Et fiyatları neden yükseliyor?

Kırmızı ve fiyatlarındaki yükseliş gündemden düşüyor. Resmi enflasyonun miktarına göre nisan ayında dana etinin kilogramı yüzde 13,34’lük artışla fiyatı en fazla artan yapımlar ortada yer aldı. Dana eti fiyatı mart ayında da yüzde 20 yükselmişti.

Ulusal Kırmızı Et Kurulu’nun verilerine göre dana karkasın piyasa alım fiyatı geçen yıl sonundan bu yana ikiye katlandı. 27 Nisan itibarıyla kesimhanelerden ve kombinalarından alınan dana etinin kilogram fiyatı yaklaşık 225 liraya ulaştı. Türkiye Ziraat Odaları Birliği’ne göre üreticide yaklaşık 225 lira olan dana etinin fiyatı pazarlarda ortalama 328 lirayı buluyor.

Rekabet Kurumu nisan aralarında fiyat artışlarıyla ilgili inceleme başlarsa da fiyat artışlarının önüne geçemedi. Son olarak Et ve Süt Kurumu Türkiye Kasaplar Federasyonu ile bir protokol imzalayarak kasaplara uygun fiyatlı kırmızı et satışı kararı aldı.

Peki bu adım fiyatlarının düşmesinde tesirli mi olacak?

“Artık denetimden çıktı”

DW Türkçe’ye konuşan Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD) Lideri Sencer Solakoğlu, “Temel sorunumuz üretmek” diyerek et fiyatlarının artık denetimden çıktığını söylüyor.

Solakoğlu’na taraf olan 14 Mayıs seçimlerinden sonra iktidara kim gelirse gelsin ve sorun kısa sürede çözülemez. Solakoğlu, “Türkiye’nin önümüzdeki 20 ayı et ve süt konusunda son derece karanlık ve öngörülemez” diyor.

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez de üretim sorunu çözülmeden kontrollerle, piyasa baskılarıyla ya da Rekabet Konseyi’nin vereceği para cezalarıyla fiyat sorununun çözülemeyeceği görüşünde. Suiçmez’e göre tahlil, üretim daima kılarak üreticinin kar sağlaması ve yatırım yapmasına olanak sağlayacak bir yapıdan geçiyor.

Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci ise bir televizyon kanalına yaptığını belirtti, kırmızı et fiyatlarının gerilediğini ortaya koydu. Kirişci, “Kasap reyonu olan piyasalarda biz fiyat garantili eser verdik. İstanbul’da başladık. Başarılı olduğunu gördüğümüzde Ankara’da da değerlendirildik. Kıymayı 190 liradan satmaları karşılığında piyasalara eser veriyoruz. Et Süt Kurumu’nun olması gereken yer düzenlemesi” dedi.

Sektör ülkeleri, kasaplarda 350-380 lira bandında olan darbenin fiyatının 480-500 bandının yükselmesini bekliyorFotoğraf: Paul Williams/Funkystock/picture-alliance

Yem ve süt sorunu çözüldü

Sektör temsilcilerine göre enflasyonu baskılamak için çiğ süt fiyatını düşük tutması bölümündeki ana sorunlardan biri.

Süt/yem partisinin kırmızı ve üretim doğrudan davranışlarının başında geliyor. Üreticiler, hükümetin seçim öncesinde enflasyonu baskılamak için çiğ süt fiyatını düşük tutmasının et ve sütteki tüketiminin ana kaynağına işaret ediyor. Buna göre üretimde artan artış nedeniyle süt üreticisinin süt satışından geçtiği para ile hayvanlarını besleyeceği yemi alamaması, dişi hayvanlarını kesite göndermesi ile sonuçlanıyor.

Baki Remzi Suiçmez, yem ve süt sorunu çözülmeden ve saklanmanın çözülemeyeceği görüşünde. Türkiye’nin kaba yemde yüzde 50’ler halinde mevcut olan bağımlı olduğunu aktaran Suiçmez, yem fiyatlarındaki artışın çiğ süt fiyatlarına yansıtılmadığını belirtiyor. “Bir işletme bir litre süt satarak bir buket kilogram yem alamazsa kar vermez ve o süt hayvanları kesite girer” tabirlerini kullanan Suiçmez, “Dolayısıyla hem hayvan sayımız hem süt üretimimiz azaldı. Et ve süt problemlerinin temel nedenlerinden biri bu. Bu kısır döngüyü aşmak için ise ya yemde nakliyat masraflarının değiştirilmesi ya da süt referans fiyatını yem maliyetlerinin üzerine çıkarılması gerekiyor” diyor.

