DW Türkçe’nin Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) işbirliği ile yürüttüğü “Ormansızlaşma A.Ş. Araştırması”na (Deforestation Inc.) bünyesinde, ABD ve Avrupa Birliği (AB) tarafından uygulanan yaptırımlara Myanmar’dan binlerce ton tik ağacı Türkiye ve Avrupa’ya girmeye devam ediyor.
DW Türkçe’nin resmi datalar üzerinden yaptığı analize göre, askeri darbeden bu yana yaklaşık 45 milyon euro değerinde kereste AB’ye girdi. Myanmar’dan gelen ürünler ambargo uygulamasını Türkiye’nin ise bu ülkede ağaç ithalatı darbeden bu yana dört seferde daha da arttı.
Araştırma kapsamında sunulan belgelere sahip olan bu ithalatın yaklaşık dörtte biri ise tek bir şirkete ait. Mehmet Cengiz’in idare şurası lideri olduğu Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. Şirketin geçen yıl Myanmar’dan tek başına yaptığı tik ağacı ithalatı 3,2 milyon doları buluyor.
Myanmar’da siyasi rejimin uygulanmasını amaçlayan yaptırımlarda bir biçimde dikkat genel ve insan hakları sistemleri, askeri cuntayı finanse eden kerestenin ortacılar üzerinden ihraç edilmediğinden emin olmak için özel bileşenlerin yapılmasında mevcut.
Lüks yat ve mobilyada kullanım
Kendine has özellikleri nedeniyle dünyanın en değerli ahşaplardan biri olan tik ağacı, lüks yatlar ve mobilyalar için aranan bir gereç. Myanmar’ın sık ormanlarında yetişen bu ağaç, yıllar boyunca büyüyüp büyüyor ve çok değerli bulunan tek tip altın kahverengi bir renk alıyor. ICIJ ve medya ortaklarının saha araştırmalarına göre bir metrekarelik denizde 1.000 euroya kadar mal olabiliyor. Lakin harika yat işinde para bir sorun değil.
Birleşmiş Milletler’e (BM) bağlı Myanmar 1990-2015 yılları arasında neredeyse 15 milyon hektar ormanını kaybetti. Küresel Orman Watch’a bağlı bu alan Türkiye’nin bütün ormanlarından daha büyük.
Son yıllarda ise ülke satın alınan tik ağaçları, ormanların yok olma tehlikesinin yanı sıra bir başka sorunu daha içeriyor: Acımasız bir askeri rejimi finanse etmek. Bu nedenle bu ağaçlar artık “kanlı tik” olarak tanımlanıyor.
Halkın üzerine ateş açıldı
Myanmar’da demokratik olarak seçilmiş hükümet 1 Şubat 2021’de devrimdi. Darbeden sonraki günler ve haftalarda binlerce kişi iktidarın şiddet kullanarak ele şiddetlerini protesto etti. Ordu protestolara başlamanın üzerine ateş açma ve kişisel kişinin mahpusa atarak karşılık vermesini sağladı. İnsan hakları kümelerine göre, bunu takip eden iç savaş 2 bin 600’den fazla alabildi ve 1,4 milyon insan yerinden etti.
ABD’de, en son Mart 2022’de köylerin yakılması, toplu katliamlar, tecavüzler ve diğer “korkunç suçların” bölgedeki insanlar sistematik bir biçimde, Myanmar’da Arakanlı Müslümanlara karşı hataları “soykırım” olarak tanındı.
Darbeden bu yana kümeleri, ordunun dövizi elden bir yolu olarak kereste satışlarına yönelmesi nedeniyle kayıtlı ağaç kesitinde bir artış gözlemledi. Cunta ayrıyeten parçacıklarını -ve ailelerini- depolamaların depolamasını saklamak için tutukladı. Çatışma ve Etraf Gözlemevi’ne bağlı Myanmar’daki ormansızlaşma dünyanın çatışma bölgelerindeki en makus patlamalardan tehlikelerden biri haline gelebilir.
Yaptırımlar devraldı
Myanmar’daki askeri darbeden bu yana AB, İngiltere, Kanada ve ABD, cuntanın Myanmar’ın doğal sömürülmesinden elde edilen geliri sınırlamak gayesiyle devlete ilişkin işletmelere ve askeri cunta ile sağlanan kişilere uygulanan yaptırımlar artırıldı. Lakin kereste ticaretine yönelik yaptırımlar, ABD için yalnızca kamu tekelli Myanmar Kereste İşletmesi (MTE) ve MTE’nin çoğunluk payına sahip olduğu katılımlarıyla hudutlu kalırken AB de listeye cuntanın güçlendirilmesi birkaç kereste firması daha eklemiş durumda.
