu diye programla ortaya çıkma hiçbir mana söz yapmıyor ” halinde sürüyor.
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu da seçim devirlerinde yahut 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü olmak üzere sembolik günlerde ilerideki şifreli vaatlerin yalnızca “dilek ve temenni” olarak kaldığını söylüyor. Önderoğlu, “Ne yazık ki, Türkiye’de kronikleşen bu toplumun genel umutlarıyla geçiş mümkün değil. Medya sermayesinin şeffaflığı, gazetenin özlü hakları ile birlikte editoryal bağımsızlığın tesirli biçimde korunması, gazetecilik etiğinin üstün bedel olarak tutulacağının korunması ne olacak?” kişilere yöneliyor.
RSF Türkiye yöneticisi Erol ÖnderoğluFotoğraf: Getty Images/AFP/O. Köse
Bulut: Özgür haberler kamuoyuna sunulmalı
Medyanın seçimlerinin adil yapılmasında da değerli bir rol bulunuyor. Adaylara göre eşit görünmenin sağlanması gerekiyor. Yusuf Kanlı’ya göre seçimlerde karar verme yahut kamuoyundaki kritik ayrıntılarda tercihlerini aşikâr yaparken şuurlu tercih yapabilmesi için “öğrenme hakkı” bulunmaktadır. Anayasal hak, basın özgürlüğünün sağlanmasını oluşturur. Kanlı, “Sadece olumlu, yalnızca genelin kabul ettiği; gücün sahibi, para sahibinin güzeline gideceği şeyler değil tersine provokatif olan genelin dışında kanını provoke edecek, teşvik etmeye devam edecek karşıt seslerin de tabirlenmesi, diğer yönden doğruların olabileceğinin de gerekir. Bu tabir özgürlüğün temelidir” diyor.
Ankara Üniversitesi Gazetecilik Kısmı Öğretim Vazifelisi Gökhan Bulut da basın özgürlüğünün bir yanında “özgürce nüfuslu haberlerin kamuoyuna hakkı” yerde başka bir tarafta da “kamuoyunun bu yayınlara erişebilme hakkının” bulunduğunu vurguluyor. Bulut, “Örneğin eğitiminin tüm yurttaşların bağımsız fikir geliştirebilmesini sağlama kalitesi ve herkes için erişilebilir olması; yayınları edinebilmek için gereken ekonomik gücün de tekrar herkes için sağlanmış olması gerekir. Basın özgürlüğünün içinde bir toplumda yaşadıklarınız zamante bir yurttaşlık hakkıdır. düzeninin genişletilmesi görevidir” diyor.
Ankara Üniversitesi Gazetecilik Kısmı Öğretim Vazifelisi Gökhan BulutFotoğraf: Privat
“Gül bahçesine geçmeyeceğiz”
Millet İttifakı da Ortak Siyaset Dokumanı’nda basın özgürlüğünün liderliğinde “Güçlendireceğiz” vurgusu yapıyor. Medyanın çoğulcu bir yapı içerisinde çalışılacağı ve bunun için de anayasal adımın atılacağı iletisi veriliyor. Medya barındırma konusunda da yeni düzenlemelerin çözümü teklif ediliyor. Ancak düzenlemelerin ayrıntılarına dair bir vurgu yer almıyor.
Medya temsilcileri ise bu vaatlerin çok kolay gerçekleşemeyeceğine işaret ediyor. Yusuf Kanlı, vaatlerin ötesindeki gazetecilerin hak arayışının devam edeceklerini söylüyor:
“Bir demokrasi özgürlükleri demokrasiyi baskılamış tek adam rejimi var, başka desteklenen çoğulcu demokrasi vaadi var. Bir iktidar değişiminde gül bahçelerine de geçemeyeceğiz. Gazeteciler seslerini daha çok çıkararak haklarını daha çok arayacak.”
