Paris İklim Mutabakatı’na göre 2053’te karbon nötr hale gelmeyip Türkiye’nin bu doğrultuda yeni bir eylem planı oluşturması gerekiyor. Hareket planı bölümlerinin başında ise Milletlerarası Güç Ajansı’na sunulan sera gazı salimlerinde dörtte üç hissi olan güç bölümü geliyor.
Enerjide fosil yakıtların kullanımından etaplı olarak çıkışı, fosil enerji üretimine yönelik teşviklerin sonlandırılarak pak güç kaynaklarına yönelik yatırımların teşvik edilmesi ve bu uygulanann adil bir formda gerçekleşmesinin planlı olarak seçilmesinin planlanması eylemler olarak öne çıkıyor.
Türkiye’de kömürlü termik santrallere doğru yönlendirilen, ekseriyetle santrallerin ekonomik kullanım ve istihdama yerleştirme üzerinden savuşturulmaya çalışılıyor. Bunun son örneği, Yeniköy Kemerköy Termik Santrali’ne linyit sağlayan açık maden ocağının genişlemesi için Akbelen Ormanı’nda yapılan ağaç kıyımında görüldü.
Peki kömür Türkiye iktisadı için nitekim kritik bir değer taşımak mı?
Katma pahası düşük
İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA) ve Avrupa İklim Hareket Ağı’nın (CAN Europe) hazırladığı “Kömüre Dayalı İstihdamdan Çıkış” isimli rapor, Türkiye’de sürdürülebilir elektrik üretimi kömürden çıkışın ekonomik maliyeti, istihdamda yaratılabilecek beklenen sıkıntıları ve analiz tekliflerini ortaya koydu.
Dr. Efşan Nas İhtimam ve Dr. Öğr. Gör. Güneş Aşık imzalı rapor, Türkiye için kömür ve linyitin çıkarılması dalının düşük olduğunu ve bu artışın giderek azaldığını, kömürden çıkışın istihdamında önemli bir şok oluşma potansiyelinin olmadığını gösteriyor.
Rapora göre kömür ve linyit madenciliğinin katma pahasının gayri safi kalıcı hasıla (GSYH) 2000’lerin başındaki yüzde 0,14 seviyesinden, 2011 yılından bu yana hızla azalarak 2018’e gelindiğinde 0,08 seviyesine kadar geriledi.
İstihdama katkı binde 2’den az
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre Türkiye’de 35 bin kadar kişinin kömür ve linyit madenciliği kesiminde, 8-10 bin kişi ise kömürlü termik santrallerde kayıtlı olarak çalıştırıldığı aktaran rapor, kayıtlı ve kayıt dışı istihdamın, toplam istihdamın binde 2’sinden daha az olduğuna işaret ediyor.
Rapora göre 2014 yılında yüzde 0,21 olan kömür ve linyit çıkartılan ameliyatların toplam istihdamdaki hissi, 2020 yılına gelindiğinde yüzde 0,16 düzeyine geriledi. Sektörel istihdamın başka kömür vilayetlerine bağlı en büyük olduğu Zonguldak’ın yerinde bölgesel safra istihdamının yalnızca yüzde 4 ila yüzde 6’sı bu bölümü bulunurken, kömüre dayalı iktisatların öne çıktığı Manisa, Muğla, Zonguldak, Bartın, Kahramanmaraş ve Çanakkale’nin içinde bulunduğu 2020 yılında istihdamın binde 3’ünü karşılayan kömür ve linyit çıkarma bölümü, en fazla istihdam sağlayan 10 dalın ortasında yer alamadı.
Başka dallarda istihdam mümkün
Çalışma, taş kömürü ve linyit çıkarılan çalışanların profillerini de ortaya koydu.
