Kavala kararı: Üçlü düzenek devralacak

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Osman Kavala hakkında 10 Aralık 2019 tarihinde açıkladığı kararın Türk hükümeti tarafından yerine getirilmediğine hükmetti. Karar sonrasında Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Avrupa Kurulu Genel Sekreteri ve Avrupa Kurulu Parlamento Meclisi (AKPM) Lideri Ankara’ya “kararı yerine getirme” davetinde bulundu.

Kararın ardından Avrupa Kurulu dönem başkanlığını yürüten İrlanda Dışişleri Bakanı Simon Coveney, Avrupa Kurulu, Genel Sekreter Marija Pejcinovic Buric ve Avrupa Kurulu Parlamento Meclisi (AKPM) Lideri Tiny Kox ortak bir açıklama yaptı. Ankara’yı AİHM’nin Kavala kararına uymaya çağrıldığı, karar yerine getirilene kadar Kavala belgesinin Bakanlar Komitesi’nin kablosuz olarak radikalde saklanacağı belirtildi.

Bakanlar Komitesi’nin Eylül 2022’den itibaren mevzuyu alması bekleniyor. Bu süreçte AKPM ve Avrupa Kurulu Genel Sekreterinden oluşacak 3’lü sistem Ankara ile yeni bir diyalog sürecini başlatacak. Bu ortamda Kavala evrakı Bakanlar Komitesi’nin gizli gündemlerinden biri olmaya devam edecek.

Konunun üçlü düzenek kapsamında ele alındığı, içinde AKPM’nin de bulunduğu, Kavala belgesinin Avrupa platformunda daha sık ve ağır biçimde bir protestonun gelmesine neden olacak. Bu da Strasbourg kulislerinde bir çeşit “siyasi baskı” olarak ücretlendiriliyor.

Osman KavalaFotoğraf: Kerem Uzel/dpa/picture Alliance

Üçlü sistem nasıl çalışacak?

Bu süreçte üçlü düzenin somut olarak neler yapılabileceğine dair net kurallar veya bir yöntem bulunmuyor. Ancak Ankara’yı ziyaret etmek için birçok adımın atılabileceği söylenmekte. Bu Türkiye birlikteliğiyle ilgili siyasi yaptırım kararlarının alınması.

Olası yaptırım kararları üye devletlerin temsilcilerinden oluşan Bakanlar Kolitesinin tasarrufuna bağlıdır. AKPM tarafından Kavala konusunda alınacak tavsiye kararlarının da Bakanlar Komitesi’nin gelecekte alacağı kararlara temel oluşturulabileceği tartışılıyor. Mevzunun AKPM’nin Ekim başlarındaki genel şura toplantılarında gündeme gelebileceği söyleniyor.

Türkiye üyeliğinin olmaması mı?

Türkiye’nin Kurultaydan çıkarılması radikal bir adım olarak mümkün. Lakin Avrupa Kurulu’nda şu an için kimse Türkiye’nin örgütünün dışlanmasının mümkün olabileceği uyarısını getirmiyor.

Avrupa kurulu kaynakları şimdi bu kademeden çok yardım alındığına işaret ediyor. Lakin Avrupa Kurulu’nun saygınlığı açısından üye devletlerin AİHM kararlarına uymanın olduğu da hatırlatılıyor.

Türk yargıç karşı oy kullandı

AİHM kararlarının uygulanmasını denetleyen Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesinin talep üzerine mevzuyu inceleyerek AİHM bugün 1’e karşı 16 oyla 10 Aralık 2019 tarihli Osman Kavala kararının yerine getirilmediği mevcuttu. Karara karşı tek oy Türk yargıç Saadet Yüksel’den geldi. Karar, AİHM’nin 17 yargıçlı Büyük Dairesi ismine Mahkeme Lideri İzlandalı yargıç Robert Spano tarafından okundu.

Strasbourg’daki karar duruşmasına Almanya, Belçika, Danimarka ve İsveç Avrupa Kurulu nezdindeki büyükelçileri ile katıldı. Fransa, Norveç, Avusturya ve İsviçre ise Avrupa Kurulunun temsilciliklerinde misyonlu diplomatlarla temsil edildi.

Avrupa İnsan Hakları Fotoğraf: resim-alliance/Joker

AİHM’nin finansmanı nasıl gerekçelendirildi?

AİHM zamanında kararında Türk elindeki Kavala’nın beraat ettiği Seyahat davasıyla ilgili olarak “Kavala’nın hür bırakıldığı, şu anda başka bir evraktan hapishanede olduğu” tezini inandırıcı bulmadı.

Ankara’nın, ayrılık süreci kapsamında Bakanlar Komitesine ilettiği görüşte Kavala’nın “siyasi ve askeri casusluk” nedeniyle tutukluluk durumu bildirilmişti. Lakin AİHM, bu mevzuyla ilgili iddianamede yer alan suçlamaların “10 Aralık 2019 kararında incelenmiş olgularla misal, hatta bireysel olduğundan” işaret etti. Kavala’nın tutukluluğunu yasal olarak “tamamen yasal olarak gerçekleştirilmiş faaliyetlerin” münasebet olarak dağıtılmayan AİHM, “casusluk” kapsamındaki suçlamaların “sivil toplum çerçeveleri çerçevesinde gerçekleştirilmiş faaliyetler” olduğuna işaret etti.

