Bağımsız Araştırmacı Dr. Hüseyin Korkmaz, Çin’in İsrail problemindeki tavrını ve sorunun tahlilinde başarılı olup olamayacağını AA Tahlil için kaleme aldı. Gazze’de yaklaşık 2 aydır devam eden çatışma, milletlerarası sistemlerin tahlil üretemediği karmaşık bir probleme dönüştü. Çatışma başladığından beri Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) ne değerine olursa olsun İsrail’e verdiği takviye aşınan global liderliğini daha da sorgulanır hale getirdi. Bu durum Orta Doğu ülkelerinin Çin’e yönelmesini sağladı.
Bu çerçevede, 20-21 Kasım’da İslam İşbirliği Teşkilatının (İİT) oluşturduğu Diplomasi Temas Kümesi’nin Gazze ile ilgili görüşmelerde bulunmak üzere birinci olarak Pekin’i ziyaret etmesi, Çin’in krizi çözebilecek global bir kapasiteye sahip olduğuna ikna olduklarını gösteriyor. Bölgede İran ve Suudi Arabistan’ın yakınlaşmasını sağlayan Çin’in, İsrail probleminde de tahlile giden yolda değerli bir rol üstlenebileceği düşünülüyor.
Bir öteki kıymetli konu da Çin’in şu anda Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun (BMGK) periyot başkanlığını yürütmesidir. Bu nedenle Orta Doğu ülkelerinin Çin’in bilhassa güvenlik alanında bir aktör olarak öne çıkmasını beklemeleri olağan karşılanmalıdır. Pekin idaresi, bölgedeki ağır ve derin ekonomik varlıkları hasebiyle yatırımlarını ağırlaştırdığı ve önemli manada güç ithal ettiği bölgenin karışmasını istemiyor.
– ÇİN’İN İSRAİL SIKINTISINDAKİ TUTUMU
Çin’in İsrail-Gazze ortasındaki çatışmada tavrı aslında son derece net. Çatışmaların başlamasından bu yana daima acil ateşkes ve memleketler arası bir barış konferansının toplanması tarafında davetler yapıyor. Çin’in İsrail sorunuyla ilgili yaklaşımı daha da gerilere gidiyor ve tarihî bir tutarlılığa sahip. Çin daha evvel 2013, 2017 ve 2021 yıllarında İsrail-Filistin ilgilerinde arabuluculuk yapmayı da teklif etmişti.
Hatta haziran ayında Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas ile Çin Devlet Lideri Şi Cinping Pekin’de bir ortaya gelmiş ve görüşmenin sonunda Şi, 3 unsurluk bir plan duyurmuştu. Bu plana nazaran Çin, İsrail problemi konusunda “iki devletli çözüm” vurgusu yaparak, sıkıntının temel tahlili için 1967 hudutları dahilinde başşehri Doğu Kudüs olan ve tam egemenliğe sahip bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasını istemişti. Çin, son çatışmalardan sonra da misal hatırlatmaları yaptı ve İsrail’in legal savunmanın ötesine geçtiğini, memleketler arası hukuku ihlal ettiğini defaatle vurguladı.
– “ARABULUCU” FORMATINDA YAKLAŞMASI ANLAŞILABİLİR BİR TUTUM
Küresel Güvenlik Teşebbüsü’nü resmi olarak duyuran Çin’in bu bağlamda global ölçekte güvenlik merkezli problemlere “arabulucu” formatında yaklaşması anlaşılabilir bir tavırdır. Fakat gerek Ukrayna-Rusya savaşı gerekse Gazze’deki çatışmalar, Batı ve Doğu ortasında yeni soğuk savaş çerçevesinde bir bölünmeye neden olmuş üzere görünüyor.
Çin, Rusya ve İran aksı, ABD öncülüğünde temerküz eden Batı karşısında durum alıyor. ABD-Çin rekabeti çerçevesinde derinleşen çatışma bölgeleri, G20 ve genişletilen BRICS üzere tertipler yeni soğuk savaşın hibrit çerçevede kalıcı hale gelmesine neden oluyor. Gazze’de cereyan eden çatışmada karşı karşıya gelen taraflar ile Ukrayna savaşında karşı karşıya olan taraflar çabucak hemen tıpkı.
Gazze’de bir tahlile ulaşılabilmesi ABD’nin de içinde bulunduğu bir konsensüse bağlı görünüyor. Lakin ABD’nin şu etapta bu türlü bir işbirliğine yakın durmadığı görülüyor. Çin ise BRICS üzere büyüyen memleketler arası düzenekleri kullanarak sorunu global toplumun gündeminde tutmaya çabalıyor.
