“Akşam yediye kadar siyasi telgraf ve makale çevirisi. Yediden yedi buçuğa kadar otobüs durağında sıra bekledikten sonra sıkışık bir otobüse binerek yola çıkacağım; Yüzde 50 ihtimalle de yarı yolda otobüs bozulup yürüyeceğiz. Sekiz buçukta yorgun argın yemeğe oturup radyo gazetesinin ve bir alaturka müzikler programının refakatinde tatsız bir yemek yiyeceğim. Dokuzda, imkan bulup odama kapanabilirsem, yorgunumdur, uykuluyumdur, manasız ve hödüğümdür… 9, şiir okumak, şiir yazmak, ideoloji, düşünmek, duymak, mektup yazabilmek ve Allahım beş dakikalık romantik olabilmek!… “Hayır” artık ayda 50 lira kazanmam ve tahsilimi bitirince bir kaza hakimi olabilmek için bunları unutmalısın”
1944 yılında Ankara’dan, işinden ve hukuk fakültesinden bu kadar nefret eden 19 yaşındaki genç adamın ismi Bülent Ecevit’ti.
Bülent Ecevit’in 1944 yılında, yolunu bulmaya çalışan buhranlı bir genç olarak yazdığı mektuplar ‘Hayat Dalgalar Üzere Üstümüzden Geçecek’ ismiyle Timaş tarafından yayınlandı.
Mektupları tesadüfen bir sahafta bulan Alper Çeker sayesinde 40’lı yılların Türkiyesine bir pencere açıldı.
1944 yılının bu müşteki, kırgın, bezgin genci aslında Türkiye’deki öteki gençlerden oldukça şanslıydı.
Bülent Ecevit, 1926 yılında bir müderrisin oğlu olan İsimli Tıpçı bir baba ve bir şeyhülislamın kızı olan ressam bir annenin oğlu olarak İstanbul’da memurların yaşadığı Beşiktaş Akaretler’de doğmuştu.
Babası Fahri Ecevit, İstiklal Mahkemeleri’nde idam edilenlerin isimli tıp raporlarını yazmış, Ankara Hukuk Fakültesi’nin ünlü profesörlerinden biriydi.
Eski rejimin İstanbul’daki seçkin ailelerinden birinde doğmuş, yeni rejimin Ankara’daki yeni seçkinleri içinde büyümüştü.
İlkokulu Ankara’nın birinci okullarından biri olan, kendi tabiriyle “devrimin mutfağı” Yüksel Caddesi’ndeki Mimar Kemalettin İlkokulu’nda mebus ve üst seviye memur çocukları ile birlikte okumuştu.
Sonra Türkiye’de çok daha az beşere nasip olacak seçkin eğitimine İstanbul’da Robert Kolej’de devam etmişti.
Kolej’den sonra 1944 yılında Ankara’ya, babasının profesör olduğu Ankara Üniversitesi’nde hukuk okumak için dönmüştü.
Bu sırada babası Fahri Ecevit, tıpkı vakitte CHP Kastamonu milletvekiliydi.
Sadece hukuk öğrencisi de değildi, uygun İngilizcesi ve alışılmış babasının da namıyla hem okuyor hem de Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nde tercüman olarak çalışıyordu.
Ama ağzındaki altın kaşıktan, sürüklendiği hayattan, içinde olduğu seçkin sınıftan pek hoşlanmıyordu.
1944 yılında mektupları İstanbul’daki Robert Kolej’den en yakın arkadaşı Tunç Yalman’a yazıyordu. Tunç Yalman, o yılların en ünlü gazetecilerinden, Vatan Gazetesi’nin sahibi Ahmet Emin Yalman’ın oğluydu.
O da bohem bir hayat sürüyor, piyesler yazıyordu.
Mektuplardan Bülent Ecevit ve Tunç Yalman’ın da içinde olduğu Robert Kolej’deki çok sıkı bir arkadaş kümesi olduğunu öğreniyoruz.
Ünlüler geçidi üzere bir gruptu bu.
