Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 16. Tepe Toplantısı’na katılmak üzere Özbekistan’ın başşehri Taşkent’e gelen Pakistan Başbakanı Kakar, Türkiye-Pakistan ikili bağlantıları, İsrail’in Gazze’ye yönelik akınları ve Türkiye’nin sorunun tahlili için garantörlük düzeneği önerisi, çoğunluğu Afgan sistemsiz göçmenlerin Pakistan’dan gönderilmesi ve Hindistan’la bağlar hakkında AA’ya değerlendirmelerde bulundu.

SORU: Hindistan ve Pakistan ortasındaki diplomatik bağlantılar 5 Ağustos 2019’dan bu yana gergin ve ticaret durma noktasına geldi. İki ülke ortasındaki 3 bin 323 kilometrelik geniş hudut göz önüne alındığında, bu mevcut durumun sürdürülebileceğine inanıyor musunuz ve Hindistan ile Pakistan ortasında gelecekteki diplomatik görüşmeler için rastgele bir optimistlik var mı?

Kakar: Çok teşekkür ederim. Optimistlik konusuna gelince ben tabiatı prestijiyle optimist bir beşerim. Her ne vakit milletlerimiz ortasında güçlü durumlar olsa da ebediyen umudun olduğunu hissediyorum. Biz (Hindistan ile) inişli çıkışlı bir tarihe sahibiz. Farklı tarihlerde (Hindistan ile) çok güç periyotlar yaşadık, üç kere savaştık. Bununla birlikte Hindistan ile Pakistan kelam konusu olduğunda yaklaşık 2 milyarlık devasa bir nüfus kelam konusu. Pekala, 2 milyar insan daima bir savaş duygusu içinde kalabilir mi? Bu, sürdürülemez bir model üzere görünüyor ya da bu alakalar ne vakit normalleştirilebilir? O halde bunun nasıl normalleştirilebileceği muhakkak iki ülkenin önderleri tarafından, seçkinleri tarafından, sivil toplumları tarafından, teşebbüsçü sınıfları tarafından araştırılması gereken bir yanıt. (Bu durum) Toplumun her bölümü için bir zorluk. Bu ticari alakaların yahut öteki türlü bağların ne vakit normalleşebileceğine dair kısa vadeli bir yanıt veremem fakat bölgenin karşılıklı olarak birbirinden faydalanması gerekiyorsa bu bölgenin geleceği (ilişkilerin normalleşmesi) budur.

SORU: Türkmenistan doğal gazını Afganistan üzerinden Pakistan ve Hindistan’a taşımak üzere tasarlanan Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) doğal gaz boru çizgisi projesi 2017 yılında başladı. Bu projenin mevcut durumu hakkında bilgi verebilir misiniz? Ayrıyeten, Pakistan ve Hindistan ortasındaki bağlantıların projenin geleceğini etkileyebileceğinden tasa ediyor musunuz?

Kakar: Türkmenistan, Pakistan ve Afganistan tarafında mevzuyla ilgili büyük bir istek var ve bu da projenin dizaynını kolaylaştırdı. Hindistan’a gelince, biz bu projenin Hindistan’ın iktisadına ucuz ve sürdürülebilir güç sağlayacak tıpta bir proje olduğunu düşünüyoruz. Lakin (Hindistan) tüm bu düzenlemenin dışında kalmayı tercih ederse bunu hala yapabilirler. Ancak benim kendi anlayışıma nazaran Hindistan olsun ya da olmasın, Türkmenistan gazı bu bölgenin ekonomik yararı için kullanılabilir. Biz de bu gayeye ulaşmaya odaklanmış durumdayız.

SORU: Son periyotta Hindistan ve Pakistan askerlerinin Keşmir hududunda çatışmalara girdiğine şahit olduk. Hudut boyunca tekrar başlayan bu çatışmaları nasıl değerlendiriyorsunuz?

Kakar: Keşmir, Hindistan ve Pakistan ortasında çözülmemiş bir sorundur ve Pakistan’ın klasik tavrı bu sıkıntının Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu kararlarına nazaran çözülmesi gerektiği tarafındadır. Bu, Keşmir toprakları için değil, Keşmir halkı için unsurlu bir duruştur. (Keşmir halkı) Kendi geleceklerini, bahtlarını, kendi halklarının iradesine nazaran belirleme hakkına sahiptir ve Pakistan her vakit diplomatik ve siyasi olarak bu duruşu destekleyecektir. Bence Güney Asya’da ilgilerin olağanlaşması için Keşmir’in ele alınması ve çözülmesi gereken bir sıkıntı olduğu, tüm başkanlar (devlet liderleri) tarafından farkına varıldı.