Çevre ve insan hakları kümelerinin raporları, Batılı hükümetlerin eforlarının Myanmar’dan doğal kaynak ticaretini dağıtmak için kâfi olmadığını, zirai alıcıların Myanmar ürünlerini ortacılar giydirdiğini kolay kolay elde edebildiğini söylüyor.
Avrupa Komitesi, ICIJ ve medya ortaklarının sorularına cevaben gönderilen e-postada “Myanmar’dan kereste ithalatının üye devletlerin üyelerinca uzun süre boyunca tartışılan bir sorun olduğunu” belirtti, “Komisyonun durumu her zaman olarak izlendiğini ve “uygulamanın” da dahil olmak üzere zorluklarla karşılaşıldığında (üye) devletlerle) faal bir diyalog içinde olduğunu” söz etti.
Myanmar’da askeri darbe sonrası sokaklar Fotoğraf: REUTERS
Askeri rejim 106 milyon dolar kazandı
ICIJ ve DW Türkçe’nin de aralıklarında olduğu medya ortaklarının AB ve BM dataları üzerinden yaptığı tahlile sahip, 2022 yılında yaklaşık 47 milyon euro pahasında kereste AB ve ABD merkezli şirketlerce ithal edildi. Myanmar Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen istatistiklere göre askeri rejim, geçen yıl Nisan-Aralık döneminde orman üretimlerinden 106 milyon dolardan fazla kazanç elde etti.
DW Türkçe ve diğer medya kuruluşlarının görüştüğü bölüm temsilcileri, yaptırımların kereste ihracatını büsbütün kapsamamasının bir oluşturduğunu anlatıyor.
AB, Myanmar tikinin kökeninin emniyetli bir formda takip edilemediği yerde, bunun yerine, kesimdeki kullanılan bu üye ülkeler için sürdürülemeyeceğini söylüyor. Kimileri Myanmar kerestesi ithalatına dağıtıyor ve ithal edilen tik ağacının 2021 yaptırımları uygulandıktan önceki hasat tezi olmayan bazı evrak çeşitlerini kabul ediyor.
AB düzenlemeleri kerestenin yalnızca varış noktasında yeniden başlatılmasına izin veriyor. Kereste AB pazarına girdikten sonra ise bir ülkenin başkasına sevk edilebiliyor.
İtalya’da düzenleme
Eurostat verileri, Almanya, Belçika ve Hollanda olmak üzere ülkelerin Myanmar’dan kereste ithalatında denetimleri sıkılaştırıldığına işaret ederken, İtalya, Yunanistan ve Hırvatistan’da tam kapsamlı olmayan bir tablo olduğu göze çarpıyor.
Ormansızlaşma A.Ş. Ankette, AB’nin yaptığı cunta denetimindeki kayıtların emniyetli olmaması nedeniyle Myanmar tikine ait tüm sertifikaları geçersiz ilan etse de birçok Avrupa firmasının tonlarca Myanmar tik ağacını tedarik etmeye devam ettiğini ortaya çıkardı. Myanmar vergi dairelerinden sızdırılan belgelere sahip olan Comilegno Srl isimli İtalyan şirketi, Nisan-Eylül 2021 tarihleri arasında şehir merkezinde 80 tondan fazla tik ithal etti.
Sektörün ICIJ ve medya ortaklarının gösterdiği performansla İtalyan yat ihracatçıları ve kereste tüccarları, ortacılar Myanmar’dan tik ürünlerini ithal ederek bunları daha sonra başka Avrupa ülkelerinde piyasaya sunabiliyor.
Araştırma kapsamında IRPI Media’nın görüştüğü İtalyan Ormancılık Servisi’nden Yarbay Claudio Marrucci, İtalya’nın tik ağacına karşı hoşgörülü bir yaklaşım olduğunu, zira bu ağacın kuzeyindeki tekne sanayisi için çok değerli olduğunu söyledi. Marrucci, “Bu bir cürüm – ama kuşların kayıtlı olduğu kadar önemli bir hata olarak görülüyor” dedi.