Rahşan Aral yani bildiğimiz ismiyle Rahşan Ecevit, Mekteb-i Mülkiye’de hocalık da yapan Paris’te eğitim görmüş bir maliyecinin kızıydı. Ahmet İsvan 70’lerde İstanbul Belediye Başkanlığı yaptı. Tosun Bekir Bayraktaroğlu ya da nam-ı başka ismiyle Tosun Baba, anarşist ressam, heykeltıraş, işadamlığı yaptıktan sonra Cerrahi dergahına intisap edip, ABD’de Cerrahi dergahını kurmuş ünlü bir pırdı. Altemur Kılıç ya da mektuplardaki ismiyle Demir, Cumhuriyet’in kurucu takımından Kılıç Ali’nin oğluydu. Ve İstanbullu varlıklı bir aileden gelen daha sonra ABD’de birinci işletme eğitimini alan Türk unvanını alıp, birinci araştırma şirketini kuracak Nezih Neyzi.
Her ne kadar evvel arkadaşı sonra sevgilisi olan Rahşan ve Nezih de Ankara’ya gelse de Ecevit, sıkıcı, bürokratik Ankara’da Robertli arkadaş kümesini özlemekteydi. Ankara’da gördüğü devlet seçkinlerine bakınca 20’li yaşlara daha varmamış kümenin üstünlüğüne olan çok özgüveni artmıştı:
“Ben sana söylerdim de inanmazdın. “Dünyada bizim teşkil ettiğimiz kadar üstün küme yoktur” diye; buna karşılık, “bize o denli geliyordur” derdin…Yahu o kadar koca koca adamlar, devlet yönetiminde önemli rol oynayan beşerler görüyorum daha, bu hiç elbet şimdi çok kıt bilgimize karşın, bir tek bizim düzeyimize yaklaşanını görmedi; isterse alim olsun, dahi olsun, beş para etmezler…Bizden diğer kimseler hayata nasıl bakılacağının, hayatın nasıl sevileceğinin sırrına ermemiş.”
Genç Bülent’i Ankara’ya bağlayan ise mektupların adres kısmına Ankara yerine yazdığı isimden anlamak mümkün: “Rahşanapoli.”
Herhalde daha şairane anlatılamazdı. Rahşan’la “siz”li mektupları, onun el yazısından, üslubundan çıkardığı manalar büyük bir aşkın habercileri.
Kitaptaki o mektuplar da çok şahane.
Ama benim ilgimi Cumhuriyet’in birinci seçkin kuşağının 40’lı yıllardaki niyet dünyası daha çok çekti.
Artık bu Robertli Meyyit Ozanlar Derneği üyeleri için de hayatın gerçekleri gelip kapıyı çalmıştır.
Tunç Yalman’ın para kazanmak lazım diye özetlenecek mektubuna şöyle yanıt vermiş Bülent Ecevit:
“Görüyorum ki başınız para üzere menhus ve gayri ahlakiliğinde herkesin ittifak eylediği bir şeyle fazlaca meşgul. Bunun sizim yaşta pak tanınmış bir gence yakıştıramadım. Yoksa, büyük bir Romalı şairin dediği üzere “Siz ananızdan, siz babanızdan, hiç terbiiiyee görmediniz mii?”
Mektuplarda ortasına doğdukları ve hayli sıkıldıkları rejimin kıymetleriyle de baş buldukları anlaşılıyor. Ecevit, “Ruhi eniştesinin” yazdığı bir marştan bahseder:
“Olmaz kemikten Cumhuriyet
Yaşasın ulu ordu
İntiharız biz”
İntiharın bu buhranlı, protest jenerasyonun da gündeminde olduğu anlaşılıyor.
Fakat, temel şaşırtan olan intihar dileğine karşı Cumhuriyet’in bu birinci seçkin genç jenerasyonunun karşı argümanları.
