AKP ve MHP oylarıyla TBMM’den geçen muhalefetin “Sansür yasası” olarak isimlendirdiği “Basın Kanunu ve Kimi Kanunlarda değişiklik yapılmasına Dair Kanun” bugün kraliçeye girdi.
İktidar, yasanın sansüre neden tezgâha devam ederken, Söz Özgürlüğü Derneği’nin raporu; iki yıl önceki gizli kalan Unutulma Hakkı düzenlemesinin tekrar iktidarın çatışmasının tersine bir sansür düzenine dönüştüğünü gösteriyor.
Deniz Feneri’nden Susurluk’a
Raporlar arasında Deniz Feneri Soruşturması, Nesim Malki cinayeti, Susurluk soruşturması ve davası, KCK Ana Davası, Bilge Köyü katliamı ve Ayvalık’ta “medyum skandalı” amacıyla kamu yararına devam eden ve arşiv pahası bulunan haber içerikleri unutulma Hakkı’ndan faydalanılarak mahkeme kararlarıyla engellendi ve arşivlerden çıkartıldı.
Bu tip kararlarda, unutulma hakkı kesilirken, hakimlikler tarafından yüklü olarak taleplere mevzu haberlerin “eski tarihli” yahut “güncel” olmadığı değerlendirme yapıldı.
Söz konusu düzenleme 5651 sayılı Kanun’un 9. unsuru olarak Ekim 2020’de gizli girmişti. Düzenleme ile kişilik hakları yönünde ücretlendirilen haber ve içeriklerin yayından kaldırılması tez ediliyor.
Kamu yararına devam eden içerikler
Ancak ortadan kaybolan zaman “Unutulma Hakkı”nın düzenlemesiyle kişilik hakkı dağıtımı ve kamu yararına devam eden haber içeriklerinin kaldırıldığı gösteriliyor.
DW Türkçe’ye konuşan Söz Özgürlüğü Derneği’nden Prof. Dr. Yaman Akdeniz, 2020 ve 2021 yılları içinde 174 farklı sulh ceza hakimliği tarafından 5651 sayılı Kanun’un 9. unsur desteği gösterilerek verilen 548 unutulma hakkının sınıflandırıldığını belirtiyor.
Bu değerlendirmeler sonucu 10 bin 441 haber ve içerik erişiminin engellenmesi yahut yayından çıkartılmasının talep edildiği ve büyük bir çoğunluğunun, yani yüzde 94,94’ü olan 9913 haber ve içeriğin ya kaldırıldığını ya da erişim engellendiğini gördüğünü tabir eden Akdeniz, yüklü olarak maruz kalmaya kalan haberlerin 2010 yılı yayınlandıktan sonra Unutulma Hakkı taleplerinde bulunulan haber ve içeriklerin tekrar büyük bir bölümünün 2020 ve 2021 yıllarında çalıştırıldığını belirtiyor. Akdeniz, hala yeniliği devam eden haberlerle ilgili bile sulh ceza hakimlikleri tarafından birkaç gün içinde karar verildiğine dikkat çekiyor.
Yaman AkdenizFotoğraf: DW/B. Karakaş
Yargılama ve bayan cinayeti haberleri
Yaptırım uygulanan kararların büyük bir kısmı kamuyu yakından ilgilendiren yargılama haberleri, 15 Temmuz 2016’da Gülen’in yaptığı soruşturmalar ve yargılamalar ile ilgili haberler, bayan cinayetleri, bayana şiddet, taciz, cinsel saldırı haberleri oluştu.
Raporda yer alan kategorik olarak 1762 internet adresiyle en çok “kamuyu ilgilendiren haberler” kapsamında yer alan haber ve içeriklere erişimin engellendiği yahut bu haber ve içeriklerin çıkarılmasına karar verildi. İkinci sırada Tekrar 1436 İnternet adresiyle “kamuyu ile ilgili yargılama haberleri”, üçüncü sırada 1112 internet adresiyle “magazin haberleri”, dördüncü sırada 890 internet adresiyle “Gülen’in yaptığı soruşturma-yargılama haberleri” ve 539 İnternet adresiyle “kadına yönelik şiddet haberleri” beşinci sırada, 341 İnternet adresiyle “taciz – cinsel atak haberleri” sayfada yer aldı.
1995 yılında Bursa’da öldürülen iş insanı Nesim Malki cinayetinin içeriği ise cinayet zanlısı Şükrü Elverdi’nin talebiyle kaldırıldı.
Yaman Akdeniz, kararda, genel geçen sözlerle yalnızca haberlerin eski olduğu, münasebetiyle kişilik haklarının ihlal edildiğinin belirtildiğine dikkat çekiyor. Akdeniz, “Yanı güya talep eden kişi kolay bir kabahat işlemi kapsamında değerlendirilmiş. Kişi bir trafik cezasından değerlendirilmiş. Kararda kamu yararı ya da basın ve söz özgürlüğü hiç değerlendirilmiyor” diyor.