Tik Ağacı AB’ye Türkiye üzerinden mi gidiyorsunuz?
DW Türkçe’ye konuşan ve bâtın kalmayı isteyen bir Türk tik ithalatçısı, İtalyan araştırmalarının kendisine ulaşmasını ve Myanmar tikinin menşeini kâğıt üzerinde değiştirmeyi kendilerini satmayı istediklerini söyledi.
“İtalyan şirketleri bu bahiste çok agresifler” bol miktarda ithalatçı, “Bize ulaştılar ve Myanmar tikinin menşeini değiştirip kendilerini satmamızı istediler” diye ekledi.
Myanmar’dan gelen ürünlere ambargo uygulanmasının Türkiye’de saklanan ahşap biçimde ithal edilmeye devam edilmesinin önünü açık.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye’nin Myanmar’dan ağaç ithalatı 2020 yılında yaklaşık 2 milyon 697 bin dolar askeri darbenin gerçekleştiği 2021’de ise katmanlarda devam etti ve 2 milyon 654 bin dolar oldu. İthalat geçen yıl ise keskin bir artış göstererek 2022 sonunda 11 milyon 135 bin dolarla önceki yıl dört katını geçti. Bu yıl Ocak ayında yapılan ithalat ise tek başına 3 milyon 433 bin doları buldu.
DW Türkçe’ye konuşan tik ithalatçısı, İtalyanların baskısına boyun eğen hiçbir Türk şirketini bilmediğini söylese de araştırma kapsamında sızdırılan bir istihbarat raporu farklı bir olasılığa işaret ediyor.
Rapora Myanmarlı bir tik ağacı üreticisinin 2018 yılında Türkiye’ye giden tik ağacının son müşterisinin Avrupa olduğunu belirtti.
Öte yandan resmi bilgilerde, Türkiye’nin 2022 yılında İtalya’ya birinci defa tik ağacı ihraç ettiği gösteriliyor. İtalya’ya ihraç edilen tik ağacının toplam değeri ise 498 bin 450 dolar. Bu sayı Türkiye’nin Myanmar’dan yalnızca birkaç yıl önce yaptığı toplam ağaç ithalatına neredeyse eş bedeldi. TÜİK’e göre Türkiye Myanmar’dan 2018’de 497 bin euro, 2019’da ise 1 milyon 184 bin euroluk ağaç ithal etmişti.
İş insanı Mehmet Cengiz, 2014 yılında devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’dan ödül aldı Fotoğraf: Emrah Gurel/AP Fotoğraf/resim ittifakı
Mehmet Cengiz tik ağacında sahnede
Araştırma kapsamında incelenen dokümanlar ise Türkiye’den Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret AŞ’nin Myanmar’dan tik ağacı ithalatında öne çıktığını gösteriyor.
Sızdırılan ithalat kayıtlarına uygun olan Cengiz İnşaat, 2022 yılında Myanmar’dan yaklaşık 3 milyon 176 bin 305 dolarlık pahasında tik ağacı ithal etti. Bu ithalat beş farklı sevkiyatla gerçekleşti.
Söz konusu ithalat sayısı Türkiye’nin geçen yıl Myanmar’dan yaptığı tik ağacı ithalatının neredeyse dörtte biri darbe öncesinde dönemde denk gelen 2020 toplam ithalatının yaklaşık yarım milyon dolar üzerinde.
Cengiz Holding İdare Heyeti Lideri Mehmet Cengiz, DW Türkçe’nin, bu boyutuki tik ithalatının hangi emelle yapıldığı, kelam konusu ağaçların iç işletmesi ya da yurtdışına ithal edilmesinin kelamın olup olmadığı hakkında sorular sorulamadı.
Cengiz Holding, son yıllarda Türkiye’nin dört bir yanında gerçekleşen tahribatının aktörlerinden biri olarak öne çıkıyor. Holding’in hayata dayanabileceği inşaat, maden ve güç santrallerine karşı dek çok sayıda hareket yapıldı.
Kamuoyunda anahtar teslim ihaleleri, silinen vergi borçları ve teşviklerle bilinen Mehmet Cengiz, son günlerde ise güçlendiği 3 milyar TL bağışla patlama geldi, ardından Resmi Gazete’de yayınlanan kararla Cengiz Holding’e bağlı Eti Alüminyum’a 3 milyar 10 milyon lira teşvik verdi tartışmalara neden olmuştu.
News
