Türkiye’de son günlerde devam eden orman yangınları, “Yangınlara hazırlıklı mıyız?” bir sefer daha akıllılara genişletildi.
Antalya’nın Kemer ilçesi orman yangınını söndürme çalışmaları dördüncü olarak devam ederken İzmir, Kütahya, Çanakkale, Manisa ve Balıkesir’de de orman yangını çıktı. İzmir ve Kütahya’daki ekonomik denetim raporu alınırken Çanakkale, Manisa ve Balıkesir’de alevlerle çaba sürüyor.
Türkiye’de 1 Mayıs ve 31 Ekim tarihleri arasında kayıtlı ortası sezonluk olarak kabul ediliyor. Bu periyot içinde ise en fazla aylar Temmuz ve Ağustos. Orman ürünü riskli sıcaklıkların arttığı ve buna karşılık yağışların ve hava neminin azalan vakitlerde yükseliyor. Bu nedenle genel olarak yaz aylarında yanma riski daha yüksek oluyor.
Yangınları önlemek mümkün değil mi?
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Kısmı’ndan Prof.
“Çünkü hala yıllar önceki kapasiteler ve müdahale anlayışı devam ediyor. Örneğin küresel orman yangınlarıyla çabayı uçak ve helikopter bitiyor indirgiyor” diyen Tolunay ekliyor: “Yangınlarla gayret için hava beslemesi gereklidir. Ancak uçak ve helikopterlerin patlamaların başlangıç kademesinde faaldirler. Yangınlar büyüdükten ve şiddetlenmeden sonra havadan Atılan su ağaçlara ulaşmadan buharlaşır.Bu basamakta yer miktarı kazanır.Hava filosu ise yer gruplarının yeniden alevlenmesine yardımcı olmaya çalışır.”
“Yangın kişisel sayıları kâfi değil”
Türkiye’de 2021 yılı yangınlarından sonra uçak, helikopter ve ateş gözetleme için İHA’nın artışını, hava araçları kiralamak yerine hava filolarını oluşturmak için adımlar atılmaya başlanmaya başladı diyor.
Orman Genel Müdürlüğü’nün Haziran ayındaki 2022 yılı istatistiklerine göre, geçen yıl ortaya çıkan 2 bin 160 orman yangınında 12 bin 799 hektarlık orman alanı ziyan görüldü. Türkiye’de 2021 yılı ise orman yangınları konusunda bir felaket yılı olarak tarihe geçti. Son 50 yıl içinde gerçekleşen en büyük 20 yangının 11’inin yaşandığı 2021 yılında toplam 2 bin 793 yangında 139 bin 503 hektar orman alanı ziyan gördü.
Muğla’nın Datça ilçesinde orman yangınına müdahale eden bireyler – (13.07.2022)Fotoğraf: MEHMET CIL/DHA
Yanan alan artışları artıyor
Türkiye Ormancılar Derneği’nin 2023 yılı raporuna göre son yıllarda patlama sayıları oransal olarak çok fazla artmasa da, yanan alan parçalarının önemli oranlarda çoğaldığı görülüyor, bunun için da yangına erken müdahalede ve yangınla gayrette meydana gelen yetersizliklerden kaynaklandığı görülüyor.
Rapora göre 20 yıl, beş yıllık dört eşit modüle bölündüğünde patlama sayısı ikinci beş yıllık devirde yüzde 15, üçüncü devirde ise yüzde 30 arttı. 2017 ile 2021 yıllarını kapsayan dördüncü devirde ise patlama sayısı yüzde 2 kadar çok küçük bir oran azaldı. Ancak aynı hızda yanan alandaki gelişmelerde harikulade artışlar ortaya çıktı. 2007 ile 2011 yıllarını kapsayan ikinci beş yıllık periyotta, önceki beş yıllık periyotta sunulan alana göre yüzde 73 artarken, sonraki periyotta yüzde 29 azalan alan miktarı, son periyotta yüzde 406’lık rekor artışla 7 bin 481 hektardan 37 bin 889 hektara ulaştı.
