Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in başında yer alan iktisat idaresinin bütçe açıklarını azaltmak için çözüm kararları vatandaşa artırım olarak geri dönecek. Şimşek mali idaresi fiyat istikrarı ve disiplinini vurgulayarak bütçe gelirlerini dolaylı vergiler üzerinden artıracak adımlar atıyor. Peki mali disiplin için bu kâfi mi?
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet ŞimşekFotoğraf: Adem Altan/AFP/Getty Images
Uzmanlara uygulanan siyasetler hala erişimden uzak. Bütçede şeffaflığın sağlanmadığına dikkat eden iktisatçılar, bütçeden hangi kalem için ne kadar harcamanın bilinmediğini ve kamu harcamalarının azaltılmadığını vurgulayarak mali disiplinin yalnızca üretim bölümlerinin sırtına yük bindirilerek sağlanamayacağına dikkat çekiyor.
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Erinç Yeldan, AKP’nin genel iktisat propagandası açısından ortada bir kriz ya da istikrarın arttığı duyulacak bir ekonomik bozulmanın bulunmadığı çiziyor.
İktidarın enflasyonun dış konjonktür kaynaklarından savunduğu, seçim öncesi ve sonrasında yapılan maaş artırımlarıyla da vatandaşın döviz kurlarındaki artışa ezdirilmediğinin propagandasının yapıldığı söz eden Yeldan, “AKP bir yandan bunun propagandasını yapıyor ancak sonraki dönemde çok açık, çok net olarak bilinen ki Türkiye iktisadında çok bir zayıflık var, çok önemli bir dengesizlik var” diyor.
Kamu harcamaları neden kısılmıyor?
Uluslararası finans çevrelerinin “gözde ismi” Mehmet Şimşek ve takımının bu faaliyet göreviye getirildiğini belirten Yeldan, yeni idarenin bir yandan sıcak parayı Türkiye’ye çekme döviz kuru üzerindeki baskıyı hafifletmeyi öte yandan ise ortodoks istikrar programı üzerinden mali disiplini sağlayarak kamu bütçesindeki açıkları kapatmayı hedeflediğini tabir ediyor . “Dünyaya bu şekilde bakışınız vakit birinci at edeceğiniz adım kamu harcamalarını kısmak, kamu gelirlerini de artırmaktır” diyen Yeldan, şunu ekliyor:
“Gerçekten de Türkiye’de bütçenin dengelenmesi, sağlıklı bir gelir ve denetlenebilir şeffaf bir harcama sisteminin dönüştürülmesi gerekli. Ama Mehmet Şimşek, angaje olduğu bu ortodoks istikrar programı çerçevesinde vergi gelirlerinin çalışmalarını en kolay şekilde yapmayı seçti. Dolaylı vergiler yani Katma Paha Vergisi (KDV) , Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) üzerinden mevcut vergi yapısı korunurken üzerine vergi tutarları da artırıldı.”
Erinç YeldanFotoğraf: Privat
Buna kamu harcamalarının denetlenmesine ya da azalmasına rağmen ait bir adım atılmadığını lisana gelen Yeldan, “Çünkü kamu harcaması kalemi AKP’nin kendi yandaş müteahhit kümelerine, kendi yandaşlara rant aktarma sisteminin bir fonksiyonu olarak görünüyor. Recep Tayyip Erdoğan, hiçbir kamu harcamalarının durdurulmasına Münasebetiyle bütçe açığı dolaylı vergiler üzerinden hakkaniyetsiz bir formda halka yığılmış oldu” yorumunu yapıyor.
“Rant ve spekülatif gelirler vergilendirilmeli”
Peki mali disiplin için ne yapılmalıydı? Yeldan, öncelikle bütçe harcamalarında sağlıklı bir kontrol düzeninin çoğalmasına işaret ediyor. “Yap-işlet-devlet modelinde verilen taahhütler, şimdilerde Merkez Bankası’na yıkılan kur muhafazalı mevduat yükü, bu miktarın muhasebe oyunlarıyla ve kayıt dışı para aktarımı yoluyla sürdürülmesi şartıyla… Bütün bunların önüne geçilmesi gerekiyor” diyen Yeldan’a ait ikinci olarak ise vergi Gelirlerinin bilhassa spekülatif ve rantiyer sermaye gelirlerinin üzerine yıkılması gerekiyor.
Yeldan, imar rantlarına dayalı emlak vergisi, sıcak paraya dayalı finansal sistemler için finansal süreç vergisi ve bütün bunların üzerinde bir servet vergisinin sistemi ana ögeleri olması durumunu vurgulayarak ekliyor: “Fakat Mehmet Şimşek ve takımı, mali disiplin dendiği zaman emek üzerinden elde edilen gelirlerden vergilendirme yahut dolaylı vergiler üzerinden vergilendirmeyi anlıyor. Gerisini göz arkası yapıyor.”
