Geçen yıl yoğun çalışma koşulları nedeniyle göç eden hekimler için “Gidiyorlarsa gitsinler” diyen Cumhur İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 25 Nisan’da bir kamu spotu yayınlayarak bilim insanlarını Türkiye’ye çağırdı. Millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı ve CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise 27 Mart’ta yayınlanan, Londra’ya göç etmiş bir gencin Türkiye’ye döndüğünü gösteren kampanya sinemasında şu kelamları söyledi:
“Dünyanın bir ucunda ‘Anne ben dönmem’ diyen evlat, sana kelam, içinde o denli bir umutla döneceksin ki…”
TÜİK’in verilerine göre 2020 yılında 78 bin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı göç etti. Bu sayı 2021’de yüzde 33 artarak 104 bin’e yükseldi. En çok göç edenler, 25-29 yaş grubundaki kişilerdir. Bu setler sırasıyla 30-34 ve 20-24 ebatlarında gerçekleşti.
“Türkiye’de 10 yıl önceki hayatıma geri dönmek isterim”
Ekonomik gidişat ve toplumdaki kutuplaşma nedeniyle 1,5 yıl önce Berlin’e yerleşen siber güvenlik uzmanı Utku Şen, “Attığım bir tweetten dolayı beni şirketten şikayet edip işten ayrılmaya çalışan beşerler oldu” diyor.
Bilgisayar mühendisliği bölümünden mezun olan 31 yaşındaki Şen, Türkiye’de ortalamanın üstünde bir maaş alsa da enflasyon nedeniyle hayat standardını koruyamadığını söylüyor.
Çok sayıda milletlerarası şirketin politik kullanımı Türkiye’deki operasyonlarını geri çektiğini ve bu yazılım departmanının küçüldüğünü söyleyen Şen, “Artık mesleğinizi belirli bir düzeyinin üzerine çıkarmak Türkiye’de mümkün olmuyor. Başvurabileceğiniz ilan sayısını ikiye üçe kadar düştü” diyor.
Berlin’e yerleşen siber güvenlik uzmanı Utku ŞenFotoğraf: privat
Şen’e sahip olanlar, yurt dışında yaşamanın da önemli olanları var. Hayat standart gidişatının sağlanmasısa günün sonunda beklenen memnunluğu getiremiyor:
“Evinden, ailenden, arkadaşlarından uzaksın. Ana lisanında irtibat kuramıyorsun. Tahminen ekonomik olarak daha iyi bir şekilde geldik lakin bunun da kimi bedelleri var.”
Şen iktisattaki sayfalarse ve tabir özgürlüğü üzerindeki baskı kalkarsa, Türkiye’ye yapabileceğini söylüyor. Bunun gerçekleşmesi için 14 Mayıs seçimlerinde iktidarın oynanması düşünülüyor:
“On yıl önceki Türkiye’de yaşadığım o hayata geri dönmeyi çok isterim. Burada üye olarak göçmen olarak yüzün üzerinde Türk’le tanışmışımdır. Neredeyse hepsi, önünü görmek için bir hükümet değişikliği bekliyor. Ben de bireysel durumdayım.”
“Evrimin tabu olduğu bir sistemde çalışmak zor”
Ekoloji ve evrimsel biyoloji üzerine çalışan Dr. Melis Akman ise 11 yıldır ABD’de yaşıyor. ODTÜ mezunu olan Akman, doktorasını Hollanda’da yapmış. Sempozyumlar için Türkiye’ye gelindiğinde, bilim insanlarının şevkinden çok etkilendiğini söylüyor:
“O çalışıyorn içinde hoş araştırma yapmaya çalışan bir sürü genç beyin var. Büyük bir güçle dolup dönüyorum.”
Türkiye’de bilimin desteklediği finansal takviyenin yetersiz olduğunu söyleyen Akman, biyoloji alanında çalışan bir araştırmacının laboratuvarlara, fiziksela ve enzimlere dayanıklı olduğunu söylüyor:
“Bunlar çok fahiş fiyatlı, bilhassa de şu anda. Türkiye’deki akademisyen arkadaşlarla şunu konuştum: Bundan sonra 2-3 sene önceki fonları şu anda kullanılan proje için kullanmak neredeyse imkansız.”