SORU: Pakistan kısa bir müddet evvel, sayıları 1,7 milyonu aştığı bildirilen Afganistan vatandaşları da dahil olmak üzere sistemsiz göçmenleri hudut dışı etme kararı aldı. Bu karar milletlerarası toplumdan tenkit ve yansılar aldı. Pakistan bu tenkitlere nasıl karşılık veriyor. Bu devirde sistemsiz göçmenleri hudut dışı etme kararının alınmasına ne sebep oldu?

Kakar: Yasa dışı göç dünyanın hiçbir yerinde hiçbir ülke tarafından teşvik edilmemiştir. Afganistan kelam konusu olduğunda Orta Asya komşusu olsun yahut İran, Çin ve Pakistan olsun, hududun her iki tarafında da yaşayan beşerler var. Öyleyse neden, yalnızca bölgede değil, bölgenin ötesinde bile Avrupa, ABD yahut başka ülkeler olsun öteki hiçbir ülke (yapmazken) Afgan ulusuna öbür türlü davranması konusunda Pakistan’a özel muamele ediliyor? Her devlet öbür ülke vatandaşlarıyla (ilişkisinin) kural ve kanunlara uygun olmasını ister. Biz bunu daha evvel yapmalıydık. Bu bahiste biraz geç kaldık. Lakin bu sefer (başka ülke vatandaşlarına) kural ve kanunlara uygun halde davranma konusunda hayli kararlıyız ve uzun vadede, dünyanın geri kalanı üzere olağan bir tertibe sahip olmanın Afganistan vatandaşlarının ve Pakistanlıların faydasına olacağını düşünüyorum.

SORU: Türkiye, İsrail-Filistin ihtilafının tahlilini kolaylaştırmak için bir garantörlük sistemi fikrini ortaya koydu ve garantör devletlerin İsrail, Hamas ve Filistin Fetih Hareketi ile alaka kurmasını önerdi. Pakistan’ın bu teklif karşısındaki tavrı nedir?

Kakar: Pakistan olarak, Riyad’da düzenlenecek olan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) özel oturumuna katılmayı dört gözle bekliyoruz. İİT’nin öncü bir üyesi olarak, İİT’nin Gazze’de yaşanan insani trajedilerin ve tüm İslam ülkelerinin ortak reaksiyonunun tartışılacağı ve şiddetin ve savaşın derhal durdurulmasını sağlayacak uygun bir forum olduğunu düşünüyoruz. Bunun yanı sıra besin, ilaç ve öbür gereksinimlerin temin edilebilmesi için insani yardım koridorunun derhal tesis edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Zira bölgede bir insanlık trajedisi yaşanıyor ve bunun yalnızca bölgede değil, muhtemelen bölgenin ötesinde de yayılma tesiri olacaktır.

SORU: Türkiye ile Pakistan ortasındaki bağların mevcut durumu hakkında genel bir bilgi verebilir misiniz? İlgilerde güzelleştirilmesi gerektiğine inandığınız alanlar var mı?

Kakar: Türkiye ve Pakistan’ın klâsik olarak mükemmel ilgileri var. Mevkidaşlarımızla halktan halka, hükümetten hükümete olağanüstü, fantastik bağlantılarımız var. (İlişkilerimiz) Bu, muhakkak rastgele bir ülkeyle şahit olabileceğimiz harika (ilişki) formlardan biri oldu. Ben şahsen halihazırda uyum ve işbirliğimizin olduğu birçok alan olduğunu düşünüyorum. Lakin bu geliştirilebilir. Hatta Türkiye, İran ve Pakistan ortasındaki temas sorununun tekrar canlandırılabileceği koridorların geliştirilmesi üzere birtakım fırsatlar da yaratılabilir. Bu da tüm uluslara ve tüm bölgeye pek çok fırsat sunacaktır ve bunu bölgedeki tüm insanların ortak faydası için kullanabiliriz.