Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile görüşmeye yeşil ışık yakan son açıklamalarının akabinde Ankara ile Şam idaresinin ne şekilde mevzu başlıklarını ele aldığı ve uzlaşmaya varıp varamayacağına ait tartışmaların devamı sırasında, sürecin istihbaratlarının şekillendirilmesi bekleniyor.
2011’de Suriye’de iç savaşta Esad rejimiyle ipleri koparan ve Suriyeli muhalif kümelere güçlü takviye veren Türkiye, jeopolitik dengelerin oyunuyla birlikte diğer ülkelerle yaptığı dış siyaset açılımlarının bir modülü olarak ve iç siyasi münasebetlerin de tesiriyle Şam idaresi ile bağlantıları bir süreç içinde tekrar onarmak istiyor.
Prag’daki Avrupa Siyasi Topluluğu’nun birinci toplantısının akabinde Perşembe günü düzenlenen basın toplantısında Erdoğan, bir gazetecinin “Suriye Devlet Lideri ile bir görüşmeniz olması mümkün mü?” sorusu üzerine “Şu an prestijiyle bu türlü bir şey doğal kelam konusu değil. Ancak mümkün değil üzere bir ifadeyi kullanmam da… alışılmış bir siyasetçi değilim. Münasebetiyle bir zamanı, geldiğinde biz Suriye’nin Lideri ile de görüşme yolunda olup olmadığınız” verdi.
İstihbarat anlaşmalarının sonucu bekleniyor
Gereken parametrelere ve parçalara DW Türkçe’nin ulaştığı yere kadar Suriye ile bağlantılara açılım bir süreç ve bugünden yarına tüm sıkıntıların katlanabildiğini beklemek değil. Bu nedenle Ankara’da Şam ile ilişkilerin düzelmesinin mümkün olup olmadığı konusunda istihbarat liderlerinin yapmakta olduğu görüşmelerin sonucunu beklemek dinlemek hakim.
MİT Lideri Hakan Fidan’ın son haftalarda Suriyeli mevkidaşı Ali Memluk ile çok sayıda görüşme gerçekleştirdiği de günlük günlerde basına yansımıştı.
Peki Şam idaresi ile seçildi Türkiye için neden değerli?
Dış Siyaset Uzmanı Gülru Gezer, Suriye ile Türkiye’nin 911 km’lik hududunda bulunduğunu anımsatarak, Suriye’dekilerin artık yerleşmiş olan PYD ve YPG ögelerinin Türkiye’nin istikrarını önemli manada izlediğini belirtiyor. Bu ilgileri şu periyotta kritik olan bir diğerinin de Suriyeli mülteciler olduğunu söyleyen Gezer, şöyle konuştu:
“Dolayısıyla Türkiye’nin araçlarıyla değil doğrudan temeli olan Esad rejimiyle değerlidir. Bu bir tanıma manasına da gelmez. Artık örneğin Taliban idaresiyle görüşülür mü? Şam idaresi ile yapılıyor de bu görüşmelern olması bizim çıkarımızadır. Ülkenin istikrarı ve güvenlik açısından son derece önemlidir.”
Erdoğan Ağustos ayında yaptığı bir dizi da ölçümlü bir tonda konuşmuş ve “Bizim Esed’i yenmek, yenmek üzere bir sıkıntımız yok. ortada siyasi diyalog yahut diplomasi kesip atılamaz” iddiasında bulundu. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Suriye ile Türk istihbarat merkezlerinin ortasında temasların olduğunu, Türkiye’nin Suriye ile diyalog için ön yazılar yazmadığını söylemişti.
Suriye’nin koşulları
Ortadoğu Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Levant Çalışmaları Koordinatörü Oytun Orhan, Ankara ile Şam’ın verilerinin ortasında kalan ortak çıkarların yerine hala bir aykırılık durumu mevcut olduğu için, bunu şöyle açıklıyor:
Ortadoğu Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Levant Çalışmaları Koordinatörü Oytun OrhanFotoğraf: Privat
“Suriye anayasa görüşmelerinde sürekli olarak Türkiye’nin Suriye’deki askeri devletlerin geri çekilmesini ve Suriyeli muhaliflere hem siyasi hem de kümelere olan dayanağını sonlandırmasını bir ön şart olarak ileri sürüyor. Türkiye ise bu sorunun siyasi tahlil masasında yoğunlaştırılmasını ancak terörle uğraşmaya yani YPG ile gayretle birlikte odaklanmanın ön plana çıkarılması.”
“Terör kümeleri ile mücadelenin” Şam rejimi için de bir açıklık olduğunu lakin Ankara’nınki üzere en başta gelen parlaklık olmadığını belirten Orhan, onların önceliğinin daha çok İdlib ve diğer muhaliflerin denetimindeki bölgelerin yapıları ve burada yaşayanların direnişçilerin silahtan arındırılması olduğunu kaydediyor.
Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad da devam eden haftalarda yaptığı Suriye krizinin tahliline ait Astana Platformu kapsamında Türkiye’nin verdiği kelamları tutmasını istediğini belirterek, “Türk tarafından Astana sürecinde mutabakata varılan kelamları yerine getirme konusunda daha fazla ciddiyet bekliyoruz. Şu anda devam eden tek mani bu. Lakin Rus ve İranlı dostlarımızın çabalarının hakikat istikamette geometrikğine bağlı olduğunu” belirtti.
Liderler buluşması için şimdi erken mi?
Erdoğan’ın bu kelamları bir dönemdir gündemde olan ve istihbarat merkezleri ortada teknik düzeyde devam ettirilen bilinen Suriye idaresi ile görüşme süreci ve tahminen ileri tarihte Esad ile Erdoğan’ın bir ortaya çıkma ihtimalini yine yeniden gündeme getirdi. Fakat kadınlarına göre başkanlar düzeyinde bir görüşme için şimdi erken.
