Macron’un süresi boyunca Türkiye için bir fırsat penceresi mi?

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında, savunma ve güç başta olmak üzere, bir çok alanda radikal siyaset değişikliklerine giden Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde, artık Avrupa kıtasını siyasi alanda yine yapılandırmak maksadıyla “tarihi” adımlara hazırlanıyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, AB üyesi ülkelerde ve Ukrayna’da ortak bedelleri paylaştıkları Avrupa ülkelerini bir ortaya çıkarmayı reddeden “Avrupa Siyasi Topluluğu” ülkelerinde, birçok şehirde olumlu karşılanırken, bazılarında itirazlara, hararetli tartışmalara yol açtı.

Önerinin gerisinde hangi strateji bulunabilir?

AB’nin eski Ankara büyükelçisi Marc Pierini, “Ukrayna’daki fecî olaylar ve Rusya’nın AB komşularına yönelik tavırları, buna bir karşılık, bir karşılık bilgilerini gerekli kılıyor” diyerek, AB devir başkanlığını yürüten Fransa’nın teklifinin bu kapsamda kutlanması işaretledi .

Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’nın uzmanlarından emekli Fransız diplomat, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, AB’nin mevcut gelişmeleri Avrupa’nın doğu ve güneydoğu kanadındaki ülkelerdeki siyasi ve ekonomik alanlarda ivedilikle bir işbirliği formatına dahil edildiğine dikkat edildi.

Katı üyelik kriterleri ve uzun soluklu müzakere oranları öngören AB genişlemesi siyasetinin bu beklentiye cevap veremediğini söyleyen Pierini, kapsamlı AB’ye üye olmak isteyen bir gün boyunca 11’e ulaştığını, bunun da farklı birliklerle karşılaşmasıyla yüz yüze geldiğini vurguladı.

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında Ukrayna, Gürcistan ve Moldova da AB’ye kayıt yaptırırken bulundu. Sırada diğer ülkelerle birlikte zati “genişleme yorgunu” olarak nitelendirilen AB’de beklentilere karşılık vermek giderek güçleşti.

“İşbirliği için gerekli format”

Pierini de, Macron’un yeni bir ürün kurma teklifini, “aday ülkesinin sağladığı bir sonuç olarak okuyorum” kelamlarıyla değerlendirirken, “Bu adaylıklar, AB için çok farklı karşılaştırma güçlükleri oluşuyor. Ukrayna’da Rusya işgalinin ne kadar süreceği ile ilgili kutlama, Kosova için yasal statü, Türkiye’de hukukun avantajından artık kelam edemez hale gelemeyiz, bir çok ülkede Rusya’nın ya da erişiminin varlığı, karşı karşıya gelinen zahmetlerden yalnızca birkaçı” diye konuştu.

Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın uzmanlarından Marc PieriniFotoğraf: privat

Bu sıkıntıların AB’yi farklı bir formatta siyasi ve ekonomik işbirliği yeri oluşturmayı yönlendirmesine işaret eden Pierini, “İster konfederasyon ister siyasi birim olarak nitelendirilsin. Doğu ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri ile acil siyasi ve ekonomik işbirliği formatı gerekli… Buna, idare hali ve İstanbul Mukavelesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi olmak üzere memleketler arası tutarlılıklarına geri çevirmesi nedeniyle, AB üyelik işleminin devam ettirilmesi imkansızlaştıran Türkiye de dahil” dedi.

1963 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu ile işlenmelik mutabakatı imzalayan, 1999 yılında resmi olarak AB’ye günlük ülke ilan edilen, 2005 yılında “ucu açık” ile birlikte tam kayıt görüşmelerine başlayan Türkiye’nin, bugün tekrar şekillendirilmek istenen Avrupa’nın siyasi mimarisinde yer alıp almayacağı merak konusu ediliyor.

Hangi aşamada öngörülüyor?

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, siyasi parti partilerine katılmasının mümkün olduğu ülkeler için iki kriteri ifade etti. İlk bu ülkelerin Avrupa coğrafyasında yer alması, ikinci olarak Avrupa’yı Avrupa yapan temel bedelleri paylaşması gerekiyor.

Macron, bu yeni seçim, “ortak değerlere bağlı, demokratik Avrupa ulusları için” siyaset, güvenlik, güç şeklinde birçok alanda daha yakın işbirliği olanakları yaratacağını, başlangıçta olmak üzere toplumlar ortasında bağlantının güçlendirileceğini, özgür dolanım olanaklarıyla yeni bir alan yaratacağını söyledi.

Demokrasi, hukuk devleti, insan hakları alanındaki gerileme nedeniyle Türkiye’nin AB ile müzakere süreci iptal edilmiş durumda. AB’li siyasetçilerin büyük bir kısmı, “Türkiye Erdoğan’dan ibaret değil” ilgilerin geleceğinin nasıl şekilleneceği konusunda karar vermek için “Bekle gör” stratejisi izliyor, Türkiye’deki seçimlerin var, sonrasında demokrasinin gidişine dönüş olup olmayacağını takip etmek istiyor.

Macron, İngiltere’den, Ukrayna’dan, Batı Balkanlardan konuşmasını istediği siyasi bölünmede Türkiye’ye değinmedi.

Türkiye’nin demokratik olduğu mu?

Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nden (CATS) Dr. Unsur Toygür, “Bu oluşum kurulurken Türkiye’nin nerede bulunduğu, Türkiye’nin bu girişime entegre edilmeyeceğini” söyledi.

Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nden (CATS) Dr. Unsur ToygürFotoğraf: privat/DW

“Türkiye ile olan bağları şu anda dış ve güvenlik siyaseti alanında işbirliği çerçevesinden oluşur. Daha az görünüyor birlikte karar alıcılar ortada sektörel diyaloglar da devam ediyor” bilgileri aktaran Toygür, Türkiye’nin içinde mevcut durum devam ettiği surece, AB ile kurumsal bağlantı sınırı bir gelişmenin beklenmediğini vurguladı.

Türkiye’de gerçek bir demokratik dönüşümün yaşanması ve AB ile bağların değerinin arttığı bir periyoda girilmesi durumunda ilgilerde tekrar ilerleme kaydedilebileceğini söyleyen Toygür, “Ayrıca ben, bu yeni siyasi gruplar halinde, Türkiye de dahil günler ülkelerinin burada yerlerini alıp, çeşitli siyaset alanlarının bağlantılarını AB ile sıkılaştırıp, ondan sonra hala AB’ye tam kayıt olma maksadını isteyip istemediklerine karar vererek, istemeleri halinde o süreçte nasıl devam edeceklerini AB ile konuşmaları ile konuşmaları gerektiğini” kaydetti.

Macron’un Avrupa siyasi rejiminin, AB mutabakatlarında islahatının gerekli kılındığı belirtiliyor. Bu ise çetin ve uzun soluklu bir müzakereciyi işaret ediyor. Ortalarında, Danimarka Slovenya, Bulgaristan, Çekya ve İsveç’te bulunan ülkelerde yer alan 13 üye yayımladıkları ortak bildiri ile AB mutabakatlarında artık gerekli ölçüde değerlendirilmemiş, bozulmamış değiştirmeyi desteklemediklerini duyurdu.

Önerinin ayrıntıları artık netleşmiş değil. Mevzunun, 23-24 Haziran’da yapılacak AB liderler ilişkilerinin ele alınması bekleniyor.

“Kıtasal bir yapı fikri”

İlke Toygür, Macron’un aklında uzun süre bir islahat ajandası bulunduğunu söylerken, sözler için de “Ben bu daha bütünlüklü bir Avrupa vizyonunun da bir parçası” dedi.

AB üyeleri için sırada bekleyen bazı seçenekler Macron’un bu teklifine “oyalama taktiği” tenkitleri yükseldi, “imtiyazlı ortaklık” benzetmeleri yapıldı. Lakin Macron’un önerisini yaparken topluluğa dahil edilirken, AB’ye tam üyelik amacını ortadan kaldırmayacağına dikkat çekiyor.

AB uzmanı Toygür de şu değerlendirmeyi aktardı:

“Macron hususla ilgili konuşmasında Avrupa’da siyasi olarak seçilenun adayların önünde bir pürüz olarak görülmemesi, ya biri ya başkası dışında bir tercih yapılmak durumunda bırakılmamasına dikkat edildi. Kanımca Macron ve diğer başkanların başında, nitekim daha büyük kıtasal bir kurum fikri var… Rusya ile hem sıcak savaş, hem model tartışması özeti, Avrupa kıtası çok büyük bir değişim sürecinin devam ediyor… AB ile ortak daha sıkı bağlantıları olan, platformlar, tahminen kurumları paylaşan daha büyük, Avrupa Kurulu gibisi daha kıtasal bir yapı fikri var.”

AB, birlik hudutlarının da ötesinde, “genişletilmiş Avrupa” olarak nitelendirilen geniş bir coğrafyada, Rusya’ya karşı safları sıkılaştırma arayışında. Ve Macron’un, hararetli tartışmalara yol açan “Avrupa Siyasi Topluluğu” teklifinin de gözden geçirilmesi bu jeostratejik şartlara uygun olarak, AB’nin siyasi pusulasını tekrar kalibre etme yönteminin uygulandığı belirtiliyor.

“Türkiye için fırsat penceresi”

AB’deki dönüşüm süreci, süren tartışmaları ve bunun için Türkiye’ye mümkün olan tesirlerini takip eden isimlerden biri de TÜSİAD’ın Berlin Yöneticisi Alper Üçok.

​​TÜSİAD’ın Berlin Yöneticisi Alper ÜçokFotoğraf: ANKA

DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Üçok, Macron’un gündeme getirdiği ve geçmişte “çok hızlı Avrupa” olarak da isimlendirilen bu kapsamlı uzun süre boyunca düşünüldüğünü, teklifin somutlaştırılmasına yönelik aralıkların aralıklı olarak açılmasını vurgulayarak, “Bu, Türkiye için de bir fırsat penceresinin açıldığı, bir gelişme olabilir” dedi.

Türkiye’nin tartışılmaya başlanan yeni yapılanma hayatta kalıcı olarak bunun dışında bırakılmaması de vurgulayan Üçok, değerlendirmesini şu sözlerle tamamladı:

“AB adayı Türkiye’de demokrasi konusunda bölgelerdeki bir kadro meselesi gerçektir, ancak gelecek devir seçimleri var, gelecek farklı olabilir. Türkiye’nin hem AB’de hem planlanmış AB’nin dış çemberindeki bu Avrupa siyasi içinde de da olması gerekiyor. Türkiye, kelam edilen, kayıt için başvuru yapan farklı şekillerde, Gümrük Birliği üyesi, NATO üyesi ve son devirde, tedarik zincirlerinde bozulmayan sonuç, bir çok kesimde biri çıkmış durumda.Esasen Türkiye AB’nin dış çemberinin içerisinde… Güvenlik, göç ve iktisat alanında AB ‘Ye daha çok yakınlaşan, pek çok alanda entegre olmuş bir Türkiye’nin Avrupa’da oluşturulacak yeni bir mimari bütünlüğün dışında kalması, geri planlanması düşünülemez.”