RSF Temsilcisi Önderoğlu da “Vaat ederek, Basın İlan Kurumu (BİK), RTÜK ve Basın Kartları Kurulu şeklinde yapıların ayrımcı icraatlarına son veremeyiz. Bu şuraların üyelerini siyaset içinde aradıkça, bugün medyayı hiç olmadığı kadar dramatik halde kutuplaştıran dünyadan bir adım uzaklaşamayız” kullanarak ve bilhassa muhalefet olmak üzere partilerin daha somut vaatlerde bulunmasına kelamlarına ekleniyor.
“Biz iktidara gelirk bu sorular aslında bit” telaffuzunun “kolaycılık” olduğunu belirten Önderoğlu, “30 yıl Türkiye medyasının takip eden bir kuruluş olarak, net düzenleme, demokratik ve birleştirici mevzuat ve liyakat olmadan sorunları tekrar yeniden kalmayı sürdürdüğümüzü belirtir. Keza, son 20 yıl Bize, onca demokratik ıslahat yapılırken uygulamadan yapılan kağıt üstünde bırakılabileceğini gösterildi” diyor.
AKP’nin son günlerinde demokratik seçimlerde ortaya çıkacak iktidar değişikliği ihtimalinin bile “darbe” olarak tanımladığını hatırlatan Gökhan Bulut da “Bu istikamette haberler ‘darbeye destek’ suçlamasıyla tehdit edilmesi mana bileşenlerine da geliyor. Erkeklerin maruz kaldığı tehlikeyle karşı karşıya olduğu günlük basın özgürlüğünün kurulumunun birinci kaidesinin iktidar değişikliği olduğu da açık yorumunu yapıyor.
Hangi adımlar atılmalı?
Yusuf Kanlı, muhalefetin iktidarın gelebilmesi halinde de ıslahat adımlarının atılması gerektiğini vurguluyor. “RTÜK’ün üye programını belirlemesi” ifadesini söyleyen Kanlı, “Gazeteci tesisleri, Cemiyet, Basın Kurulu halindeki yayın organları önerileri tekrar meclis seçer. AK Parti, CHP, MHP kontenjanından ayrılan zaman kurumdan objektif bir olmaz. Büsbütün siyasi kurum haline geliyor” diyor .
Basın yayın organlarının içerdiği resmi ilanların yapısında da gelişmeler olduğunu belirten Kanlı, “Basın İlan Kurumu’nun yapısının da değiştirilmesi gerekmiyor. Bu kurum ceza kurumu şeklinde çalışıyor. Ceza değil, düzenli olarak çalışması gerekiyor. Kamu reklamlarının da bir standart haline getirilmesi gerekiyor. Monopolleşme sorunu da adım atılması gerekiyor. gereken hikayelerden. Beş – altı gazete, üç – dört TV kanalı tek bir şahsa ilişkin olmaz. Kabil edilebilir olağan bir durum da değil” tekliflerini lisana getiriyor.
Basın özgürlüğünün sağlanmasında değerli ayaklardan birinin de gazetecilerin çalışma koşulları olduğunu vurgulayan Gökhan Bulut, “Çalışma şartlarını düzenleyen 5953 sayılı kanunda iyileştirilmelerin yapılması, bu kanun dışında bunların yasaklanması, ‘stajyerlik, deneme mühleti, özgür gazetecilik’ amacıyla kesintisiz olarak tamamlanmasının engellenmesi ve gazetecilerin sendikal ve mesleksel olarak toplanmasının Sonraki mahzurların ölmesi gerekir” lisana yapıyor.
Sendikalaşmanın ayrıntıları Yusuf Kanlı da dikkat çekerken sendikaların yalnızca fiyat merkezli hareket etmemesi kelamlarına söz verdi. DW Türkçe’nin Türkiye irtibat ofisinin iletişimini da pahalandıran Kanlı, “Bu ve gibisi yayın organlarının yazılması gizli bölgelerde haberler üretiyor. Türk halkı da buralara yöneliyor ve rahatsızlıklardan bundan dolayı izleniyor, takip ediliyor, bilgi alınıyor” dedi.
News
