fiyatının yaklaşık dokuz tanesini sürdürdüğü kuru baskılama siyaseti Türk Lirası’nın çok pahalanmasına yol açarken özgür piyasa ile ortasındaki kur farkı sürdürülemez boyuta geldi. Bankalar doları 19,4 liradan satarken Kapalıçarşı’da fiyatlar 20,3’ü geçti.
Buna göre iki kur ortasındaki fark yüzde 4,8’i buluyor. Kapalıçarşı ve ortalama yüzde 2 kadar bir farkın muhtemel olabileceğine dikkat çeken iktisatçılara göre yüzde 5’in aşılması durumunda bu durumun sürdürülmesi yeterlice imkansız hale gelecek.
Yıl sonunda 25 lirayı alabilirsiniz
İktisatçılar seçim sonuçlarından bağımsız kurlarda bir iyileştirme beklerken piyasadaki fiyatlamalara göre dolar yıl sonunda 25 lirayı alabilir. Vadeli Süreçler ve Opsiyon Piyasası (VİOP) yıl sonunda dolar kurunda yüzde 34 artışla fiyatlanıyor. Aralık 2023 vadeli dolar fiyatı 25 lira 96 kuruş.
ABD’li yatırım bankası JP Morgan’da seçim sonrası iktisatta genel kabul görmüş Ortodoks siyasetlere bağlı kalınması durumunda doların birinci etapta 24-25 liraya yükselebileceği, yıl sonunda ise 26 liraya çıkabileceği öngörülüyor. Bankaya göre Ortodoks siyasetlere geçişin zayıf olması halinde doların 30 lirayı görmesi mümkün.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın düşük faiz ısrarı nedeniyle geçen yıl Türk Lirası doların karşısında yüzde 30 kayıp verdi. Son devirde ise hükümet kur muhafazalı mevduat, ihracatçıdan gelen döviz geliri ve Katar, Birleşik Arap Emirlikleri biçiminden gelen takaslarla (takas dönüşümü) dolar kurunu aşikâr bir düzeyde aşamada çalışıyor. Yaklaşık sekiz dokuz sabit kur siyasetine misal bir siyaset uygulanıyor.
Değer kaybı enflasyonun altında
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, enflasyonun yükselişe geçerek geçen yıllar boyunca Türk Lirası’nda bir çok pahalanma bölünmesinin ortaya çıktığına işaret ediyor. Bir para biriminin enflasyon varsa parasının bedelinin yabancı paralar karşısında süratle aşınacağını belirten Oyan, “Mesela geçen yıl Türkiye’de enflasyon yüzde 64,27 oldu. Almanya’da ise enflasyon yüzde 7,9 olarak açıklandı. Türk Lirası’nın Euro’nun paritesinin korunması için kabaca yüzde 55 civarında bedel kaybı gerekir” diyor.
Doların 31 Aralık 2021’den itibaren 13 lira olduğunu, 2022 sonunda ise 18,70’e geldiğini tabir eden Oyan, bu dönemde kurulduğunda yaklaşık yüzde 43 yükseldiğini, TL’nin yüzde 30 kıymetini kaybettiğini söylüyor. Periyotta yüzde 64,27 oranında enflasyon olduğunu hatırlatan Oyan, ortada önemli bir farka dikkat ederek ekliyor:
“Bu yılın birinci üç aylık kârı da TL’nin tamamında karşı bedel kaybı yüzde 3,7 iken enflasyon 12,52. Yani pahalanma devam ediyor demektir bu. Münasebetiyle bir düzeltme olacaktır.”
Kur beşte bir oranda arttı
DW Türkçe’ye konuşan Işık Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Doç. Cihan Bolgün, geçen yıl 1 Eylül’den bu yılın mart ayına dek yüzde 25 oranında bir enflasyon olduğunu, bu devirde dolar kurundaki artışın yüzde 5’te kaldığından söz ediyor. Bolgün, “Dolayısıyla bu kadar az bir kur artışı, Türk Lirası’nın Üretici Fiyatları Endeksi’ne (ÜFE) daha fazla, Tüketici Kodları Endeksi’ne (TÜFE) daha az sayıda birlikte bir pahalanma içerisinde olduğunu gösteriyor” diyor.
Seçim öncesinde kuru baskı yapmak için ihracatçıdan gelen döviz gelirleri, Kur Muhafazalı Mevduat kanalıyla gelen dövizler ve swapların dağıtılması gerektiğini söyleyen Bolgün, bunun yerine Merkez Bankası rezervlerinde aşağı istikametli hareket edildiğine dikkat çekiyor.
Geçen yıl kaydedilenler ile ihracatçılar yurt dışı dövizin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na satmak zorundaydı. Türk Lirası’nın 2021’deki kırılması için devralınan Kur Saklamalı Mevduat ise döviz ya da altın hesaplarını, kur üzerinden Türk Lirası mevduatlara yatırılanlara kur farkı muhafazası sunuyor.
