Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e başlattığı atakların akabinde tırmanan satışlarında İsrail’in resmi verilerine katılanlara kadar en az 700 İsrailli sivil ve hayatını kaybetti. Bu sayılarla İsrail’in kayıpları 1973’teki Yom Kippur Savaşı’ndan bu yana alışverişte büyük kayıp oldu. Gazze’deki Filistin Sıhhat Bakanlığı’nın Pazar günü daha sonra yaptığı inceleme ise İsrail’in ataklarında 413 can kaybının olduğu bildirildi.
Türkiye, Hamas’ın İsrail’e başlattığı ve İsrail’in buna karşılık akınlarının akabinde temkinli bir siyaset takip eden ziyarete itidal tavsiyesi verdi. Lakin Türkiye’nin bu siyasetteki çatışmaların şiddetlenmesi ve muhafazakâr tabandan Filistin eylemlerinin daha sert bir davranış beklenmesi durumunda daha zorlayıcı bir hal alabileceği düşünülüyor.
Uzmanlara göre Hamas’ın başlattığı akınlar yalnızca İsrail için değil, bireysel zamanda bölge için bir dönüm noktasıydı. Çatışmaların şiddetlenmesi yahut çoğalması durumunda bölgedeki başka taraflar da içine alan şiddetlerinin sarmalına girilmesi kelam konusu olabilir.
Uzmanlara sağlanan Türkiye gerek kendi çıkarları bölge için yaratacağı orta ve uzun vadeli riskler açısından Hamas’ın bu saldırılarından rahatsız.
“Hamas’ın ataklarının Türkiye tarafından çok da kabul edilmediğini ve yeteneklerinin karşılanmadığını düşünüyorum” diyen ORSAM Levant koordinatörü Oytun Orhan, bunun ilk sebebinin bölgesel bir olağanlaşma sürecini devam ettiriyor ve yoğunlukların düşüşleri sırasında bu atılımın tüm bu salgınların dinamik atması riskinin yarattığını söylüyor.
Bu riskin Türkiye’nin son devirde uygulanan siyasetlerle uyumlu olduğuna dikkat ettiğine dikkat çeken Orhan, “Sadece bölgede değil Türkiye’nin İsrail’le yürüttüğü bir normalleşme süreci var. Güç alanında iş birleştirilmiş kelam konusu olabilir. Bu aksiyonun Türkiye ile İsrail ortasındaki olağanlaşma süreci de baltalama tesiri olabilir” diyor.
Türkiye arabuluculuk rolü sürdürülebilir mi?
İsrail’in yanı sıra bölgedeki ülkelerin de hazırlıksız yakalandığı akınların akabinde Türkiye temkinli bir lisansı kullanıldı ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ilk üç gün boyunca diplomasi çalışmalarını sürdürdü.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Hamas’ın sivilleri de maksat alan ataklarının hemen ardından gerçekleşen parti kongresinde kısaca değinerek “Türkiye olarak bu İsrail’de meydana gelen sabah hadiseler tüm tarafları itidalle hareket etmeye, tansiyonu daha da tırmandıracak ateş adımlarından uzak durmaya çağırıyoruz” diye konuştu.
Erdoğan Pazar günü ise daha ayrıntılı açıklamalar kullanarak Ankara olarak en fazla üzerinde durdukları konuları “Filistin hükümetin milletler arası hukuka göre çözülerek bölge huzura, kalıcı barışa ve istikrara kavuşması” olduğunu söyledi ve “Ateşe körükle gitmenin başında her iki durumda da mümkün olmak üzere bir “dedi.
Genel olarak bakıldığında İsrail’in raporlarından bu yana, hatta İsrail devleti kurulmadan önce Türkiye’nin Filistin davasına ilgi gösterdiğini söyleyen LSE Avrupa Enstitüsü’ne bağlı Türkiye uzmanı Dr. Selin Nasi, bu sürecin göz önüne getirildiğini Ankara’dan yapılan açıklamaların itidalli olduğunu söyledi belirtiyor.