Tunç Yalman’ın “intihar arzusu”nu yazdığı bir mektubuna karşı Bülent Ecevit onu şöyle ikna etmeye çalışmış:
“İntihar dileğin mazeretinde bir yanlış nokta var: “Allah’a kavuşacağım diye ne diye gün biriktireyim” diyorsun. Halbuki,
Mevzubahis olan bizim amacımız değil, Allah’ın amacıdır. Allah’ın amacı ise 3-5 laf edecek birkaç adam bulundurmaktır hep. (Yani bizim gibilerden gayri insanların intiharı yasal sayılır da bizimki günah olabilir)
Senin burada kastettiğin “Allah’a kavuşmak” vücudu mevtten sonraki Allah’a kavuşmaktır ki, o, iki varlığın kavuşması değil birleşmesi demek olur; biz artık kavuşmuş vaziyetteyiz. Ayrılmıştık. Kavuşmuşuz, tekrar Birleşeceğiz (to become a unity manasında birleşmek) Sen, Allahın, bu kavuşma uğrunda katlanacağın düşünceyi hafifletmek için sana verdiği ilacı (to create) kullanmıyorsun.”
Mektubun devamında Ecevit’in ve kümenin savaş yıllarında efsanesi büyüyen komünizme de aralı olduğunu öğreniyoruz. “Allah’ın buna müsaade vermediği”ni söyleyerek:
“Komünizm için söylediklerinde haklısınız. Ben de zannedersem tıpkı şeyleri düşünmeye başlamıştım. Bu formda düşünmeye başlamamın sebebi de Picasso’nun Komünist Partisi’ne girdiğini öğrenmem olmuştur… Lakin, daha insanlığın vaziyeti bunun için (unripe) Sonunda yani makine, köleler sınıfının yerini tuttuktan sonra esasen bu tabiatıyla olacak…Fakat bugün kurulabilecek Komünizmde Allahın amacı hasıl olamaz, zira o robot-köleler sınıfı beden bulmadıkça, Allah insanları kör tutmaya mecburdur ki lağımcılık, sürücülük, mütercimlik, muhasabecilik etmek mecburiyeti onları çok derecede bedbaht etmesin. Tersine bugün kurulacak Komünizm insanları bedbaht edebilir. Zira ortadan, Allahın insanların gözüne bağ olarak kullandığı gayeler kalkacağı halde şimdi insanları kör olma mecburiyeti devam edecektir. Ve o vakit Allah insanlığı bu tenakuzdan kurtarmak için onları yine-ters yüzüne- hayvanlaştıracaktır: Rusya’da yaptığı üzere. Allah Rusya’daki tecrübeyi muvaffak etmedi işte. Ver her makul insanın aklı yattığı halde, bunun içindir ki insanlığa şimdi komünist olmak imkanını bahşetmiyor. Biz kendi işimize bakalım yani Allahın tek tek bizlerden istediğine…İnsanlığı düşünmek Allaha düşüyor ve aslında bunu kendisi için yapacak; lakin Allah (step by step) yapıyor işini. Bu Kainat kafi derecede mucize, öteki mucize beklememeliyiz artık. Hem Allah’ın ivedisi yok ki! Olamaz da aslında. Bir kimsenin ivedisi olabilmesi için ona verilen vakit mahdut olmalı. Allahın vakti mahdut değil ki, Ezelden gelip Ebede gitmiş, başı yok, sonu yok.”
Ecevit’in Allah inancını tabir ederken kullandığı lisan klasik bir din lisanından çok sufi meşrep bir lisan.
Mektuplarda bazen “Basu badel mevt” mertebesine erdiğinden bahsediyor, bazen de yeterli bir Hristiyan olan İngiliz şair Alfred Noyes’tan bir şiir onu ağlatıyor:
“…bu akşam bir çok sıkıcı ve kızdırıcı şeyler olmuştu ve artık Allah’a da isyan etmeye başlamıştım ki Alfred Noyes’ın “The Unkkown God’ını açtım ve şu şiirle karşılaştım:
“It might be
The final test of man, the narrow way
Proving him worthy of immortal life
That he should face this darkness and this death
Worthily and renounce all easy hope,
All consolation, all but the wintry smile
Upon the face of Truth”
…Ve ben zati bunu okuyunca gözlerim doldu, Allah’tan isyanım kızgınlığım için af diledim. Ve o abdab itibaren düşünceye daha çok alışmış, daha kolay katlanabilir olmuştum. Yani Allah, kendi külfetini biraz daha az rahatsız edici hale getirmişti, zahmete daha tahammüllü olmuştu. Kısa badireye göğüs germemiz lazım. Ve bu, Allah namınadır. Sen asıl buna razı olmakla Allaha yardımın dokunmuş olur. Hem bu türlü giderse çilehane hayallerini yıkmalıyız. Sen orada akşam 6’da gazetenden dönüp siyasetten, olup bitenlerden mi bahsedeceksin?
