Geri dönüşüm tesislerinde patlamalar: Yetersiz kontrol

Türkiye’de geri dönüşüm tesislerindeki patlamaların sayısı her geçen gün artıyor. Son bir ay içinde Bursa, Manisa ve Adana’da bulunan üç farklı bölgede üç başka olay meydana geldi.

Kamuoyuna yansıyan veriler, geri dönüşüm tesislerinde ortaya çıkan patlamaların 2017’den bu yana her yıl iki yıllık varan artışla devam ettiğini, geçen beş yılda ise 20’ye katlandığını gösteriyor. Çukurova Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi’nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’nun hazırladığı “Türkiye’deki Plastik Geri Dönüşüm Fabrikaları’nın Yangınlarının Açık Bilgi Kaynakları Üzerinden Listelenmesi ve Haritalanması” projesine ait geri dönüşüm tesislerinde 2017 yılında altı, 2018’de 15, 2019’da 33, 2020’de 65, 2021’de 122 ve 2022’nin sekiz bölümünde 79 ürün tespit edildi.

DW Türkçe’ye konuşulanların büyümelerinin en değerli kaybı kontrol eksikliği olarak görülüyor. Yangınların oranları, atık ithalatına paralel olarak geri dönüşüm tesislerinin sayılarındaki artışla da bağlantılıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2020 yılı bilgilerine göre Türkiye’de atıkların yüzde 12’sinin geri görünümü sağlanırken yüzde 61’lik kısmı üçüncül depolama tesislerinde saklanıyor. Ülke içinde geri dönüşüm oranı düşük olmasına rağmen Avrupa’dan yapılan harcama ithalatı yıllık 550-650 bin tonu buluyor.

Kasıtlının çıkarıldığına dair şüpheler

Çevre Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Selahattin Beyaz, kötü niyetli kişilerin kasıtlı olarak dışlandığına dair şüphelere dikkat çekiyor. DW Türkçe’ye konuşan Beyaz, “İthal edilen atıklardan geri kullanılan olmayan fazlaca atık çıkışı, bu atıkların karakteristik özellikleri ve maliyetleri, geri dönüşüm tesislerine giriş yapılan atıklar ile üretilen atıkların ortasındaki tutarsızlıkları giderilmesinin bir yolu olarak geri dönüşüm tesislerinde patlama korkusunu de ortaya çıkıyor “diyor.

Beyaz, geri dönüşüm tesislerine gelen ithal atıkların, bilhassa plastiklerin geri taşınabilir birçok zaman çok düşük olduğu belirtiliyor, oluşan atıkların depolanmasında, yollarının saklandığına yahut yakılarak yok edilmeye çalışıldığına işaret ediliyor.

“Tesis sayısı 10 kat arttı”

2014-2018 ortasında Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı olan genel mühendisi Prof.

DW Türkçe’ye konuşan Öztürk, “Tesislerin bu kadar çok olması yangınları tetikleyen ögelerden bir parça. İkincil bu oluşumlar ve patlamalarla ilgili kaynağı kesilmeden çalışıyor. Bu nedenle çevresindea verdikleri ziyanlar önemli boyutlara ulaşmış durumda” diye konuşuyor.

Geri dönüşüm tesislerindeki patlamalar nedeniyle etrafa kanser yapan hücrelerin salındığını belirten Öztürk, bu nedenle patlamaya karşı önemli ölçüde genişlediğine işaret ediyor.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı olan genel etiki Prof. Dr. Mustafa ÖztürkFotoğraf: privat

“AB normlarına uymuyor”

Bu bahiste Avrupa Birliği normlarına göre toplanması gereken prosedürlerin Türkiye’de geçerli olup olmadığını vurgulayan Öztürk’e ait plastik atık hastalığı ile ilgili belirtilerin, olay tedbire ile ilgili gerekli oluşumlar ve koşulların geri dönüşüm tesislerinin varlığının oluşmadığını denetim faaliyetleri ve bu özelliklere sahip olana kaideleri yerine getirilmesi verilmedi.

Yangınla ilgili kontrollerin büyükşehir belediyelerinin sorumluluğunda olduğunu söz eden Öztürk, “Büyükşehir belediyelerinin bu tesislerinin arızalanmasıyla ilgili önemli formda arıza olması gerekiyor. Çevresel açıdan da Etraf Şehircilik ve İklim Durumu Bakanlığı Vilayet Müdürlüğü ve Bakanlığın kendiliğinden arızalanması gerekiyor” diyor.

