“Geri Gönderme Merkezi’ne ne diye sorarsan, mültecilerin meşakkat çektiği bir cehennemi cehennem. Cezaevi yani, nerede olduğu cezaevi…”
Güvenlikle ilgili işlemleri değiştirdiğimiz Ömer, geri gönderme işlemlerini özel güvenlik görevilisi olarak çalışıyor. Ömer’in bu kelamları, yıllar içinde biriktirdiği tanıklıklardan daha ileri geliyor. DW Türkçe, Türkiye’deki geri gönderme anında (GGM) yaşanan makus muamele savlarını araştırdı.
Türkiye’de hudut dışında yapılması kararlaştırılıyor, idari nezaret kararı bulunan yabancılar İçişleri Bakanlığı’na bağlı GGM’lerde tutuluyor. Resmi bilgilere göre, Eylül 2022 prestijiyle toplam 20 bin 540 kapasite 30 GGM bulunuyor. Kelam konusu merkezlerin inşaat ve bakımı, Avrupa Birliği (AB) tarafından finanse ediliyor. bölgede sığınmacılar için kabul merkezi olarak inşa edilen merkezler, 2015 yılında geri gönderme merkezlerine dönüştürüldü.
Geri gönderme bildirimleri güvenlik, jandarma ve özel güvenlik görevleri tarafından sağlanıyor. Altı yıldır GGM’lerde güvenlik görevi olarak çalışan Ömer’e bağlı olarak, problemli fiziki kapasitenin aşılmasıyla başlıyor.
“Sekiz kişilik oda 15 kişilik”
“Normalde odalar en fazla 8 kişi, sen oraya 15 kişi depolamayı kapıyı kilitlersen ne olacak? hekim geliri. Mülteciler onları karşılamayınca bize patlıyor.”
Güvenlik nedenlerini değiştirdiğimiz, Ankara Akyurt GGM’de 36 gün süren Yasir de geri gönderme ile ilgili kuralların sıkıntısı anlatılıyor. Odaların 10-12 kişilik olduğunu, genellikle daha fazla kişinin kaldığını söyleyen Yasir, kapasite eksikliği nedeniyle yerde yatanlar olduğunu söylüyor.
“Ben de bir hafta yerde yattım. Koşullar çok sıkıntı. Muamele gücü. Dövmek de var hakaret de. Ben çok hakaret edildim ama dövülmedim. ‘İhtiyacım var’ desen, ‘Biz mi seni buraya getirdik’ deniliyordu. Hudut dışında her zaman var.”
“Güvenlik vazifelilerinin dövüldüğüne şahit oldum”
GGM’lerde azap ve makûs muamelesi yaşanan tezleri vakit zaman basına yansıyor. Yasir de, Ankara Akyurt GGM’de kaldığı sırada bir şiddet olayı yaşandı.
“Birli sigara içti diye dövüldü. Kameranın görmediği odadaydı. Güvenlik görevilileri yere yatırıp üstüne çıktı. Diğerleri da gördü. ‘Şikayetçin olursa ben sarhoş olabilirim’ dedim ama istemedi, ‘Allah’a kalsın’ dedi. Ben merkezden çıktığımda oradaydı, ülkeyesine planlıyordu.”
Yasir, Cezayirli mültecinin dayak sonrası revire götürüldüğünü, pansuman yapıldığını, görevlilerin ise şikayetçi olmamasından dolayı kendisinden özür dilediğini söylüyor. Duvarlarda şiddet olaylarının yaşanmaması ya da yaşanması durumunda tutanak kopması gereken şekilde ikazların yer dağılımının azaltılması, “Yazılar çok hoş lakin davranış çok berbat” diyor.
İzmir Barosu’ndan Ayşegül Karpuz da Muğla Ula Geri Gönderme Merkezi’nde 6 Kasım’da yayılma yaşanan bir şiddet hadisesini anlatıyor.
“Müvekkilimin aktarıldığına, bir kümede mülteci, telefon talebi reddedilince ses çıkararak bu hukuka ters uygulamaya direnmiş. Bunun üzerine jandarmalar polislerle saldırmış. İnsanlık dışı muameleler, temel haklara ulaşamamak başlıyor.”
Personel gecikmesi nedeniyle GGM’lerde kişilerin haklarındaki hukuksal konularda faal bir bilgilendirme yapılmadığı avukatlar tarafından sıklıkla lisana getiriliyor. Bir takım müvekkillerinin “koşulları daha öngörülebilir olduğu” için cezaevlerinin daha yeterli olduğunu söyleyen avukatlar var.