Türkiye Ormancılar Derneği’ne göre son 10 yıl içinde ortaya çıkan patlamalar, yanan alan büyüklüklerine göre beş farklı sınıfa yayılmada, bin 500 hektardan büyük 25 patlamanın 19’unun 2021 yılında, üçünün de 2020’de görülüyor. Bu durumda yalnızca ülkelerde yaşanan en büyük patlamaların değil, bin 500 hektardan büyük patlamaların da bu iki yıl içinde yüklü olarak yaşanmış olduğu görülüyor.
Tek sorumlu küresel ısınma mı?
Türkiye ormanlarında yangın Akdeniz’in en ülkelerinin ortasında kabul ediliyor. Ağaçların ya da çalıların yapılarında kâfi su olmaması, o bölgenin ihtiyacına göre yağış almaması ve depolamanın nemi tutmaması veya kuru olması yol göstericidir. Bu durum yangınların daha kolay tedavisinde tesirli oluyor.
Yaz mevsimi giderek kuraklaşırken, çok kurak dönemler üst üste oluşan fönlü hava tipi de orman yangınlarını artırıyor.
Ancak yangınların tek nedeni küresel ısınma değil. Orman Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre geçen yıl ortaya çıkan orman yangınlarının yalnızca yüzde 16’sı doğal sebeplerle meydana geldi. Yanan ise yalnızca yüzde 4’ü doğal sebeplerle yandı.
86 bin hektarın yanma nedeni “belirsiz”
Türkiye Ormancılar Derneği’nin raporunda ise neden resmi makamlarca saptanamayan orman yangınlarındaki artış dikkat çekiyor.
Orman Genel Müdürlüğü bilgilerine göre 2012 ile 2021 yılları arasında yıllık periyotta meydana gelen orman yangınlarının yüzde 5,3’ü kasıt, yüzde 34,5’i ihmal ve kaza, yüzde 11,9’u da doğal olarak gerçekleşti. Yangınların yüzde 48,3’ünün ise nedeninin bilinmediğinden dikkat gösteren bir rapora sahip olduğu, bu nedenin bilinmeyen yangınlarla görülen orman ekosistemlerinin son 11 yılda 86 bin hektarlık bir alanda bulunduğu vurgulanıyor.
Yanan orman kapasitesinin olmadığı beşte arızanın neden yandığının tespit edilemediğine işaret eden raporda, “Nedeni bilinmeyen bir probleme karşı gayret de iyice sıkıntı olduğu için, bu performans içinde orman patlamalarıyla uğraşta başarılı olma bahtı da azalıyor” rapor ediliyor.
Resmi bilgilerin geçen yılki orman patlamalarının yüzde 41’i, yanan orman kapasitesi ise yüzde 17’si bilinmeyen kaynağı gerçekleşti.
Enerji tesislerinin kazalarda beşte bir hissi var
Öte yandan Ormancılar Derneği’nin raporu, son 10 yılda kazaya dayalı üretilen ateşteki gücün yüzde 20,44’lük oranlı açık orta başı çektiğini gösteriyor. Raporda, “Burada dikkat çeken nokta, sayı olarak güç tesislerinden çıkan yangınların hissi yüzde 3,38 iken, bu parçalardan ziyan görülen ormana kayıtlı hissinin yüzde 20,44’e vardığı görülüyor. Şu anda, güç üretim ve iletim tesislerinin mümkün olduğunca orman merkezlerinden uzakta olması Sığınaklarda, orman alanlarında ya da saklanan güç tesislerinde çok daha sıkı prosedürlerin değiştirilmesine var” uyarısı yapılıyor.
Geçen yıl ortaya çıkan orman yangınlarının da sayısı prestijiyle yüzde 4,5 güç tesisleri üretildi. Toplam yanan orman kayıt yüzdesi 18,5’ine denk gelen 2 bin 371 hektarlık alan güç kazalarından dolayı yandı.