Yangınlar neden çıkıyor?

Selahattin Beyaz, yangınların yüzde 40’ının elektrik, yüzde 30’unun sigara, yüzde 20’sinin açık ateş yahut ısı, yüzde 10’unun başka bir kaynaktan kaynaklandığını söz ediyor.

Kayda geçen patlamaların yüzde 75’inin İstanbul, yüzde 25’inin Adana ve Kocaeli, yüzde 5’inin ise başka vilayetlerde meydana geldiğini söyleyen Beyaz, yapılan araştırmada her üç günde bir patlama yaşandığını, bazı geri dönüşüm tesislerinin ise iki üç sefer yandığının tespit edildiğini vurguluyor yapıyor. Bilhassa yaz aylarında yanıcı olan kağıt, naylon üzere atıkların bizatihi tutuşarak yangına neden olduğunu lisana gelen Beyaz, yangından korunma önlemlerinin gereğince alınmadığının arızaların sonuçlarından anlaşıldığını belirtiyor.

Beyaz, “Yangınlara karşı önlemlerin alınamaması, bu hastalıklarla ilgili analizlerin üretilmemesi ve bu yangınların daima her yıl bir önceki yıllık dönemde iki yıllık yakın oran artış gösterimi kabul edilebilir bir durum değil” diyor.

“Ayrıştırılmadan ithal ediliyor”

Prof. Dr. Mustafa Öztürk’e bağlı olup, ithal edilen plastik atıkların mevzuatta belirtilen ucuzlar bir istikametiyle de standart ayrıntılarda ayrıştırılmadan Türkiye’ye gönderildiği görülmektedir. İngiltere’de yapılan tespitlerde patlamaların yüzde 34-40’ının lityum pillerinden, yüzde 20-25 sıcaklığın ise çabuk alevlenebilen kimyasallardan kaynaklanmasının ortaya çıktığına işaret eden Öztürk, “Lityum pillerinin havayla ve suyla temas etmesi yanabilir neden olur. Bu nedenle bu pillerin plastik atıkların içerisinden Önceden mutlaka parçalanması gerekiyor. Tekrar kolay tutuşan kimyasallar önceden ayıklanmıyorsa bu ayrıntılarda önemli kırılmalar meydana gelir” diye konuşuyor.

Meydana gelen patlamalar sonuçta PCB şeklinde kanser yapıcılerin hakim rüzgar istikametinde atmosfere salındığını, bu havayı soluyan insanların yavaş yavaş kanser hastalığının bir adayı olduğunu vurgulayan Öztürk, Avrupa ülkelerinde bu nedenle hastalanan bir maliyetin olduğunu söylüyor. “O maliyet o ısıdan işlemden alınıyor. ‘Bu yanmadan sonra şu kadar insanın hayatıyla oynandı, bunun bedelini ödüyor’ deniyor” diyen Öztürk, yangının olduğu yerde hudut pahaların üzerinde kırılıyorsa bunun da temizlenmesi ve eski haline getirilmesi için parçaların önemli bedeller alındığına işaret ediyor.

Türkiye’de maliyet düşük

Öztürk, “Yani plastik atık geri dönüşüm tesisleri ortalama kapasite kurmuyor, neden genişletmiyor diye sorduğumuz zamanı, Avrupalıların bir ton plastik atığa bu koşulları sağlamak için 150 dolar harcaması gerekiyor. Türkiye’de ise 10 dolar, 20 dolar, hatta fazlasıyla biraz da para alıyorlar. O denli olduğu için bende personellik ucuz, bende göçmenlerin işlenmesi mümkün ve genel olarak yasaklanmış, baca gaz salınımını çok var. Suların kirlenmesi söz konusu.

Türkiye’de 30’a yakın geri dönüşüm onayı cezai yaptırıma uygunluğu ve kapatıldığını söz eden Öztürk, mevzuatta cezaların kâfi olduğunu, asıl sorunun ise kontrolde yaşandığını vurguluyor. Öztürk, “Cezalar bana uygun. Ancak bütün olay kontrol ve yaptırım. Kontrol yapan da bu işin uzmanı olacak. Yaptıracak olan da bu işin uzmanı ve yalnızca Adana bölgesinde değil Mersin, Kilis, Gaziantep, Kocaeli, İzmir bölgesi de ve gibisi yerinde de plastik atık geri dönüşüm tesisleri var.Yaptırım kâfi ancak kontrol yetersiz” diye konuşuyor.