AİHM, Kavala’nın hür olmasını isteyen 10 Aralık 2019 tarihli kararın yerine getirilmediğini vararak Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin (AİHS) “kararların devredilmesi ve infazıyla” ilgili 46’ncı maddenin 1’inci paragrafının ihlaline hükmetti. Kelam konusu kesin değil, AİHS’ye taraf devletlerin taraf oldukları davalarda AİHM’nin yaşadığı katılaşmış kararlara uymaları gerektiğini hatırlatıyor.

Kararda, Osman Kavala’nın maddi ve manevi tazminatları oy birliği ile reddedildi. Buna karşılık Ankara’nın Kavala’ya 7 bin 500 euroluk mahkeme masrafı ödemesi kararlaştırıldı.

AİHM’deki davanın geçmişi

Gezi Parkı olayları ve 15 Temmuz darbe teşebbüsüyle ilgili olarak 18 Ekim 2017 tarihinde tutuklanan Osman Kavala, yakalanmasının ve tutuklanmasının AİHS’nin birçok hususunu kırdığı, belgenin kaydedilmesinin kayıtlı taciz teşkilatı tarafından sağlanan ve bu önlemein emelinin insan haklarının savunucuları üzerinde caydırıcı tesir yaratma şikayetleri olduğu şikayetleri 8 Haziran 2018 tarhinde AİHM’ye başvurmuştu.

Başvuruyu hızlandırılmış prosedürle süreci koyan AİHM, 10 Aralık 2019 tarihinde açıkladı. Mahkeme, AİHS’nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili 5’inci unsurunun 1 ve 4’üncü paragrafları ile haklara getirilecek sınırlanmaların sınırlandırılmasına ait 18’inci unsurun kırılmasının oluştuğu mevcuttu.

Kararda özetle; Kavala’nın “bir hata gidişatına ilişkin makul miktarda eksiklik olup olmadığı, Türk kredilerinin bu bahiste sunduğu kanıtların yetersiz olduğu, Anayasa Mahkemesi’nin Kavala’nın kişisel başvuruyla ilgili acil yargılama kontrolünü gerçekleştirmediğine, Kavala’nın susturulmasının AİHS’ye muhalif biçimde bilinmeyen bir gayena ve bu hastalığın insan haklarını savunucuları üzerinde çaydırıcı tesir yaratabileceğine hükmedildi.

AİHM, bu tespitler çerçevesinde, Kavala’nın tutukluluğunun devam etmesi halinde AİHS’nin 5’inci unsurunun 1’inci paragrafı ve 18’inci hususunun mevcutluğunun süreceğini belirtip “bir an önce özgür kalması için tüm rejimin” talep etti.

Bakanlar Komitesi süreci

Ankara’nın karara itirazının kabul edilmesi üzerine Haziran 2020’den itibaren AİHM kararlarının uygulanmasının denetleyicisi olan Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin ayrılmasıyla geldi. Bakanlar Komitesi, 2 Aralık 2021 tarihine kadar AİHM’nin Kavala kararının yerine daveti içeren 8 karar, ihtar niteliğinde 1 orta karar aldı. Bu kararlara rağmen Kavala’nın hür bırakılmaması üzerine 2 Şubat 2022 tarihinde oy çokluğuyla ilgili yeni bir orta kararla, AİHS’nin kararlarının bağlayıcılığı ve infazıyla ilgili 46’ncı unsurunun 4’üncü paragrafı çerçevesinde Türkiye’ye karşı kırılma başlatmasını ilan etti.

Bakanlar Komitesi bu yeteneğini belgeyi 22 Şubat 2022 tarihinde AİHM’ye gönderdi ve Mahkemeden 10 Aralık 2019 tarihli kararının yerine getirilip getirilmediğini belirtmesini istedi.

Ankara, bu süreçte AİHM’ye iletilmek üzere Bakanlar Komitesine belge olarak “Türkiye’nin AİHM’nin Kavala tarafından yerine getirilmiş, Kavala’nın 18 Şubat 2020 tarihinde hür bırakıldığı, şu anda AİHM tarafından incelenmemiş ‘siyasi ve askeri casusluk’ kabahatine istinaden tutuklu olduğu biliniyordu ” tarafında savunma yaptı. Ankara ayrılmadan, “ihlal süreci için şartların oluşmadığı” ve “Bakanlar Komitesi’nin yetkilerinin aşıldığı” tezlerini savundu.

AİHM açılan bu yeni süreçte müdahil olan Avrupa Kurulu İnsan Hakları Komiseri Dunja Mijatovic, Kavala’nın hür bırakılmamasıyla AİHM kararının yerine getirilmediği istikametinde mütalaada bulundu.