Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) yıllardır sürdürdükleri çabanın sonucu olarak gözlerden birkaçının çıkması planlanan yasaya dönüştü. Maddeden kaç kişinin yararlanabileceği, masrafının gideri, yeni emeklilerin maaşları hakkında ayrıntılara ait tartışmalar devam ediyor.

Kamuoyunda EYT olarak bilinen emeklilikte hayatta kalma açıklamalarıyla ilgili sorun, 4447 numaralı kanunun 8 Eylül 1999 tarihinde kayıtlı gizlilikleriyle emeklilik için mutlaka prim gün sayıları ve sigortalılık mühletinin yanı sıra “yaş şartı”nın tekrarlanmasıyla ortaya çıktı. Bu kırılmaların ortaya çıkmasından önceki birinci sigortalı oldukları sırada ne zaman emekli olacakları aşikâr olan emeklilik süresini 2-17 yıl ortasında uzamış oldu.

EYT’liler uzun yıllar boyunca ayakta kalırken örgütlenirken iktidar uzun bir mühlet bu taleplere bütçeye çok yüklenmiş ve diğerinden olumlu cevap almıştı. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 2019 mahallî seçimleri öncesinde yaptığı bir konuşmada, “seçimleri kaybetmelerine yol açsa bile” EYT maddesine sıcak bakmadıklarını belirtmişlerdi “Tutturmuşlar erken yaşta ayrılma, İskandinav ülkeleri bu sistem yüzünden battı” diye konuşmuştu.

Ancak 2023 seçimlerine yaklaşan günlerde yeni hükümet hükümeti cumhurbaşkanlığı seçimi yüzde 1’lik oyun bile çok değerli olması ve anketlerde gözlemlenen düşüş gidişatı EYT’lilerle ilgili bir düzenleme yapılmasına karar verildi.

Düzenlemede sona geliniyor

Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alim’in son açıklamasına göre EYT ile ilgili yeni düzenlemeye ilişkin kayıt sona erdi ve ortaya çıkan plan yakın bir vakitte öncelikle Erdoğan’a sunuldu.

Aralık ayında yapılacak bir basın toplantısıyla ayrıntılar duyurulacak olan çalışma daha sonra yasa teklifi haline getirilerek TBMM’ye sunuldu. Yasanın bu yıl sona ermeden çıkartılması hedefleniyor.

Peki EYT düzenlemesinin içinde neler var?

Edinilen bilgilerin düzenlenmesi kapsamında 8 Eylül 1999’dan önceki başlangıçlardan 20 yılını dolduran bayanlar ile 25 yılını dolduran erkeklerden yararlanabilecek. Bayanların 20. yılı esasen 2019 yılında kayıtlıyken, kayıtlı yıl kayıtlı ise 2024 Eylül ayında doluyor.

Tüm ayrıntıların şimdi mutlaka olmadığı, yasa ile tekrar yaş kaidesinin getirilip getirilmeyeceği ise şimdi kesin değil. Kulislere yansıyan bilgiler sayesinde bir sistem çerçevesinde emeklilik hakkı artık eden bir EYT’liye yaşını dolduracak kadar normal emekli maaşından daha az bir hesaplamanın ya da primlerin istenmemesi şeklinde kimi formüller de masada.

Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür ErdursunFotoğraf: privat

Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun, Türkiye’de emekli aylığının 4.600 TL’sinin EYT’lilerin büyük kısmının, yaklaşık yüzde 70’inin emekli olması durumunda 3.500 ile 5.000 TL aylığının devamında bulunduğunu belirtti.

Yasadan kaç kişi yararlanabilecek mi?

Peki bu yıl bitmeden çıkması beklenen maddeden kaç kişi yararlanabilecek mi?

EYT ile ilgili sorun uzun yıllardır lisana gelen ve çeşitli raporlar hazırlayan Erdursun, bu mevzuda yaptığı programlamaları DW Türkçe ile paylaştı.

Erdursun’un SGK’nın aldığı baz olarak yaptığı hesaplara göre; 8 Eylül 1999’da çıkan 4447 sayılı kanun birinci an itibariyle 11 milyon 759 bin 149 kişiyi emeklilikte yaşatıyor. Ortadan geçen 23 yıllık sürete bu kişilerin içinde 7 milyon 75 bin 708 EYT’li emekliliği hak etti. Erdursun, bu programlamalara göre şu anda toplam EYT’lilerin Mayıs 2022’de toplamda 4 milyon 683 bin 441 kişi olduğunu belirtiyor.