Kayseri Barosu’ndan avukat Ozan Can Çimen, mültecilere hudut sisteminin nasıl ilerleneceği ve hakları konusunda bilgilendirme yapılmadığını, terminoloji eksikliğinin GGM’lerde yaygın bir sorun olduğunu tabir ediyor. Özel güvenlik görevi Ömer de birçok meslektaşının lisanını bilmediğini ve tercümanların yetersiz olduğunu söylüyor.
“Havluda bile AB logosu var”
Son kullanma tarihi geçmiş yemeklerin verildiği, bunların az ve yetersiz olduğu, mültecilerin uzun süre mühlet havalandırmaya çıkarıldığı, gazete ve kitapların bulunduğu, görevlilerin insani olmayan tedavilerde bulunduğu da DW Türkçe’nin görüştüğü mülteci ve avukatlar tarafından sıklıkla lisana beyanları ortasında.
Yasir’in ve DW Türkçe’nin konuştuğu mültecilerin özelliklerine sahip, Avrupa Birliği tarafından finanse edilen merkezlerde yatak, havlu, battaniye üzere eşyalarda bile AB logosu var. Avrupa Birliği, 2016’dan önceki GGM’ler için Türkiye’ye yaklaşık 90 milyon euro takviye sağlamış, Aralık 2021’de ise merkezlerin güzelleştirilmesi için Türkiye’ye 30 milyon euro daha kaynak desteğini açıklamıştı.
“Geri dönüş mecburiyeti kılınan merkezlere dönüştürüldü”
Avukat Ayşegül Karpuz’a göre, geri gönderme merkezleri yabancıların “gönüllü geri dönüş mecburiyeti kılındığı” merkezlere dönüşmüş durumda. “Özgür kalmak istemek geri dönersin, yoksa burada kapalı kalırsın’ patlamaya dönüşür” diyor.
Avukat Ozan Can Çimen de müvekkillerinden, “Seni aslında gönderiyorlar, “Davalar kabul edilmiyor, burada altı ay kalmaya kendin git” şeklinde yönlendirmelerle ruhsal baskı yaratılarak geri dönüş belgelerinin imzalandığı, bulunduğuyanların şiddete maruz kaldığı yerde duyumlar aldıklarını söylüyor.
Çimen ayrıyeten, bir resmi toplantı sırasında bazı GGM katılımcılarının kelamlı ya da fiziki olarak çizgiyi aşabildiğinin lakin bunun kurum içinde halledilmeye çalışıldığının itiraf edildiği aktarıldı. Lakin, söz konusu aksiyonların kanıtlanabilir gücü olduğu için avukatların bir araya gelmesi, onun vakit geçirmesi mümkün olmuyor.
GGM ziyaretleri, Göç Yönetimi’nin yayılmasına tabi. Lakin DW Türkçe’nin görüştüğü avukatlar, barolara izin verilmediğini belirterek, hak ayrılıklarının boyutu hakkında bilgi edinemediklerini söyledi. Ancak az de olsa geri gönderme olayları yargılamanın ortasında yaşanan olaylar var.
AYM “Eziyet” dedi, mahalli mahkemesi beraat ettirdi
Kazakistanlı Yeldos K., mahkemeye kalan mültecilerden biri. K., Aşkale GGM’de “ellerinden ve ayaklarından zincirlenerek 10 gün fazla süre çok soğuk tek kişilik hücrede tutulduğu” çoğalmasıyla hata duyurusunda bulundu. Ancak tabiri alınırken şikayetçi olmadığını söyledi. Teze olarak, GGM’de birlikte tutulan kişinin kaçmasına yardım ettiği el ve ayak korumaları ile çok soğuk ve küçük bir hücreye hapsedilmişti. Mahkeme tutanaklarında, Aşkale GGM Müdürü Vekili Adil Altın’ın Kazak mülteciye “Kötü tedaviye maruz kalmadım’ kalırsan, yoksa seni Kazakistan Konsolosluğu’na değiştirebilir” anlatır, konsolosluk arkadaşlarının kendisini ikna etmeye çalıştığı ve bu nedenle savcıya palavranın söz vermek zorunda kaldığı yansıdı. Yeldos K.’nın şikayetine takipsizlik verildi. Avukatı, Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) başvurdu. AYM, eziyet yasağının ihlal edilmesi nedeniyle tesirli bir ceza soruşturmasının yürütülmemesi nedeniyle mevcuttu.