Türkiye’de kimi kümeler Filistinlilere takviye gösterisi yaptı Fotoğraf: Khalil Hamra/AP/picture Alliance
Orhan’a bağlı Türkiye şu ana kadar Arap Baharı devrinden farklı olarak “bölge meselelerinde doğrudan taraf olmama ve arabulucu rol üstlenme” misyonu üstlenmeye çalışıyor. Orhan, Ankara’nın bir yılda iki devletli bir tahlile dayanağını devam ettirdiğini belirterek şöyle konuştu:
“Ukrayna sorunu de karşılaşılan üzere Türkiye şu anda biraz daha kolaylaştırıcı ve arabulucu bir davranışla, problemlere doğrudan taraf olmazken proaktif bir aktör olarak konumlanmaya çalışıyordu. Ukrayna probleminde de sonuç olarak üretilen bir arabuluculuk rolü üstlenmeye çalışılmıştı. Benzerini İsrail-Filistin çatışmasında.”
Bu arada Dışişleri Bakanı Fidan saldırıların ardından sırasıyla Katar, Suudi Arabistan, Mısır, Filistin, İran, ABD, Mısır, İspanya, BAE, İngiltere dışişleri bakanları ile görüştü.
Orhan, Türkiye’nin Ukrayna savaşında çatışmanın azaldığını, tahminen tutuklulukların salıverilmesi üzere olayların kolaylaştırıcı rol üstlenebilmesi durumunda Batı’nın nezdinde ortamda güçleneceğini hem de bölgedeki operasyonel gücü güçlendireceğini belirtiyor.
Şiddet daha tırmanırsa Türkiye için durum değişikliği mi?
Ancak AKP iktidarının bu tutumunu sürdürmesi bu sefer Ukrayna’dan daha zorlayıcı olabilir. Gereksiz muhalefetteki kimi partiler paketi Cumhur İttifakı’nın çok sağ partiler hükümeti Filistin için daha yüksek ses akın ediyor.
Ankara’nın bu durumunu sürdürmesindeki bir diğer zorluk ise çatışmaların daha da şiddetlenerek daha çok Filistinli sivillerin hayatlarını kaybetme olasılığı.
Gazze Şeridi adı verilen yerin çok dar bir alan olduğu ve Birleşmiş Milletler’e göre (BM) nüfus yoğunluğundan dolayı ne altyapı ne de doğal olarak yettiğini söyleyen Nasi, İsrail ve Mısır ablukası nedeniyle insanların orada mevcut durumda olduğu ve önemli bir bombalamada çok yüksek düzeyde desteğin olduğu işaret ediyor. Nasi, Ankara’dan şu ana kadar gelen açıklamalarda sürpriz bir tonlama olduğunu belirtti ve “Filistinli sivillerin ölmesi durumunda milletlerarası ve Ankara da daha farklı tepki verebileceği” diyor.
Orhan ise, Ankara’nın daha da tırmanması halinde “siyah ya da beyazdan” yana olmadan “gri alanda durmayı tutturabileceğini” söylüyor.
Türkiye-İsrail’in bayramlaşma süreçleri nasıl?
Son saldırıların Türkiye ile İsrail ortasında başlayan olağanlaşma süreci nasıl etkileneceğinde gelecek süreç netleşecek.
2000’li yılların ikinci yarısından itibaren Türkiye-İsrail münasebetleri çeşitli krizler ve bölgesel kurallar nedeniyle kopmuş, ABD Başkanı Donald Trump’ın gitmesi ve Türkiye’nin bölgedeki daha önceki bir dış siyasete yönelmesi ile Tel Aviv ile olağanlaşmaya gidilmişti.
Nasi, bağlantıların sarsıp sarsmayacağını anlayabilme açısından kesin bir şey söylemek için olduğunu tabir ederek “Ancak gerçek bir gerilim testi olacaktır. Kayıplar, meyyit sayıları ve yıkımı Erdoğan da ister durmasını ve görünüşünü biraz daha sertleştirmek erken. Burada da diplomasiye çok iş düşüyor “diyor.
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyanu ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan BM Genel Heyet toplantıları sırasında baş başa görüşmüştü Fotoğraf: AK Parti/Zuma/resim ittifakı
Normalde Netenyahu’nun yaz aylarında beklenen ziyareti sıhhat meseleleri münasebet önerilip yapılmamıştı. Erdoğan ile Netenyahu üç hafta önce BM Genel Kurulu marjında birinci kez yüz yüze bir ortaya çıkarken karşılıklı resmi ziyaretler için niyetlendiklerini açıklamıştı.