Tek kişinin başvurusuyla tüm haberler kaldırılıyor
İlgili haber içerikleri engellenen Susurluk soruşturmasının Türk siyasi tarih sorumlusu bir kara leke ile birlikte çok değerli bir bahisle ilgili olan Akdeniz, şu şekilde devam ediyor: “Keza Deniz Feneri soruşturması ile ilgili haberler o denli. Artık bu tutuklu isimleri geçenlerin, bir kişinin talep ettiği yineleniyor sonuç o hususla ilgili bütün haberler yayından kaldırılıyor. Yani yalnızca o kişinin adı sansürlenmiyor yahut anonimleştirilmiyor. Haber büsbütün yok ediliyor.”
Avrupa’daki uygulamalarda Unutulma Hakkı’nın yalnızca arama motorları açısından bir yaptırıma değinen Akdeniz, “Avrupa’da basın arşivleri genel bakış haberlere ulaşmak veya erişimi engellemek üzere bir uygulama yokken yeniden Türkiye’ye özel 5651 Sayılı Kanun, Unutulma Hakkının kaldırılması aslında kanuna rastgele bir terslik taşımayan, yani yayınlandığı tarihteki kişilik hakları dağıtım birimlerinin haberleri için bir sansür düzenine dönüşmüş durumda” diyor.
DW Türkçe’ye konuşan araştırmacı gazeteci Çiğdem Toker de Unutulma Hakkı, gazetecilik aleyhine sonuçların ortaya çıktığına dikkat çekiyor.
“Bir adım ötesi günün tamamlanması”
Toker, “Genellikle kişilik hakları ve toplumsal iyilik ile ilgilenmeyen mevzuların kapsamına alınması gereken unutulma hakkı, o denli görülüyor ki haber alma ücreti ağır biçimde ihlal edilir hale gelmiş durumda” diyor ve ekliyor: “Arşiv pahası büyük olan bu tıp haberlerinin erişimine engellenmesi hem araştırmacı gazeteciliğe hem de akademik sistematik darbe vuracak niteliktedir. Bunun bir adım ötesinde ise tarihin tahrif edilmesi, çarpılmasıdır.”
Çiğdem Toker Fotoğraf: Privat
Yazılarının erişiminin engellenmesiyle giderek daha sık karşılaştığını söz eden Toker, “Hatta, bir iki defa yaşadığım bir durum oldu. Örneğin iki yıl önceden yazdığım bir bahiste yeni bir gelişme olduğunda kendi yazıma görmek istedim. Bulamadım. Yani sulh ceza hakimlikleri erişimi engelleme kararı vermiş, haberimiz miktarı” diyor.
Dijitalleşmenin artık gazeteciliğin temel başlangıcı olduğunu, bunun da Unutulma Hakkı’nın berbata kullanımı karşısında önemli bir çaba alanını açıptırdığını belirten Toker, “Buna karşılık eski metotlara başvurmak için kayıt yaptırdı. Yani gazetelerin fiziki arşivlerine ulaşmak. Bu mümkün. Erişime engellenen haber, yazılar üzerine meslek hastalıkları, Üniversiteler çalışmalarından oluşan bir veri tabanı birikimleri. Lakin çok zahmetli bir zahmetli ortada.Hiç bilinmeyen bir merkezde toplanmak üzere bu haberleri yapan, yazan gazetecilerden orijinal kopyaların istenmesi için bir yolda” diye konuşuyor.
“Tahrif edilmiş hafızaya zemin”
geçmişte yaşanan hak ihlallerine ait hakikatlerin ortaya çıkması ve toplumsal hafızanın güçlenmesine katkı sağlamak hedefliyle, hafıza Merkezi’ne göre de düzenleme, toplumsal hafızanın silinmesine ve medya araçlarının ya da bilgi sirkülasyon kaynaklarını denetleme edenlerin tahrif edilmiş bir hafıza oluşturularak tabanlaştırılması hazır.
DW Türkçe’ye konuşan Hafıza Merkezi’nden Emel Ataktürk Sempatik, “Özellikle kamu görevlerililerinin insan haklarının ihlallerine karıştıkları bozulmaları olan unutulma Hakkı devre dışı bırakılarak kırılmaların belgelenmesi, kusurların yaşanmasının görünmesi engellenebilir” diyor.
Sivil toplum savunmalarını susturma riski
Bu çeşitli haberlerin yapılmasında ya da insan hakları kuruluşları tarafından desteklenen belgeleme, arşiv, tarama çalışmalarında üstün bir kamu yararına dikkat edilmemesi Ataktürk, “Bu yasa, bu bağlamda, aslında bütün bu çalışmaları durdurma, hak savunucularının ya da sivil toplumların yaptığı çalışmaları engelleme ve hak savunmalarını susturma riskini de taşıma” diye konuşuyor.
Unutulmaması Hakkı’nın sansür aracına dönüştürüldüğüne dikkat eden gazeteci ve sivil toplum savunucuları, bugün kraliçeye giren yeni maddeyle da sansür ve otosansür sürecinin daha da hızlanacağı görüşünde.
News