Kararda, “GGM’lerde kamu görevlerililerinin yetkilerinin temel hak ve özgürlüklere hürmet çerçevesinin kullanılması gerekmektedir. Başvurucunun 10 gün boyunca ceza infazı kişideki müşahade odası şeklinde dizayn edilmiş olan ilgi merkezinde tutulduğu, bu odada kaldığı süre GGM’de kalan diğer kişilerle, yasal gruplarla iletişim kuramadığı, odada radyo, televizyon, telefonla iletişim araçları bulunabildiği, yemeklerini ilgi odasında yiyen başvurucunun açık olarak çıkartıldığına dair bir kanıt de anlaşılamamıştır. “Sözleri yer aldı. AYM töreninin akabinde açılan davada tanıklık yapan GGM görevilileri, “ilgi odası” diye tabir edilene kalan kişilere kendilerine ziyan vermelerini destekleme gayesiyle kelepçelendiğini söyledi. Erzurum 4. Ağır Ceza Mahkemesi’ni kelepçelemekteki gayenin “eziyet etmek” hükmüne hükmetti ve Aşkale GGM Müdürü Vekili Adil Altın beraat etti.
BENCE ntihar olayı: “Ortada kabahat ve hatalı yok”
GGM’lerde şiddet hadiselerinin yanı sıra kuşkulu mevt ya da intihar hadiselerinin da yaşandığı sav ediliyor. 22 yaşındaki GH, GGM’de intihar ederek hayatını kaybetmiş bir İranlı. Argümana taraf, Nisan 2017’de hudut dışı olarak kabul edilmek üzere Silivri GGM’ye götürülen GH, diğer mülteciler akşam yemeği için odasından ayrılmakta kendini intihar etti. Savcılık, “Maktulün vefatına sebebiyet veren asının bütünüyle kendi hatasından kaynaklandığı, olay meydana geldiğinde başka bir kimsenin kast yahut kusurunun bulunmadığı, genel kabahat ve hatalı olmadığı” kusurun kovuşturmaya yer olduğu hükmetti.
Olayla ilgili mülkiye müfettişi görevlendirilen İçişleri Bakanlığı da işleyişinde mevzuata terslik yahut cürüm ögesi piyasaya sürülmesine, disiplin soruşturmasının gerekip gerekmediğine karar verdi. Öte yandan, GH’nin intiharında yönetimin hizmet kusuru içeren teziyle İstanbul 12. Yönetim Mahkemesi’nde dava açıldı lakin dava temelden reddedildi.
İtirazın reddedilmesi üzerine avukat Ali Abbas Piltan, AYM’ye başvurdu. Müracaatında, tabip muayenesinde tercüman olup olmadığını, avukat talebinin olup olmadığının sorulmadığını, idari nezaret ve hudut dışı ile ilgili olarak hukuksal olarak kapsamlı şekilde bilgilendirilmediğini, yani yönetim makamlarının ömrünün hakkını ihlal müdafaa yükümlülüğünü yerine getirmediğini savundu. AYM, geçen ekim döneminde hayatın özgürlüğünün bozulmasına karar verdi. DW Türkçe’ye konuşan avukat Piltan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuracaklarını söyledi.
Göç Yönetimi tezlerini reddediyor
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) Afganların Türkiye’den geri itilmesi ve hudutların devre dışı bırakılması ile ilgili hazırlanan raporda, GGM’lerin çalıştırılması da ele alındı. Raporda, mültecilerin anlatımlarına dayanarak Kırklareli Geri Gönderme Merkezi’nde kişisel kişinin kullanıldığında bir bodrumda tutulduğu, Tuzla Geri Gönderme Merkezi’nde Afgan bir gazetecinin darp edildiği, Van Geri Gönderme Merkezi’nde Türkçe öğrenilen bir yabancının sopalarla dövüldüğü savlandı.
Göç Yönetimi, bu haberin hazırlandığı süre boyunca habere bahis olan makûs muamelelerine ait sorularımıza karşılık gelir. Lakin İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Müdürü Dr. Savaş Ünlü, HRW’ya yazdığı mektupta, “GGM’lerde makûs muamele ve darp halinde konuların olup olmadığı TBMM İnsan Hakları İnceleme Kurulu, Bakanlığımız, Başkanlığımız, Valiliğin ilgili üniteleri ve İnsan Hakları Şuraları, TİHEK ile milletlerarası kuruluşlar tarafından daima incelenmektedir” dedi.
EKONOMİ
12 Şubat 2025EKONOMİ
12 Şubat 2025GÜNDEM
12 Şubat 2025GÜNDEM
12 Şubat 2025GÜNDEM
12 Şubat 2025GÜNDEM
12 Şubat 2025EKONOMİ
12 Şubat 2025Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.