Akman’a bağlı, akademik özgürlüğün kayıtlı olmadığı bir sistemde bilimsel çalışma yapmak kolay olmuyor:
“Ben evrim ve ekoloji çalışan bir beşerim. Evrimin tabu olduğu bir sistemde hakikaten çok güçlü.”
Ekoloji ve evrimsel biyoloji üzerine çalışan Dr. Melis AkmanFotoğraf: privat
Akman, bilim insanlarını Türkiye’ye çağıran seçim kampanyalarını sürekli takip ediyor. Toplumsal ve akademik özgürlükler artarsa Türkiye’ye dönebileceğini söylüyor:
“Kılıçdaroğlu’nun sinemasını hatırlayınca bile gözlerim doluyor. Bu bizim için duygusal bir bahis. ABD’de yeterli inceleme yapılıyor, bilime ekonomik takviye yapılıyor, evet. Ama bunu Türkiye’de yapmak çok daha farklı bir manasıydı.”
Göç araştırmacısı Aktaş: Politik sebepler ileri geçebiliyor
Göç araştırmacısı Elif Aktaş’a yaşanan ekonomik kriz son iki yılda Türkiye’den göçlerde öne çıkan olaylardan biri haline geldi. Lakin tekrar de ülkeyi terk etme kararı verilirken en eksiksiz ekonomik refah arayışı olmuyor.
Araştırmalarına Strasbourg Üniversitesi’nde devam eden Aktaş, 2013’ten sonra Türkiye’den Avrupa’ya göç eden mühendisler, beyaz yakalılar ve akademisyenlerle görüşüyor. Saha çalışmalarından yaşlılık getiren olayları şöyle aktarıyor:
“Alışma süreci en az 3-5 yıllık bir ekonomik duraksamayı göze alıyorlar. Mesleğinin başında olanlar tekrar eğitime dönüyorlar. Önde gelen maksimum ekonomik güç, iş boyunca düşüşlere karşın, birbirlerinden ayrılan gelenleri görmezdik.”
Yüksek tutuklu göçmenlerin oy tercihlerini araştıran Aktaş, göç edenlerin pek çoğunun muhalif seçmenler olduğunu vurguluyor:
“Türkiye güzele vermiyor,’ ‘ciddi bir kopukluk ve performansımız var’, ‘siyasal iklim çok gergin’ kelamlarını sıkça kullanıyor.”
Göç araştırmacısı Elif AktaşFotoğraf: privat
Bu gruptakilerin geri döngüsü için odaklanması bir ön koşullu tek başına kâfi değil:
“Bazıları ümidini büsbütün kaybetmiş durumda. Eğitim sistemi ve iktisada süt çabaları var. Dönmeyi düşünenlerin bile Avrupa’da vatandaşlık alma arzusu var. Demokraside ve iktisatta berbata gidişin yine ortaya çıkmasından korkuyorlar.”
Gençler “arada” kalıyor
26 Nisan’da beşinci kez yayımlanan Gençliğin Düzgün Olma Hali araştırmasına göre, yurt dışında yaşamak isteyen gençlerin oranı 2019’dan bu yana yüzde 25’ten yüzde 43’e yükseldi.
Araştırmanın çiftlerinden Infakto RW’nin Kurucusu Prof. Dr. Emre Erdoğan, 2017 yılında yüzde 71 olan gençlerin hayattan memnun kalmadığını 2023’te yüzde 45’e düştüğünü söylüyor. Erdoğan’ın bu evliliğinin iki değerli nedeni var: Eğitim sistemindeki değişiklikler ve genç işsizliğindeki artış.
İş bulamayan ve cep harçlığına bağlı bir şekilde ailesiyle birlikte yaşamaya devam eden gençlerin ergenliği uzuyor. Bu periyodu “aradalık” olarak yanlış Erdoğan, “Çocuk başlamamıştı. Öğrenci çalışmıyordu. Ortada bir yerdesiniz” diyor.