Süt referans fiyatının 8 buket lira civarında olduğunu, maliyetinin 10 lirayı aştığını söyleyen Suiçmez, maliyetin üstünde 11-12 liralık fiyatın aslında uzun süreli izolasyonu de koruyacağını anlatıyor.

Hayvan sayısı azalıyor

Türkiye İstatistik Kurumu’na göre, Türkiye’de büyükbaş hayvan sayısı 2022’de bir önceki yıla göre yüzde 5,6 azalarak 17 milyon 24 bin oldu. Periyotta küçükbaş hayvan sayıları ise yüzde 2,2 düşüşle 56 milyon 266 bin indi.

Hayvan sayısı azalırken, üretim de düştü. Ocak ayında 874 bin 67 ton olan ticari süt üretildiğinden inek ürünleri şubatta yüzde 9,2 azalarak 793 bin 384 ton oldu.

Sencer Solakoğlu da üretici fiyat endeksinde zirai girdi fiyatlarının yüzde 160’tan fazla arttığı periyotlarda bile ve süt fiyatlarının sabit tutulduğuna işaret ediyor. Et fiyatlarında son devirlerde yaşanan artışların bir kısmının bundan kaynaklandığı lisana yapan Solakoğlu, “Ve hükümet denetimi artık kaybetti, fiyatlar denetimi yapılamadı. O yüzden artış var ki kafeste nitekim hayvan kalmadığı için talepn karşıt olarak arz yetersiz kaldı” diyor.

Ocak ayında 874 bin 67 ton olan ticari süt üretildiğinden inek yetenekleri şubatta yüzde 9,2 azalarak 793 bin 384 ton oldu.Fotoğraf: ANP/dpa/picture Alliance

İthalat fiyatları düşmedi

Sektör ülkelerine göre fiyatlarındaki artışın ikinci temel nedeni ise ithalattır.

Türkiye’de uzun yıllardır ve fiyatlarındaki artış spekülatif olarak kıymetlendirilerek ithalat buna karşı bir analiz olarak sunuluyor. Bu yıl daha önce Et ve Süt Kurumu (ESK) 8 bin 500 tonluk karkas ve 40 bin kesite hazır canlı hayvan ithalatı için mukavele imzaladıklarını duyurdu. Akabinde da Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 500 bin besilik sığır ithalatı için özel bölüm ayrıldı. Bu sayede karkas etin fiyatının 140-150 liraya inmesi bekleniyordu.

Sencer Solakoğlu, 500 bin dana ithalatının 600 milyonluk tamamen mal olduğunu belirterek, et ve işlemlerin devamın da ucuza alınamayacağını, fiyatların neredeyse her yerde ve bunun karşılığında nakliye maliyetlerinin ekleneceğine işaret ediyor.

Asıl tahlil kesilen anaç faaliyetlerini yerine koymak” diyen Solakoğlu, “Bunun için de hiç yoktan 7 milyar dolar civarında bir bütçe ayırmamız gerekiyor. Ama her türlü bir para yok. Münasebetiyle şu anda biz satın alma satışını yapmaya çalışıyoruz” diye ekliyor.

“Önümüzdeki 20 ay karanlık”

Hayvan ithalatının da dolarla yapıldığını hatırlatan Solakoğlu, “Uruguay’dan taşınan hayvanlara baktığınız zaman 80 lira ile 100 lira bandında bir canlı hayvan fiyatı var. canlı hayvanın yüzde 50’si kadar kemikli et geldiğinizi düşünürseniz 200 lira karkas fiyatına geliyor. Şu anda Türkiye’ deki fiyat da aşağı üst esasen oralarda.Hasebiyle bundan sonra daha aşağıya düşürmenin tek yolu girişe verilen eserde sübvansiyona devam edin” diyor.

Solakoğlu, bu nedenle Et ve Süt Kurumunun “rekabete de muhalif biçimde” ucuz ve yer aldığı belirtiliyor, bunun da yurt içinde hem kasapları ve esnafları hem de üreticiyi zora sokacak bir adım olduğunu söylüyor. Bu seçim öncesi popülist bir siyaset olarak değerlendirdiklerini tabir eden Solakoğlu, “Ama Türkiye’nin 20 günü et ve süt konusunda son derece karanlık ve öngörülemez olduğunu net söz olabilir” diye ekliyor.

