Nijer’de meydana gelen darbenin ardından askeri cuntanın dışarıdan müdahale ihtimaline karşı ülkenin hava ihracatını kapatması sonrasındaki mesafenin bölgesel tedavisinden müdahale ediliyor. Ülkedeki cunta idaresi ile temasın kurulması çalışan ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan üst düzey bir isim dün Nijer’de askeri darbe idaresinin üst düzey ülkelerle bir ortaya çıktı. Lakin Dışişleri Bakan Yardımcısı Victoria Nuland’ın görüşmelerinde ilerleme sağlanamadı. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Fransa RFI Radyosu’na yaptığı açıklamada, Nijer’deki durumun tahlili için en yeterli yolun diploması girişimlerinin devam raporunu verdiğini belirtti. Blinken, Perşembe günü ABD’nin dayanağıyla Batı Afrika ülkelerinin devlet ve hükümetinin bir ortaya çıkmanın geleceği bir tepe buluşmasının planlandığını da kelamlarına ekledi.
Afrika’da oluşturulan açıdan değerli bir pozisyondaki Nijer’le ilgili gelişmeler, kıtaya açılım siyaseti ayrılmış Libya ile komşuların bulunması halinde Türkiye tarafından da detaylı olarak takip ediliyor.
26 Temmuz’da düzenlenen darbeyle devrilen Mohamed Bazoum, Nijer’in 1960’taki bağımsızlığından bu yana seçilen birinci başkanıydı. 2021’de misyona gelen Bazoum, bölgedeki terörle mücadelede Batılı ülkeler tarafından değerli bir müttefik olarak değerlendiriliyordu.
Devrik Devlet Lideri Mohamed BazoumFotoğraf: Boureima Hama/AFP/AP/dpa/picture allaince
Son devirde ise Rusya’nın aktifliği giderek artarken Fransa’nınkinin azalıyor, buna paralel olarak Afrika’ya her zaman çok ağır ilgi gösteren Çin’in ve ayrıyeten Türkiye’nin de Nijer’de tesirli olma çabaları mevcutdu.
Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynakları
Batı Afrika’nın bu zayıf ve geçmişi darbelerle dolu olan ülke Türkiye için dış politik çıkarları açısından ehemmiyet taşıyor.
ORSAM Lider Yardımcısı ve Kuzey Afrika Çalışmaları Koordinatörü İsmail Numan Telci, Nijer’in Türkiye açısından gösterebileceği birkaç alt başlıkta toplanabileceğini belirten birincisi olarak Türk dış siyaseti açısından kritik ehemmiyete sahip Libya ile uzun kara hudutlarını paylaşmasını işaret ediyor.
Telci, “Bu manada Nijer’deki iç karışıklığın Libya’ya yayılması ve Kuzey Afrika bölgesinin olumsuz manada etkilenmesi, Libya’da kalıcı istikrar ve ulusal uzlaşının sürdürülmesinin çabası Türkiye’nin dışına çıkmıyor” diyor.
Türkiye’nin Afrika’nın açılımı siyasetleri açısından Nijer’in bakanlık durumu açısından anahtar ülke durumunda olduğunu söyleyen Telci, Nijer’in bir “Sahel ülkesi” olarak Batı Afrika ile Doğu Afrika’yı birleştiren bir köprü görevi bulunduğunu hatırlatıyor.
Telci, Nijer’in Türkiye’nin ekonomik, kültürel ve siyasi bağlarına sahip olduğu diğer Afrika ülkeleriyle doğrudan ya da dolaylı Angajmanlara sahip olduğunu da belirtti “Bu iletişimler arasında demokratik aksaması ya da askıya alınması, uzun süreli Libya kesintide olduğu yerde farklı bölgelerde de sirayet kapasite ihtimalini içinde barındırıyor” diyor.
Türkiye, Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynaklarına verdiği önem nedeniyle son yıllarda Libya ile bağlantılarını geliştirerek güç ve savunma dahil olmak üzere çeşitli alanlarda işbirliği mutabakatları imzalamıştı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve eski Libya Başbakanı Fayez el Sarac’ın 2020 tarihli buluşmasıFotoğraf: picture-alliance/AA/M. Aktaş
Nijer’deki darbenin bir otoritesi yaratması ve farklı kümelerin ülkesi içinde isyan hareketlerine başvuruları umutların komşuları Mali ve Burkina Faso olarak ülkelerin terör ve şiddet eylemlerinin merkezi haline getirebileceği tabir eden Telci, bu şekilde bir senaryoda terör kümeleri ve paramiliter oluşumların Libya’nın sirayeti Böylece hareketlerini genişletmesinin de konusu olabileceğini kaydediyor.
Telci, “Bu manada Türkiye’nin gerek hudut kontrolü dışında terörle mücadelede Libya güvenlik güçlerine teknik ve kontrollerin dışında bir arada olabileceği” yorumunu yapıyor.