2021 yılının Ağustos ayında Bodrum’da yaşanan orman hastalığına müdahale etmeye çalışan bir itfaiye eriFotoğraf: Serkan Ocak/DW
“İklim değişikliği yalnızca hızlandırıyor”
Doç. Dr. Doğanay Tolunay da iklim değişikliğinin yıldırımlar dışında doğrudan orman yangını yol açmadığını belirtti, yıldırım kaynaklı yangınların tüm yangınların yalnızca yüzde 10’unu oluşturduğu, yıldırımlarla yanan orman alanında saklanması ise çok daha düşük bilgi veriyor.
Doğanay Tolunay, iklim değişikliğinin neredeyse tamamı insanların kazası, kasıt ya da ihmali sonucunda başlayan yangınların kısa süreliğine hızla büyümesine ve geniş alanların tedavisine neden olduğuna dikkat çekiyor. Ayrıca ormanların yangınının söndürülmesinin de güçlendiğine işaret eden Tolunay, “Yangınlar genişledikten sonra da korların dağılımı ya da alevlerin ağaçların ısı transferi ile tutuşmasıyla yeni yangınlar başlar” diyor.
Tolunay’a sunulan orman yangınları, satıcı, kuraklık, fırtına, dolu olmak üzere afetlerin yol açtığı kayıplar iklim değişikliği suçlanıp bir bakıma günah keçisi ilan edilse de hastalık, sıcaklık, tesir alanı genişleyen çok hava olaylarına karşı önlem alınması mümkündür.
Nasıl uğraşılmalıdır?
Doğanay Tolunay’a bağlı orman yangınlarının azaltılması için öncelikle kriz idaresinden afet idaresine geçilmesi gerekiyor.
Afet idaresinin afetler öncesinde, esnası ve sonrasında alınanın kapsadığını ancak Türkiye’de harcanan tüm afetlerde, afet anında müdahalenin ön plana çıkmadığını söyleyen Tolunay, orman yangınları özelinde de afet öncesinde prosedürler olarak isimlendirilen yaygınlaştırılması işlemi vurgulanıyor.
Prof. Dr. Doğanay TolunayFotoğraf: DW/S. Ocak
“Örneğin mahallî olarak patlamaların neden çıkan tahlilleri ve bunların ortadan kaldırılması ilk adımdır. Bu yetenek piknik içeriği ateşler fazla pikniğin yasaklanması ve kontrollerin kırılması mümkündür. Ya da elektrik nakil kesintileri neden oluyorsa bunların yapılması, bakımlarının yapılması ya da yanıcıların uzaklaştırılması gerekir ” diyen Tolunay, “risk haritaları” ve bu haritaların her yıl güncellenmesinin de koruyucu önlemlerden olduğunu aktarıyor.
“Yangın mevsiminden önceki tedbir alınmalı”
Buna ilişkin programın sönmesi araçların söndürülmesine konuşlandırılması, patlayacaksa arızade müdahale edilebilmesi, kapatılabilmesi için insanların nasıl tahliye edilmesi gerekiyor.
Araçların ve yolların bakımının yapılması, büyüme çalışanlarının, ormanla iç yaşamların eğitimi, orman içi ve uzunlamasına yerleşimlerin çürümeye karşı dirençli hale getirilmesi, yol kenarlarındaki kuru ot ve oluşumların uzaklaştırılması için alınabilecek çok sayıda tedbirle işaret eden Tolunay, “Yazın ülke genelinde 100 Yangınların çıkabildiği kadar gözlenmesi, patlamaların başlamasının ne kadar değerli olduğu daha düzgün anlaşılacaktır. Bunlardan birinin dahi geç müdahale aralıkları binlerce hektar ormanın yanabileceği hiç unutulmamasından, parlamaların engellenmesine gerek duyulmayan tabirlerini kullanıyorlar.
News