Türkiye’de her ay 30-40 bin kişi emekli olan Erdursun, bu nedenle mayıs ayında yaşadığın yaşamın aralık’a kadar emekli olanlarla birlikte EYT’li kalacağı 4 milyon 400’e kadar ineceğini öngörüyor.

Ancak bu, hepsi birden yeni düzenlemelere göre birinci etapta emekliliğe hak kazanmayacak ya da hak kazansa da tahminen kendi imkanlarıyla emekli olmayarak almaya devam edecek.

Erdursun, sigortalılık süresini ortadan geçen uzun yıllar nedeniyle tamamlamış olsa da da primlerini tamamlayamayanların emekli olabileceğine dikkat ederek yasadığında birinci etapta yaklaşık 700-800 bin, en fazla 1 milyon kişinin emekliliğini kazanmayı bekliyor.

Düzenlemenin maliyeti ne olacak?

EYT düzenlemesinin bütçeye maliyetinin ne olacağı ile ilgili çeşitli hesaplar ve kullanılabilirler yapılmaya çalışılıyor ancak maliyet sayılarının emekli aylıkları şeklinde değişkenler durumunda değiştiği de belirtiliyor.

Bakanlığın çalışmasının tüm ayrıntıları kesin olarak belirtilmediği için maliyet hesaplamasını yapma şu an için güç olduğunu belirten isimler ortada İstanbul Üniversitesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz da var.

DW Türkçe’ye konuşan Yılmaz, Çalışma Bakanlığı’nın diğerlerinde bütün bilgileri söylediğini lakin bunları gizlediğini belirterek bu nedenle yapılan programlamaların biraz beklediğini belirtiyor. Kamuoyuna açık olan bilgilerin mevcut olduğu ve SGK istatistiklerinin halka açık olduğunu tabir eden Yılmaz, “Ancak 1999’da yani 23 yıl önce çıkan yasanın EYT düzenlemesiyle birlikte ortaya çıkacağı mali yükün biz şu an için bilgileri” diyor.

İstanbul Üniversitesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Binhan Elif Yılmaz Fotoğraf: privat

Erdursun ise hükümet ülkelerinin uzun yıllar gerçek bir çalışma yapmadıkları için EYT meselesinin tahlilinin maliyetinin çok yüksek oranda gelişmesinin öne sürdüğünü ancak türlü türlü olmadığını belirterek, kendi programlamasını şu şekilde aktarıyor:

“Türkiye’de emekli aylarının ayrıldığı son artışlarla birlikte 4 bin 668 TL. Yaklaşık 1 milyon kişinin emekliye ayrıldığı var sayarsak, bunun aylık maliyeti 4 milyar 668 milyon olur. 1 milyon yeni emeklinin yıllık maliyeti yaklaşık 56 milyar TL olur. Lakin Türkiye’de EYT düzenlemesi olmadan da aslında ayda 35 bin, yılda yaklaşık 420 bin kişi emekli oluyor. Bu nedenle EYT ile aslında 580 bin kişi emekliliğe hak kazanır. Bunların maliyetinin ortalaması yıllık 32,5 milyar TL olur.”

EYT’nin maliyetinin yaş kişilerinin ile birlikte bu kayıtlı kişilerden ne kadarının kayıtlı olduğu ve emekli olup olmayacağına bağlı olarak da değişebileceği belirtiliyor.

Aktüeryal istikrar giderek bozuluyor

Bu ortada kullanılan EYT düzenlemesinden bağımsız olarak Türkiye’deki aktüeryal istikrarın yıllar içinde bozulduğuna dikkat çekiliyor.

İdeal bir toplumsal güvenlik önlemleri etkin sigortalıların uzun süre sistemden aylık parçana oranının 7 ya da en az 4 olması gerekiyor. Yani 4 çalışandan tahsil edilen sigorta primleri ile 1 emeklinin aylığının finanse edilebilmesi gerekiyor. Türkiye’de ise bu oranın uzun yıllar içinde azalan bir seyir kaydedildiği belirtiliyor.

Prof. Yılmaz, büyümenin giderek büyümesi, doğuşta beklenen ömrün uzaması ve doğumun durması şeklinde parçalara giderek çalıştırma düzeni hissinin azalmasına işaret ederek 2050 yılında çalışan nüfus artışı yüzde 60’ın altında düşüşünün beklendiğini belirtiyor.

Erdursun ise Türkiye’de şu anda yaklaşık 9 milyon kayıt dışı çalışıyor durumdayken, zira emeklilik sistemi teşvik etmediğini ve insanların kayıt dışı yapıldığını belirttiğini, kayıt dışı katılımcıların bir formda sisteminin dahil edilmesiyle aktüeryal istikrarın de daha güzel olacağını söylüyor.