Dış Siyaset Uzmanı Gülru GezerFotoğraf: Privat
Dışişleri Bakanlığı’ndaki misyonu sırasında Şam’da da bulunan Gezer, iki ülkenin istihbarat birimlerinin bir dönemdir görüştüğünün bilindiğini belirterek, görüşmelerin rutinde olduğunu söylüyor:
“Şu konumda başkanlar düzeyinde bir toplantının yapılması mümkün değil. Zira en kolayından makul bir gelirde anlaşılması gerekir. Mesela muhaliflerin sistemlerin entegre edilmesi, ondan sonra çıkarılacaksa bunun nasıl olacağı. Göçmenlerin özgür iradeleriyle geri gitmeleri halinde maruz kalacakları, nasıl bir tabloyla karşılaşacakları. Bu hususların kalıcı olarak oturulup Esad rejimiyle konuşulması gerekir.”
Gezer, Suriye’de pek çok kez çıkartıldığı zamana kadar bunların kapsamının sonlu kaldığını da hatırlatıyor.
Bu ortada Rusya da Ankara-Şam görüşmeleri için değerli bir olgu olarak görülüyordu.
Orhan, Erdoğan’ın oğlu Esad’ın açıklamalarını biraz da bu açıdan baktığını belirterek, şunları söylüyor:
“Erdoğan, hem Rusya’ya hem de memleketler arası kamuoyuna Türkiye’nin burada sorun yaratan taraf olmadığını da ve sorunun daha çok Şam kırılmasından geçtiğini da gösterme niyetinde. Zira Rusya’nın bu hususta bir baskısı var. Türkiye’nin askeri operasyonunu engelleyip Şam ile sorun yaşanmasını istiyor ama Türkiye burada sorun aslında Şam olduğunu ve görüşmelere daha uzak bir şekilde ayrılmaya çalışıyor.”
Orhan, tahminen iki ülke güvenlik konseyleri ortasındaki görüşmelerin merkezinde itimat artırıcı tedavinin gelebileceği ve bunun sonucunda oluşan itimat ortamıyla daha ileri adımların atılabilmesinin mümkün olabileceğini tabir ederek, Türkiye’nin bölgedeki başka bölgelerde normalleşmelerine de bu olayların yavaş yavaş genişlemelerine işaret ediyor. Orhan, bu nedenle ileri basamaklarda olacağı tahmin ediliyor ama dışişleri bakanları düzeyinde bir görüşmeyi daha mümkün görüyor.
Suriyelilerin konuta dönüşü nasıl mümkün olacak?
Ankara’nın Şam ile ortayı başarma çabalarının devam ettiği Rusya ile münasebetlerin rol oynaması kadar seçim öncesindeki Suriyeli mültecilerle ilgili bir adım atarak, seçmenlerin reaksiyonunu azaltma hareketi de yürüyor. Lakin mültecilerle ilgili sorunun çözülmesinin de değerlendirilmesinin mümkün olması beklenmiyor.
Türkiye hala dünyada en çok sığınmacıya mesken barındıran ülke. Afganistan ve diğer bölgelerden gelen sığınmacıların yanı sıra resmi sayılarına göre şu anda Türkiye’de yaklaşık 3,7 milyon Suriyeli yaşıyor. Ancak kayıt dışı sığınmacılar nedeniyle bu sayının çok daha yüksek olduğu da belirtiliyor.
Türkiye-Suriye hududuna inşa edilmekte olan briket evleriFotoğraf: Metin Aktaş/AA/picture Alliance
Son aylarda iç siyasette yoğunluğun arttığı da neden olan sığınmacılar için demokratik direniş tarafından şiddetlenirken, bu nedenle iktidarda rejimin değişmesine giderek, Suriye’de inançlı bölgesel dönüş için proje hazırlanmaya başlamıştı. Bu yeteneğin korunmasına yönelik inançlı bölgede briket haberleşerek geri dönüşü hızlandırmak istiyor. Erdoğan’ın açıklamasında 550 bin civarında Suriyeli’nin kendi topraklarına döndüğünü belirtirken, bağımsız parçalara göre bu doğrulamayı doğrulamak bu etapta çok mümkün değil.
ORSAM’dan Oytun Orhan, Türkiye’deki Suriyelilerin yahut İdlib’deki Suriyelilerin meskenlerine geri gruplarındaki grupların tahlilinin son derece sıkıntı olduğunu belirtti, şu anda ayakta durduğuna dikkat çekiyor:
“Çünkü Esad rejiminin bu bahiste çok önemli bir samimiyet içinde test edileceği, çünkü bu insanların konutlarına ülkedenin Esad rejimi tarafından güvenlik riski olarak algılanacağını düşünüyor. Bu noktada da Türkiye’nin programlarına uygun bir hal alınması çok mümkün görünkmüyor Esad rejiminin. Ve orada da bir patlama yaşanması çok olası.”
Dış Siyaset Uzmanı Gülru Gezer de Suriyelilerin insan onuruna yakışır bir formda kendi dillerinde yaşayabilmeleri için bir düzeneğin tesis edilmesi işlemini vurgulayarak, “Aslında üzerinde mutabakata varılması gereken çok konu var. Bu kolay bir süreç değil. Ancak diyaloğun da bir halde başlatılması gerekir. Zira Suriye’ İç savaş kemikleşmiş bir soruna dönüşmekte ve bundan en fazla etkilenen Türkiye” yorumunu yapıyor.
News