Piyasada farklı fiyatlar oluştu
İktisatçılar bu şekilde adımlarla kuru sabit tutma politikasının bir araya getirilmesiyle birlikte ikili kurulmalarına dikkat çekiyorlar.
Bankalarda döviz alış ve satış fiyatlarının ortasında yüzde 3 kadar bir fark olduğunu söyleyen Bolgün’e göre özelliklerle Kapalıçarşı’nın ortasında çok önemli bir fiyat farkı var. Merkez Bankası’nın gösterge niteliğindeki efektif satış kuru üzerinden hesaplandığında fiyat farkı daha da büyüdüğünü vurgulayan Bolgün, bu farklı seçime kadar daha da artabileceğine işaret ediyor.
Bankaların Merkez Bankası’nın talebiyle döviz alış ve satış fiyatının ortasındaki makası açıldığını, kuru mutlaka bir seviyede tutulduğunu söz eden Oğuz Oyan da “Bankalarla Kapalıçarşı ortasında yüzde 4,8 kadar bir fark oluştu, yüzde 5’e gerçek gidiyor. Bu çok yüksek bir fark ve 5’in aşılması durumunda bu ikili fiyat yapısının sürdürülemez duruma gelir. Hasebiyle bölüm kesitinde de kurlarda önemli bir artışın beklenmesi olağan olur” diye konuşuyor.
S&P’den krediler için risk uyarısı
Merkez Bankası’nın kasası üzerinde önemli bir basım olduğunu, bankaların döviz rezervlerini Merkez Bankası’nın kullandığını söyleyen Oyan, “Bir mali kriz durumunda, bu paraların geri almakta zahmetten uzak olanlar” diyor.
Kredi derecelendirme değişiklikleri Standard & Poor’s (S&P) 17 Nisan’da yayınlanan raporda, Türkiye’deki potansiyel risk ihtarında bulundu. Raporda, Türk bankalarının döviz varlıklarının büyük çoğunluğunun merkez bankasında tutuluyor olması ya da hazine kredilerine yatırılabilir yüksek stres senaryosunda var olan varlıklara erişim kısıtlanabileceğine dikkat çekildi.
Merkez Bankası rezervleri eriyor
Son bir kopma ise veriler Merkez Bankası’nın rezervlerinin azaldığını gösteriyor. Bankanın net memleketler arası rezervleri 7 Nisan ile sona eren haftada 4,7 milyar dolarlık düşüşle 13,77 milyar tam anlamıyla geriledi. Üç haftada rezervlerdeki düşüş 7 milyar boyunca ulaşırken takas hariç net rezerv -47 milyar yönünde indi.
Sistemden bir ölçü dövizi çekilişine işaret eden Cihan Bolgün, bunun için da esasen swap hariç ekside olan döviz rezervlerini seçim öncesinde daha sorunlu bir seçimin getirildiğini vurguluyor. Bolgün, rezervlerdeki azalmayı gördüğünü Merkez Bankası’nın birinci olarak Kur Muhafazalı Mevduat’taki faiz tavanını kaldırdığını söylüyor.
Merkez Bankası azalan döviz rezervlerine karşı dün akşam yeni adımlar attı. Buna bağlı Merkez Bankası para birimindeki işlem saati kısıtlaması arttı. Bankalar için harcadıkları saat 13.00’e kadar döviz alabilecekler. Alınan ikinci karar ise ölçü kısıtlamasına yönelik oldu. Gerçek ve hukuksal kişilere (tüm kayıtlı) her bankanın satabileceği döviz döviz değerlerine günlük limit getirildi. Limitler onun bankanın bazında farklı olduğu belirlendi.
“Ciddi bir döviz sıkışıklığı var”
Oğuz Oyan’a sunulan bu sınırlamaların üst üste gelmesi Türkiye’de çok önemli bir döviz sıkışıklığı olduğunu ve kurların seçimlere kadar yönetimin bile giderek zorlaştığını gösteriyor.
Kuru sabit tutma siyasetinin bir bölümü olarak Türkiye’de ithalat ucuzlarken ihracat daha değerli hale geldi. Cari açık da derinliği büyüyor.
Türkiye 2021’de 46 milyar dolarlık dış ticaret açığı vermişken, 2022’de açık 110 milyara ulaştı. 2013 yılının ilk çeyreğinde 34,9 milyar dolarla bu yana en yüksek çeyreklik dış ticaret açığı kaydedildi. Son olarak içerdiği bilgilerin 12 aylık cari açık da şubatında 55,4 milyar dolar ile 10 yıllık tepesini gördü.