Baki Remzi Suiçmez de son devirde yapılan kısımlık ve besilik dana ile karkas et ithalatının faturasının 18 milyar lirayı bulduğunu belirtiyor. Yurt dışından yapılan ithalatın maliyetinin Türkiye’deki karkas kesim maliyetinin standında işaret eden Suiçmez, bu yerde ithalatın bir analiz yapabileceğinize işaret ediyor.

9,8 milyar yatırım yapıldı

Türkiye’nin 2010 yılından itibaren ithalatına devam ettiği, 2022 yılına kadar 9,8 milyar ihracat ithalatı lisana yapan Suiçmez, Tarım ve Orman Bakanı’nın da ithalat tahlilinin olmadığını söylüyor fakat buna rağmen ithalatın devam ettiğini aktarıyor.

Suiçmez’e göre Et ve Süt Kurumu’nun müdahaleleri de uzun vadeli analiz olmayacaktır. İthalat gelirinin azaltılmasıyla yem maliyetlerinin azaltılması ve küçük ve orta düzeydeki işletmelerin desteklenmesi gerekiyor: “Çünkü sorunun temeli üretimdeki azalma, hayvan koşullarının serbest bırakılması ve çiftçinin yeni yatırımlar için önünü tutmaması. Şu anda kesilen hayvanların yerine yenisini saklamak da dengeyi sağlamak için bizim iki üç bir periyodumuz var. Üreticinin üretime devam etmesi bir kullanım iç üretimle arz talep istikrarı sağlanmazsa bu sorun çözülmez.”

Türkiye’de gerçek hayvan varlıkları ve mera varlığın da bilinmediğine işaret eden Suiçmez, “Önümüzde Kurban Bayramı var. Ne kadar hayvan kesilecek? Hayvancılık istatistiklerini bildirir, Hayvansal üretimle ilgili sağlıklı bilgiler de çok hızlı bir şekilde çıkarılması gereken ki önümüzü görelim” diyor.

“İlk etapta 480-500 liraya çıkar”

14 Mayıs’ta rejimin sistemiyle mazbata alınana kadar geçen süre boyunca şu anda makul bir düzeyde olmayan dolar ve faizlerle ilgili olarak sağlanan önemli bir türbülans yaşanabileceğini öngören Sencer Solakoğlu da “Hayvancılık bölümü de yemde neredeyse büsbütün dolarize olduğu için, mevcut fiyatlar bilhassa mayıs endeksli bir biçimde afaki biçimde artacak ve bunun ne kadar sağlıklı kimse öngöremez durumda şu anda.Bizim iddiamız şu anda kasaplarda 350-380 lira bantta olan süpürmenin 480-500 bant birinci basamak olarak görünüyorlar” tabirlerini kullanıyor.

Solakoğlu, haziran ve temmuzda ise Kurban Bayramı hasebiyle talebin artacağını, bunun da fiyatların daha da yükselmesine neden olabileceğini aktarıyor.

“Gelir artırıcı aşama adımları”

Seçimlerden sonra ve sorun ile ilgili adımlar atılsa bile bu adımların kısa sürede çözümlenen çözümü çözme talihinin olmadığını düşünen Solakoğlu’na özel şayet yanlışsız ataklar yapılırsa iki yıl sonunda Türkiye’de sorun devam ediyor. Bunun için çiftçi odaklı siyasetlerle çiftçinin her zaman para kazandığı, hiçbir zaman üretiminden vazgeçmediği bir yapı oluşturmak gerekiyor.

Kısa sürede sağlanan et fiyatının düşmeyeceği için vatandaşın gelirini artırıcı adımlara da dayanlık olduğunu vurgulayan Solakoğlu, “Asgari fiyatın bu durumda 25-30 bin lira bandına oturma zaruriliği var. Bu da endüstrici tarafından kabul edilebilir görünüyorkmuyor. Münasebetiyle yeni gelecek olan hükümet bunu bir istikrarda kalmasıyla yeterli Ancak et taraflarında fiyatlar hiçbir biçim geri getirmeniz mümkün değil” diyor.