Türkiye-Nijer ilgilerinin geçmişi
Türkiye ile Nijer planı bağları 1967 yılında kurulmasının akabinde büyükelçiliklerini uzun bir şekilde bir ortadan sonra karşılıklı olarak 2012 yılında açtı. Türkiye’nin Afrika’ya açılım siyaseti ve kıtada aktif olma çabaları kapsamında değerli bir genişleyen olan Nijer’le karşılıklı ziyaretler de son devirlerde arttı.
Dönemin Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, şu an gözaltında seçilmiş devrim başkanı Mohamed Bazoum’un 2 Nisan 2021’de Niamey’de düzenlenen yeminli merasime katılan Bazoum’u Mart 2022’de Türkiye’yi ziyaret etti.
İki ülke orta siyasi ilgilere verilen kıymetin bir şekilde ticari ilgilerin de son birkaç yıldır değerinde derecelerde arttığı gözleniyor.
Dışişleri Bakanlığı’nın sağladığı bilgilere göre 2019 yılında 72 milyon ABD Doları olan ikili ticaret hacmi, Kovid-19 salgınının tesiriyle 2020 yılında 58 milyon ABD Doları düzeyine düşerken salgının tesirinin büyümesiyle 2021 yılında tekrar artışa devam 85 milyon ABD Doları’na ulaştı. 2022 yılında ise ticaret hacminin neredeyse 3 kat artarak 203 milyon ABD Doları’na yükseldiği dikkat çekiyor.
İki ülke ilişkileri savunma sanayi ve askeri eğitim ve iş birliği alanlarında giderek ivme kazandı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Bazoum ile Kasım 2021’de yaptığı telefon görüşmesinin akabinde Türkiye’den tedarik edileceği Baykar TB2 SİHA, HÜRKUŞ ve güçlendirilmiş araçlarla Nijer’in askeri ve güvenlik güçlerinin kapasitesinin artacağını belirtmişti.
Darbe kır çatışmaları mi?
Bu orta Nijer’deki darbenin diğer adıyla Batı Afrika Ekonomik Birliği (ECOWAS) geçen haftaki darbecilerden Muhammed Bazoum’un mesajına geri dönüşünü talep etmiş, aksi takdirde askeri gücün kullanılabileceği ikazında bulunmuştu.
Gerilimin daha da tırmanıyor olması, geleneksel bir askeri ihtilaf tasasını artırıyor.
Darbe sonrasında Nijer sokaklarından görüntülerFotoğraf: Djibo Issifou/dpa/picture Alliance
Telci, ECOWAS’ın değerli üyesi ülkedeki Nijerya’nın genişletilmiş askeri müdahalesinin sinyallerini desteklediğini, Mali ve Burkina Faso’da Nijer’e komşu ülkelerin Nijer’e yönelik bir askeri operasyona karşı duracaklarını duyurduklarını hatırlatıyor.
“Dolayı ile kısa-ortada ABD ve Fransa’nın başını çekeceği rastgele bir askeri müdahale, devletlerin ve Sahel bölgesinde faaliyet gösteren devletin dışı aktörlerin sürece dahil olduğu geniş çapta bir çatışma ortamını tetikleyebilir” diyen Telci, ancak bunun maliyeti nedeniyle mahallî ve milletlerarası aktörlerin arabuluculuk Faaliyetlerin içinde olacağı bir dönem gelebileceğini kaydediyor.
Türkiye darbeyi kınamakta temkinli mi?
Bu orta darbenin akabinde Türkiye’de diğer ülkelerdeki bir açıklama yaparak olayları “derin tasa ile takip ettiğini” belirterek, “Dost ve kardeş Nijer’de anayasal tertip ile toplumsal barış ve istikrarın bozulmamasını temenni ediyoruz” ifadesini kullandı.
Bu açıklamanın lisanı diplomasi kulislerinde çok temkinli bulunması durumunda darbenin Rusya’ya dayanaklı olması bunda tesirli olup olmadığı da yapıldı.
Telci, Ankara tarafından yapılan açıklamada “anayasal tertip, toplumsal barış ve istikrar”ın vurgulandığını ve darbeye karşı olunduğunun net biçimde belirlendiğini belirterek şu konuya dikkat çekiyor:
“Türkiye’nin daha sert bir telaffuz benimsemesinin sanat planında sürecinde bir çıkmaza girme halinde ortası müzakereleri yürütme ve sakatlanma büyümesi manasında bir rol üstlenme emeli olabilir.”
Öte yandan Nijer’de de bir kısım halk Fransa’yı iç işlerine karışmakla suçlanıyor ve reaksiyon gösteriliyor. Darbeci idare de Fransa ile imzalanan askeri mutabakatların iptal edildiğini duyurdu.
Telci’ye göre Türkiye, Fransa’nın tek taraflı siyasetlerinden farklı olarak Afrikalı halkların dayanıklıklarını ve potansiyel kazançlarını göz önünde bulunduruyor. Bu nedenle Telci Türkiye’nin Nijer’de ilerlemiş olduğu askeri mutabakatların darbe sonrası olumsuz etkilenme olasılığı çok düşük seyrediyor.
Eski Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Temmuz 2020’deki Nijer ziyareti sırasında diğer bölgelerdeki mutabakatların yanı sıra iki ülke orta askeri eğitim işbirliği mutabakatı da imzalanmıştı.
News