Ben sana onlarla meşgul olma demiyorum. Ben de, tahminen ziyadesiyle meşgul oluyorum zati. Nasıl Allah’ın taşıyla, kuşuyla, ağacıyla meşgul oluyorsan, siyasetle içtimayla da meşgul ol! Lakin ancak o görüşle, ortada pek fark gözetmeden, kendini kaptırmadan. Bunlar girdap üzere, kapıldı mı sarfiyat insan. Ve bu meşguliyet, iştirake kadar varmamalı, müşahitlikte kalmalı! Sen müşahitlikten iştirake kaymak istiyorsun.”
Gerçekten de harikulâde.
Peki, bu kültürün kaynağı ne, ismi konmuş bir sufilik mi bu?
Bülent Ecevit’in yakın arkadaş kümesinde Tosun Baba’nın olması, sanki bunun kaynağı Cerrahilik mi dedirtiyor.
Ama Tosun Bayraktaroğlu’nun Tosun Baba olmasına daha en az 30 yıl var.
Fakat onun anılarında ve röportajlarında anlattıklarına nazaran mistisizme merak salması Cerrahilikten evvel, 40’lı yıllara dayanıyor.
Yani Robert Kolej yıllarına. Hatta bu arkadaş kümenin değişik mistikliğinin bir ismi bile var: “Burjuva mistik”:
“Biz bunu 20 yaşımızda Bülent Ecevit, Can Yücel ve öteki ahbaplarla yaptık. Lakin çocukken yaptık, aptalken yaptık, enayiyken yaptık, eşekken yaptık. Bir şey icat ettik. İsmine da “burjuva mistik” dedik. Bir gün Hasan Ali Yücel (Rahmetullahi aleyh) konutumuza geldi, oğluyla birebir meskeni paylaşıyoruz. Ona bundan bahsettik, “Ulan” dedi “ne halt işliyorsunuz. Ne burjuva mistiği? Mis üzere Müslümanlık var, mis üzere tarikat var. Meczup misiniz kendi kendinize din icat ediyorsunuz?”
Hatıranın her yeri başka ayrı şaşırılmayı hakkediyor.
Can Yücel ve Tosun Baba’nın Londra’da konut arkadaşı olmasına mı, Can Yücel ve Ecevit’in “Burjuva mistikliğine” mi, yoksa onları “mis üzere Müslümanlığa” çağıran kişinin komünist diye linç edilmiş, Cumhuriyet aydınlanmasının en önde gelen isimlerinden Hasan Ali Yücel olmasına mı şaşırmak lazım bilemiyor insan.
Peki, 40’lı yıllarda Robert Kolej kıyılarına da vurmuş bu “burjuva mistikliği”nin kaynağı ne olabilir?
Yine Tosun Baba’nın anılarından okuyalım:
“1940’larda Gürciyev denilen bütün dünyaya yayılan bir sistem vardı, mistisizmsi bir şey. Biz de ona intisap etmiştik 19 sene. Hanım da oradandır. Gürciyev denilen bu zat rivayete nazaran ortadan kaybolduğu yılların birinde Ortaasya’da bir yerlerde bir Nakşibendi pirine rastlayıp Müslüman oluyor ancak bunu saklıyor. Gerçekten de söylediklerinin içinde Allah, İslamiyet zikredilmiyor lakin var. Neyse, Efendim bana bu az dervişlik, erken şeyhlikle ilgili dedi ki “Orası da senin için bir nevi birinci ve orta mekteptir, düzgündür.”