Buna göre taş kömürü ve linyit çıkarılan bölümde çalışanlarının eğitim durumu – üniversite ve daha yüksek eğitimlilerin daha düşük oranda bu kesimde çalışması dışında – diğer dallardan manalı orantı farkı gösterilmiyor. Yüzde 66’sı 25-44 yaş ortası olan madencilerin eğitimlerinin diğer bölümlerde düşük olması, bölümlerde çalışanların diğer dallarda istihdam edilmelerinin mümkün olduğu görülüyor.
Taş kömürü ve linyit çıkarılan kişilerin yüzde 29’unu, diğer kesimlerdeki kişilerin ise yüzde 27’sini 4 yahut 5 yıllık ilkokul mezunları oluşturuyor. Kömür ve linyitin çıkarılması ortaokul yahut meslek lisesi mezunlarının oranı tüm diğer bölümlerin özelliklerine göre daha yüksek iken; Dalda yüksekokul ve üzeri bakıma sahip olan kişilerin yüzde 21 ile yüzde 28’i ortalamanın altında kalıyor.
Termik santral bacaları (Temsili fotoğraf)Fotoğraf: Jelena Djukic Pejic/DW
Taşeron personellik ve iş kazaları
Öte yandan raporda taş kömürü ve linyit çıkarma bölümünde kayıt dışı istihdam düşük olsa da taşeron işçiliğinin yaygın olduğu, iş kazası ve meslek hastalıklarının bol olduğu vurgulanıyor.
Rapora göre kesim çalışmalarının yüzde 2’sinin çocuk personelinin uzatılması öngörülüyor. Bu çocuk emekçilerinin bölümü, gerek dışı kayıtların yapıldığı gelir açısından Türkiye’deki çocuk personelinin genel genelinde daha makus dikkat çekilen raporda, Türkiye’de çalışma başına iş kazasının en yüksek olduğu dal olan kömür kesiminde 2020 yılında 8 bin 460 iş kazasının gerçekleştiği, 2008 -2019 yılı ortasında yüzde 57 oranında artan iş kazaları nedeniyle istihdam başına iş göremezlik süresi, toplam hastalık olay sayısı ve hastalık nedeniyle süreksiz iş göremezlik süresinde artış bilgisi verildiği bilgisi verildi.
Yaşam koşullarını iyi belirlerler
Raporda bu nedenlere bağlı olarak kömürden adil bir çıkışın, kesim işlemleri için -belli kaidelerin sağlandığı takdirde- ömür şartlarını güzelleştirme olanağı da aktarılıyor.
Kayıt dışı istihdamın dalda düşük olması, sistemin piyasaları açısından büyüme erken emeklilik, işsizlik sigortası ve diğer ilgili toplumsal muhafaza prosedürlerinin kullanılabilirliği ve kapsayıcılığının artırıldığına işaret eden rapora dahil olduğu, kömür ve linyit çıkarılarak dalı çalışanlarının diğer faaliyet bölgeleri istihdam edilmeklerinde emsal yahut daha düzgün çalışma durumunda elde edilen yeteneklerini sağlayabilmeleri, adil bir dönüşüm için değerli olabilecek bir kriter olarak öne çıkıyor.
Bu nedenle, sistem katma değeri daha yüksek dalların gelişiminde ve bu dallarda istihdam artışının teşvik edilmesi gerekiyor.
Hangi siyasetler uygulanmalı?
Raporda, bu birlikte, kömüre dayalı bölümlere verilen teşviklerin sonlandırılması ve ortaya çıkan bütçenin yeni kesimleri teşvik etmek için kullanılması, yeşil kesimlere yönelik ek teşviklerin sözleşmeleri, dal çalışanlarının profilinin bir araya getirilmesiyle istihdam edilebilirliği düşük olanlar için erken emeklilik, sosyal yardım programlarının hazırlanması; uzun devirde ise kamu politikalarının teknik kapasitelerinin kullanılması, adil dönüşüm alanını kamu ile kopyalarının iş bir güçlendirilecek düzenlenmesi, temel eğitimin ve mesleksel eğitimin kullanılacağın biçimlendirme biçiminde yine tasarlanması üzere siyaset teklifleri sıralanıyor.
News