AKP’den ihracatçılara yanıt
İhracatçılarda uzun süre devam eden başka koşullar karşısında rekabette geri kalındığını belirten dövizin serbest bırakılmasını, kurların 24-25 lira seviyesine çıkacağı biçimde bir düzeltme birimi talep ediyor.
Farklı araçlarla kuru sabit tutan AKP’den ise dün ihracatçılara karşılık geldi. EkonomiGazeteye konuşan AKP Genel Başkanıvekili Numan Kurtulmuş, “Ekonomi yalnızca ihracat yapan dostlarımızdan ibaret değil” dedi.
İktisatçı Oğuz Oyan, “Seçimleri kim kazanırsa kazansın, seçimden önceki bir döviz krizi implanti uygulanamaz hali sürdürülemez” diyor.
Seçimleri sırasında iktidar kazansa kuru artık sabit tutmanın mümkün olmayışı zira Merkez Bankası’nın müdahale imkanlarının tükendiğini vurgulayan Oyan, “Her durumda bir bozulma gerekmeyeceğini vurgulayan. İhracatçının talebi olan 24-25 noktada iyileşmek üzereyken de görebiliyor” diye konuşuyor.
Seçimleri Millet İttifakı kazanırsa yeni bir faiz siyasetiyle ortaya çıkacağını ve Merkez Bankası’nın idaresinde önemli değişiklik deneyerek Oyan, ekliyor:
“Dolayısıyla birlikte yükselişi bir ölçü frenlenebilir. Lakin onun iki siyasi muhtemellikte da kuru 22-23 altında tutulmakta çok güç.”
AKP’nin seçim beyannamesi ve Millet İttifakı’nın ortak mutabakat bağlantısıde kurları doğrudan hedeflenmezken enflasyonu kalıcı olarak tek haneye indirme maksadı yer alıyor.
Piyasa yükselişi fiyatlıyor
Evren Bolgün ise Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) gerçekleşen fiyatlamaların seçim sonrasında kurların ne karşılığında bir fikir önerileri aktarıyor.
VİOP’ta mevcut fiyatlamalar mayıs sonu için 20,69 civarındayken bu yaklaşık yüzde 6,5’lik bir büyüme oranının olduğunu gösteriyor. Bolgün, “Seçim sonrası finansal müdafaa için VİOP’ta mayıs sonuna kadar dolar alacak olsanız ödeyeceğiniz fiyat 20 lira 69 kuruş. Bu sayı haziran sonu için 21 lira 50 kuruş ile yaklaşık yüzde 11 üstte. Aralık sonu için ise 25 lira 96 liraya yükseliyor. Yani yıl toplam yüzde 34 civarında bir kur artışının ardından süreç piyasası fiyatlanıyor” diyor.
Bu ürünün bir beklenti değil şu anki mevcut piyasa fiyatı olduğunu vurgulayan Bolgün, seçimin ardından ortaya çıkacak tabloya göre fiyatlamaların değişebileceğini ekliyor.
“Cumhur İttifakı tansiyonu yükseltir”
Bolgün, Cumhur İttifakı’nın iktidarının devam etmesi durumunda mevcut siyasetlerde çok büyük bir değişiklik yapılmasına izin verilmeyen iktidardaki değişikliklerin yapılması gerektiğini düşünüyor:
“Döviz kuru sistemiyle ilgili değişiklikler olabilir. Yani bu biçimde sabitimsi bir kur siyasetini negatif gerçek faiz formuna uzun süre dayanmak mümkün değil.”
Ancak Bolgün’e sahip olmanın bu yapılsa bile yabancı yatırımcı açısından tansiyonunun daha da yükselmesi mümkün oldu. Bu da şu an VİOP’ta görülen kur fiyatlamalarının daha da yükseleceği, doların yıl sonunda 25,96 liranın daha da üzerine çıkacağı manasına geliyor.
Bolgün, Millet İttifakı’nın iktidara gelmesi durumunda faiz oranlarının yıl sonuna kadar bir formda artırılacağını, bunun da kurdaki yükselişi sınırlamayacağını tahmin ediyor. Buna karşılık mevcut döviz kuru farkı nedeniyle seçim sonrası haftalarda Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’ndaki (VİOP) fiyatlamaların gerçekleşebileceğine işaret eden Bolgün, “Haziran burada 21,5’e, temmuzda 22 liranın biraz üstünde gerçek giden, ağustosta 23 lira civarında olan dolar /TL kurunu görmemizi ben beklerim” diyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşılabilirim?
EKONOMİ
03 Kasım 2024EKONOMİ
03 Kasım 2024GÜNDEM
03 Kasım 2024GÜNDEM
03 Kasım 2024GÜNDEM
03 Kasım 2024GÜNDEM
03 Kasım 2024EKONOMİ
03 Kasım 2024Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.