“Politikalarda şeffaflık yok”
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan da Bakan Şimşek daima mali disiplinden bahsettiğise de mali disiplinin nerede bittiğinin nerede bittiğinin kamuoyunca bilinmediğini söylüyor.
Mali disiplin için öncelikle şeffaf bir bütçe olup olmadığı çizen Oyan, “Ek bütçeye ilişkin şeffaflık görünmüyor. Öbür siyasetler açısından da bunlar arasında şeyler mevcut. Hakikaten ne kadar kaynağa harcanmışlık var? Neyin arayışındalar? Körfez’de eksik dolaşıyorlar, neleri pazarlıyorlar? fazla aydınlığın görünmediğini” söylüyor.
Bu sayede geniş işçi kesimlerinin mali disiplin tarafından dağıtılması mümkün olmadığını lisana getiren Oyan, bu formülün geniş kitlelerin hayat standartlarını daha da aşağıya doğru bir uygulamaya razı olmalarının manasına geldiğini tabir ediyor.
Seçim öncesinde verilen kelamlar nedeniyle mutlaka fiyat ayarlamaları yapıldığını hatırlatan Oyan, buna rağmen vergi oranlarının fiyatlardan daha fazla artırıldığını, diğer taraftan yapılan fiyat artışlarının da artan aylarda artan enflasyona karşı bir tesirinin kalmayacağını vurguluyor.
Oyan da “Dolaylı vergilerde artış yapmak yerine bir servet vergisi getirilebilirdi” paylaşıyor.
“Enflasyon yüzde 60’a gelecek”
Seçimlerden bu yana dolar ve euro kurundaki artışlar yüzde 30’u geçti. Tüketici enflasyonu ise haziran ayı prestijiyle resmi verilere göre yüzde 38,21 düzeyinde bulunuyor.
Kur geçişkenliği nedeniyle enflasyonun yılın ikinci yarısında yükseleceğini söyleyen Oyan, yıl sonunda yüzde 60’a varan bir enflasyona ulaşılabileceğinin çizildiğini söylüyor.
Oyan, kurlardaki artışın yanı sıra enflasyonu tetikleyecek öteki ögeler da olduğuna işaret ediyor. Bütçe yetersizliğini kâğıt üzerinde daha düşük göstermek için Kur Muhafazalı Mevduat’ın Merkez Bankası’na devredildiğini hatırlatan Oyan, şöyle konuşuyor:
“Merkez Bankası’nın kendi kaynağı var mı? Yok. Ne yapacak Merkez Bankası? Para basacak. Pekala para basınca ne olacak? Enflasyon daha fazla olacak. Bu enflasyon kime yansıyacak? Bütün millete yanacak.”
Enflasyon temmuzdan itibaren üst gerçek gidişi ve bu seneyi de yüzde 60 civarında bir büyümeyi kapatacağını öngören Oyan, “Yanı bütün bu fiyat artışını vesaire hızıle geri alan bir süre giriyoruz. Enflasyonla, vergilerle, kamunun denetimindeki çeşitli eser fiyatlarına yapılan artırımlarla, yapılan fiyat artışları geri alınıyor Bu iki yüzlü bir politikayı kullanıyor.
Öte yandan, Üretici Fiyat Endeksi üzerinden yüzde 123 artış sağlamakta, bunun üzerine de temmuzda yüzde 50 artış geldiğinde lisana gelen Oyan, kendi gelirleri için Fiyatlar üzerinde uygulanan enflasyonun devam etmediğini, bunun da “iki yüzlü politikanın” bir çalışmasının olduğunu söylüyor.
Erdoğan’a ödeme yetkisini mi?
Oyan’a göre şeffaf olmayan siyasetlerin bir yansıması da ek bütçede görülüyor.
Türkiye’de makroekonomik istikrarsızlıklar artarken iki yıldır bütçe iddialarında başarı sağlanamıyor, 2023 Yılı Merkezi İdare Bütçe Kanunu ile merkezi idare bütçe sarfiyatları için 4 yıllık 469 milyar 570 milyon 19 bin lira ödenek tahsis edilmişti.
Meclis’e getirilen 1 adet 119,5 milyar TL büyüklüğündeki ek bütçe ile birlikte merkezi idare bütçe harcamaları yüzde 25 artışla 5.589,1 milyar TL’ye ulaştı. Ancak ek bütçenin en değerli münasebetlerinden biri olan İşçi Sarfiyatları için ödenek teklifleri verilmedi.