– GLOBAL GÜNEY’İN TAHLİL ÇABALARI
Son olarak, Gazze için acil olarak toplanan ve görüntü konferans formunda yapılan BRICS Doruğu’nda Çin Devlet Lideri Şi Cinping “uluslararası barış konferansı” davetinde bulundu. Şi’nin bilhassa “Filistin sıkıntısı çözülmeden Orta Doğu’da sürdürülebilir barış ve güvenlik olmayacaktır.” cümlesini not etmek gereklidir.
Çin’in Global Güney’in organize edilmesi ve memleketler arası bir barış konferansının toplanması konusunda mobilize edici bir rol oynayacağını söyleyebiliriz. Ama İsrail destekçisi ülkelerin ikna edilmesi üzere konular Gazze’deki krizin uzun bir müddet daha kronik bir biçimde devam etmesine neden olabilir.
Bu nedenle Çin tarafından “İslam dünyasının Filistin probleminde dayanışmayı güçlendirmesi ve tek ses olmasını destekliyoruz.” minvalinde yapılan açıklamalar giderek bölünen global siyaseti yine konsolide etme ve birlikte hareket etme niyetini gösteriyor. Çin’in İsrail sıkıntısındaki tavrına bakılacak olursa net olarak bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasından yana olduğunu söyleyebiliriz.
ABD’nin bilhassa son devirde bölgede barışa yönelik düzenekleri ikinci plana atması ve Çin’i amaç alan Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru (IMEC) üzere ekonomik projelere sarılması gözden kaçan bir durum değil. Memleketler arası ilgiler ve siyaset alanında değerli bir isim olan Mearsheimer üzere isimler bile “ABD’nin yumuşak gücünü kaybettiğini ve dünyanın dört bir yanındaki insanların ABD’nin haydut üzere davrandığını düşündüğünü” belirtiyor.
– ÇİN BAŞARILI OLABİLİR Mİ?
Çin ekonomik ve siyasi angajmanlara girdiği Orta Doğu’da arabulucu rolünü genişleten bir perspektife sahip. İsrail sıkıntısı konusunda da birebir perspektifle ilerliyor. Fakat Çin’in uzun bir çatışma tarihine sahip olan bu sorunda elini taşın altına koyması ve tahlile ulaştırması çok güç.
Öte yandan Çin, İsrail sıkıntısında barış görüşmelerini yine başlatmak ya da durumun yatıştırılmasına öncülük etmek üzere rolü bir biçimde üstlenemezse Orta Doğu’daki angajman düzeyini uzun müddetliğine kaybedebilir. Bölge ülkelerinin de Filistin probleminde aktif bir gayretinin olduğunu söylemek mümkün. Bilhassa Türkiye, izlediği çok boyutlu siyaset ve ağır diplomatik hareketlilikle birlikte krize tahlil bulmaya çalışan ülkeler ortasında. Bütün bu uğraşların milletlerarası bir barış konferansı temelinde konsolide olması ve manalı bir bütüne dönüşerek baskı oluşturması beklenebilir.
Küresel fetret zamanı olarak tanımlayabileceğimiz bu kritik devirde Çin’in global bir güç olarak arabuluculuk ataklarının başarılı olması daha çok öbür faktörlere bağlıdır. Çin, bir yandan devletlerin içişlerine karışmama unsuruna riayet ederken öbür yandan ulusal çıkarlarını müdafaa ve büyük güç kimliğini şekillendirme amaçlarını birebir anda gerçekleştirmeye çalışıyor. Bu yaklaşımın başarılı olma bahtı tarafların ve bölge ülkelerinin Çin’e olan itimadına bağlı. Arap Dışişleri Bakanlarının Pekin ziyareti bu itimadın yavaş yavaş oluştuğunu gösteriyor.
Öte yandan bölgedeki problemlerin tahlili ABD-Çin rekabetinin seyrine de bağlı. ABD, Çin’in Orta Doğu’daki tesirini azaltmak için bir karşı cephe inşa etmeye çabalıyor. Gazze’de devam eden çatışmanın Orta Doğu’daki uzlaşma ve olağanlaşma momentumunu azaltacağı ve bilhassa Suudi Arabistan-İsrail yakınlaşmasını da sekteye uğratacağı görülüyor. Münasebetiyle bu iki gücün rekabeti bölgesel ve global krizlerin bahtını etkileyecek üzere görünüyor.
[Dr. Hüseyin Korkmaz, Bağımsız araştırmacı. 2021 yılında “Küresel Organik Kriz ve Yeni Soğuk Savaş: ABD ve Çin’in Sınırsız Stratejik Rekabeti” başlıklı bir kitabı yayınlanan müellifin çalışma alanları ortasında global hegemonya, ABD-Çin bağlantıları ve Çin’in dış siyaseti bulunuyor.]
* Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
News