Sistem olarak bahsettiği Gürciyev, 20’inci yüzyıl başlarında dünyayı çok etkilemiş ezotetik, gnostik bir inancın kurucusu George Ivanovich Gurdjieff.
İstanbul kökenli Rum bir babanın ve Ermeni bir annenin oğlu olarak Gümrü’de doğmuş, çocukluğu o vakitler bir Rus oblastı olan Kars’ta geçmiş Gurdjieff, hakikatin peşinde uzun bir seyahatten sonra yoksullar, keşişler ve yogilerin yani İslam, Hristiyanlık ve Budizmin mistisizmini birleştirerek Dördüncü Yol ismini verdiği bir mistik öğreti yaratmış bir çağdaş vakitler piri.
Dünya hayatında insanların uykuda olduğu ile başlayan biraz İslam tasavvufvari, biraz Matrixvari ideolojisinin peşine her milletten beşerler takılmış.
Sovyet ihtilali olunca 1919 yılında Beyaz Ruslarla birlikte İstanbul’a gelmiş.
Önce Galata Mevlevihanesi’nin iki sokak gerisindeki Kumbaracı Yokuşu’nda, sonra da Asmalı Mescit Meşrutiyet Caddesi üzerindeki Yemenici Abdüllatif Sokak’taki meskenlerde yaşamış. Bildiği altı-yedi lisan ortasında Türkçe de olduğu için Türk takipçileri de olmuş.
Cavit Orhan Tütengil’e nazaran onlardan biri İstek Parıltı. Ekrem Işın’a nazaran Ahmet Haşim, Yakup Kadri de ondan etkilenmişler.
En farklı müridi ise 1919’da İngiliz işgal kuvvetlerinin istihbarat subayı olarak İstanbul’da olan yüzbaşı John Godolphin Bennett. Bennett, 16 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının Samsun’a gidiş müsaadesini imzalayan İngiliz subay.
Gurdjieff, bir mühlet sonra İstanbul’dan ayrılarak Paris’e yerleşiyor ve pek çok ünlü müellifin, müzisyenin, sanatkarın etkilendiği Dördüncü Yol cemaatini kuruyor. Onun yolundan giden Bennett’ın da İngiltere’de etrafında bir halka oluşuyor.
1919 yılında İstanbul’un seçkinlerini etkileyen bu çağdaş mistik akımın izleri üzerinde çok fazla şey bilinmiyor. O yüzden bu tesirlerin 40’lı yıllarda Robert Kolejli öğrencileri etkileyip etkilemediğini de tam olarak bilmiyoruz.
Tosun Baba’nın anılarındaki Ecevit’in bizim tanıdığımız Ecevit’e hiç benzemediği ise açık:
“Bülent dünyanın en hoş, en nezih, en akıllı insanıydı. O da çok uygun şairdi, benden çok uygundu. Onunla arkadaşlığımız kolejde oldu Londra’da oldu. Vekil vükela olunca az görüşür olduk, ben de Amerika’ydım. O bence Rahşan Hanım’ın etkisiyle siyasi oldu. Yoksa Bülent pek o denli siyasi olacak kimse değildi. İnce ruhlu şair bir adamdı. Biz Beyoğlu’na çıkardık, azcık kafayı falan çekerdik, o çay içerdi!”
40’lı yıllara bu özel mektuplardan açılan kapı bize bilmediğimiz ve bildiğimiz lakin görmezden geldiğimiz pek çok şeyi tekrar hatırlatıyor.
İstanbul seçkinlerinin bir kısmının Cumhuriyet’in kurucu ideolojisine arası, birinci jenerasyon Robertli seçkin Cumhuriyet jenerasyonunun bile resmi pozitivizm dalgasına karşı reaksiyon olarak metafiziğe, dine, mistisizme kayması, Ecevit’in mektuplardaki hassas, entelektüel gençten DSP genel başkanlığına yolculuğu…
Ve doğal Türkiye’deki Cumhuriyet’in sağladığı herkese eşit eğitimle sınıf atlama imkanı ile jenerasyondan jenerasyona miras seçkin takımlar ortasındaki mücadele…
News