Oyan, bunun da “hülle” ile anlaşıldığını söylüyor. Buna göre ek bütçe ile özdeş anda görüşülen torba maddeyle Cumhurbaşkanı’na toplam harcama yetkileri, bölüm borç limitlerini artırma olanakları veriliyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: Alo Eren Kaya/AFP
Bu yıl bütçesinin 660 milyar lira açıkla yapılandırıldığını, ek bütçenin ise denk bütçe açığını açıklayan Oyan, yasal olarak bütçe açığı maksadını Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yüzde 5, bu yetersizliğise de Cumhurbaşkanlığı’nın yüzde 5 artırma olduğunu, bu tekrarlanırsa açığın 729 milyar artırma olduğunu lira verebileceğini söylüyor ve ekliyor:
“Torba yasa ise Cumhurbaşkanlığı’na merkezi bütçesinde 660,9 milyar TL olan borçlanma limitini 2 program 181 milyar TL’ye yükseltme yetkisi veriyor. Bu kanunsuzdur. Maddeyi uygularsan borçlanma limitini en fazla 729 milyar liraya çıkarırsın. Nasıl iki kredi çıkarıyorsunuz? Mali disiplinden bahsediyor musunuz? IMF programı olsaydı bunu yapabilecek miydiniz?”
İktidarın büsbütün şeffaflık uygulamalarıyla yol gösterdiğini söyleyen Oyan, bütçe açığının yıl sonunda ne kadar geliştiğinin mevcut durumda bilinmediğini söylüyor.
Demokrasilerde toplumun ödediği vergilerin nasıl harcandığını bilmeye ve bunu denetlemesini istemeye hakkı olduğunu söyleyerek Oyan, “Ek bütçede bunları göstermeyip ek bir torba yasa çıkarmak Meclis’in bütçe yapma ve bütçeyi başarısızlığa uğratmaktan alıyorsunuz. Münasebetiyle Türkiye bu şekilde önemli bir devletten giderek uzaklaşan, mali Disiplin hak getire olan bir ülke haline geliyor” yorumunu yapıyor.
Körfez’den sermaye arayışı
Öte yandan Şimşek’in iktisadın dümenine tutulmasıyla yabancı varlıkların Türkiye’de umutlarının gerçekleşebilmesi için güçlü görünümler de yok.
Bu nedenle iktidar istikametini tekrar Körfez ülkelerine çevirdi.
Şimşek, seçim sonrasında Başkan Yardımcısı Cevdet Yılmaz’la birlikte Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) bir ziyaret gerçekleştirmiş, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da NATO başkanları tepesi sonrasında BAE’ye gideceğini, ziyaret kapsamında yatırım mutabakatlarının imzalanacağını bildirmişti.
Kamuoyuna yansıyan bilgi birikimine sahip olan Erdoğan, 17-19 Temmuz’da yapılacak ziyaretlerde Suudi Arabistan, Katar ve BAE’nin başkanlarıyla görüşecek. Reuters’a konuşan iki üst düzey yetkili, kelam konusu kapsamında Türkiye’nin gücü, altyapı ve savunma dallarına 30 milyara kadar yatırım gücünü ifade etti.
Erinç Yeldan’a sahip ise bu adımla limanlar, madenler, ormanlar da dahil olmak üzere Türkiye’nin elinde kalan son kamu varlıklarının doğrudan yabancı sermaye yatırımı ya da kişiselleştirme adı altında saklanan yok elden çıkarılması kelam konusu olabilir.
“Bu işin sonu moratoryuma gidebilir”
Oğuz Oyan da bu politikayı tehlikeli buluyor. İktidarın Londra’dan borçlanmaktan çok daha kötü bir iş yaptığını söyleyen Oyan, “Risk primin (CDS) yüksek olduğu için yüksek Londra’dan değerliye borçlanıyorsunuz. Temerrüde olası düşmeler var. Sıcak para da TL’nin gerekliliğince paha kaybettiği bir yere gelmek istiyor, tamam. Lakin burada bilhassa Körfez sermayesi dediğimiz zaman Türkiye’nin doğrudan yabancı yatırım çekebilecek şu bir şeyi yok, ortamı yok.Hasebiyle Körfez sermayesine ‘Bak biz çok sıkıştık.Gel sana her durumda daha uygun koşullarla yatırım imkanları sunuyoruz’ Yani elde kalan son kamu kurumsal girişimlerini satacaklar” diye konuşuyor.
Bunun âlâ bir manzara olmadığını vurgulayan Oyan, Türkiye’nin milletlerarası arenada gerçek manada “acze düşmüş” bir ülke aralığı olduğunu, bu süre boyunca bir ödemeler istikrarı krizi, hatta mali iflas denilen borçlarını ödeyememe, yani moratoryuma kadar dayanabileceği uyarısı yapıyor.
News