Ankara Hamas ile ilgili ne yapacak?
Uzmanlara sunulan İsrail ile normalleşmeyi sürdürmek istemesi durumunda Türkiye, Hamas ile bağlantılarında eskisi kadar rahat olmayabilir.
AKP iktidarının ilk geldiği devirde ortası düzgün olduğu İsrail ile bağlantılar daha sonraki dönemlerde berbatlaşmış ve Hamas ile 2006’da seçimleri kazanmanın akabinde sürdürülen yakınlık zaman sorunu yaratmıştı.
Daha birkaç ay önceki Temmuz ayında Hamas lideri İsmail Haniye’nin Külliye’de üst düzeyde ağırlandığını hatırlatan Nasi, AKP’nin Hamas’la olan ideolojik bağı ve siyasi yakınlığının İsrail’in öteden beri yansısını çektiğini söylediğini hatırlattı. Nasi, “Hamas akınında yaşanılan kayıplar göz önünde bulundurulmak bu İsrail açısından önemli bir travma yaratmış durumda. Bu yerde yaygın olan ‘bizden olanlar ya da düşmanımızın yanında’ uzaktaki taraflarını netleştirmesini bekleyenler” diyor.
Erdoğan Külliye’de Filistin Özerk İdaresi Lideri Mahmud Abbas’la birlikte Hamas lideri İsmail Haniye’yi ağırlamıştı Fotoğraf: ANKA
İsrail, 2006’da Hamas lideri Halit Meşal’in yetenekli ve birçok şahsa sürpriz olan Türkiye ziyaretini sert karşılarken olağanlaşma sürecinde Hamas’a himaye edilmemesi İsrail’in kurallarından biri olmuştu.
Oytun Orhan, Hamas’ın kendi içinde bir bütünlük arz etmediğini ve örgüt içinde Türkiye’nin daha yakın uğraştığı yahut bağlantısı olduğu kesitlerin yanı sıra İran’a yakın ve Türkiye tesirinden büsbütün uzak kesitlerin bulunduğunu belirtti Ankara’nın alaka içinde olduğu kesitler üzerinden kimileri elde edilebilir çalışabileceğini söylüyor. Orhan, “Türkiye Hamas’ı baskılamaya çalışacak ancak şayet bu yerde daha fazla ateş yanlısı yani İran yanlısı kısımları baskın gelirse Türkiye Hamas’a yönelik tenkitlerini gündeme getirebilir” yorumunu yapıyor.
Orhan’a destek veren tenkitler, Ankara’nın İsrail’in bölgedeki istikametinde Hamas’ın tüm standartlarının engellenmesi Yahudi üyelerinin büsbütün halinde bir kampanyanın içine girmesi sıkıntısını yöneltti.
Çatışmalar kapsanırsa ne olur?
Hamas’ın taarruzlarının arkasında İran’ın her yerinde güçlü görülen çatışmaların daha da şiddetlenmesi durumunda, tümden içine alabilecek bir ortamda doğma ihtimali de Ankara’yı rahatsız ediyor.
İran’ın rolünün son derece değerli olduğu ve bu hareketin İran ile birlikte hareket ettiğini gösteren Orhan, “Bu da her ne kadar Filistin durumunun yanında yer alsa da bu hareketin yaratacağı sonuçlar açısından Türkiye’yi çok mutlu etmeyecektir. Münasebetiyle birlikte derinleşse bile Ankara bunları körükleyecek halde bir konum almayacaktır” diyor.
Uzmanlar savaşa Hizbullah’ın ve bir formda İran’ın da müdahil olması durumunda bölge uzun süren bir çatışma ortamına girileceği, bölgelerdeki olayların yoğunlaştığı dekteye uğrayabileceğine dikkat çekiyor.
Nasi, hücumun Orta Doğu’da yeni bir devri başlatan ve 2020’de imzalanan Abraham mutabakatlarının görülmeyeceğini oylayabilecekleri tetikleyebileceğine işaret ederek bölge ülkelerinin İsrail ile bağlantılarını yakın sürdürmesinin zorlaşacağını kaydediyor.
News