Aradalık devrinde bağımsız bir hayat süresi olmayan, kendi aktörü de olamıyor. Prof. Dr. Erdoğan, yeni işler yaratılırsa yurt yönündeki potansiyelin azalacağını söylüyor.
Türkiye’ye geri dönenler de var
Son periyotta yurt dışına göçte önemli bir artış olsa da da dönenler de var. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın özelliklerine göre TÜBİTAK’ın yürüttüğü “eve dönüş” programları kapsamında 6 bin kişi Türkiye’ye geri döndü. Onlardan biri de Almanya’da okuyan, daha sonra İsviçre’deki ETH Zürih Üniversitesi’nde doktora yapan Dr. Mehmet Turan.
Avrupa’nın Nobel ödüllü araştırma sürecinde Max Planck Enstitüsü’nde çalışan Turan, TÜBİTAK’ın Milletlerarası Başkan Araştırmacılar programıyla 2019 yılında Türkiye’ye geri döndü:
“Amerika’dayken Los Angeles’ta tahminen dünyanın en eğlenceli, en güçlü kentlerinden topluluğa. Almanya’ya baktığınızda standartlarda çok yüksek bir ülke. Lakin Türkiye’nin yeri her vakit farklı oluyor. Buranın beşerinin sıcaklığı, bize olan yakınlığı ikincisi.”
Şu anda Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde görevini yapan Turan, TÜBİTAK tarafından verilen hibeyle bir laboratuvar kurdu. Laboratuvarda birlikte büyük başarı gösteren 5 doktora öğrencisine de hibe kapsamında burs verildi. Yapay zeka ve kendi kendine karar verebilen sistemler üzerinde çalışan ekip araştırmaları, Nature Medicine şeklinde itibarlı mecmualarda yayımlandı.
Üç yıl mühletle araştırma bursu alan Turan, programın maddi şartlarının o dönem için çok düzgün olduğunu belirtiyor:
“Şu anda benim öğrencim, akademisyen maaşı ya da katıldığı burslar kira, yiyeceklerin sunulacağı yerlerde sorunlu.”
Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümü görevini yapan Mehmet TuranFotoğraf: privat
Turan’a göre Türkiye’nin bilimde çok güçlü bir potansiyeli var ama kamu bütçesinde AR-GE için mevcut ölçüler yetersiz:
“AR-GE’de biraz sabır gerekiyor. Türkiye’de o sabır yok. TÜBİTAK’ta temel bilim biçiminde teorik bir amaç başvuracaksanız, kurum boyutunda ‘Katma değeri var mı?’ diye soruyor ve başvurduğunuz projeye göre çok güçlü olsa dahi dayanak alamadığınız oluyor.”
Dönmüş olsa da ülkelerinin yurtdışına gitmesine karşı olmadığını söyleyen Turan, “Bir defa yurtta gittiğinizde farklı kültürlerle çalışabildiğinizi, ayakta kalabildiğinizi gösteriyorsunuz. İlla dönmek de gerekmiyor. Bir takım sarfiyat orada kalıyor. Bizi temsil eder, enternasyonel bir insan olur, gururuz” diyor.
Küserek gidenleri üzüldüğünü söyleyerek Turan’a göre tahlil, işe alımlarda liyakat ve şeffaflık kriterlerinin iflasından geçiyor:
“Bizim mahallenin adamı olsun, yaklaşım Türkiye’de çok yaygın. Burada kelamım herkese. ‘Hocam ben müzakereta elenirim’ diyor. Bir Türk’üm, Müslüman bir aileden geliyorum. Lakin Almanya’da başarabildiklerimle kıymet biçiyorlar.”
Turan, bilakis’in beyin göçü projelerinin büyümelerinin sıra yanı Türkiye’deki gençlerin ülkelerinde tutulmasını sağlayacak adımların atılması gereken görüşte:
“Bizim bunları burada tutmak istiyoruz. Zira bizim bilimimiz, öğrencisiz ilerlemez. Yüksek lisans ve doktora bölümünden daha değerli. İşi yapan onlar zira, danışmanlık devam edecek istikamet verecek öğrenci sunumlarınca ben kiminle desteklenir?”
News
