Ortadoğu, uzun yıllarda görülmemiş, tarihi gelişmeler sahneleniyor. Ve bu gelişmeler, şu günlere seçimlere odaklanmış Türkiye’yi hem iç hem dış siyasette hem de güvenlik alanında yeni sınavlarla karşı karşıya getiriyor.
Suudi Arabistan ve İran, Çin’in arabuluculuğunda planlama ilişkilerinin yinelenme konusunda anlaştı. Bu gelişme, Arap ülkelerinin Esad değişimi ile değiştiricilerini normalleştirme adımlarına da büyük bir ivme kazandırdı.
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Mart ayında Beşar Esad’ı ağırladı. Fotoğraf: Suriye Cumhurbaşkanlığı/apaimages/IMAGO
Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanı Dr. Salim Çevik, DW Türkçe’ye yönelik “Bölgede çözülmeye başlayan kamplaşmaları bir nevi bir barış süreci başlıyor, ABD sonrasında Ortadoğu’ya hazırlanmak üzereler” kelamlarıyla kıymetlendirdi.
Çin, Rusya ve İran, ABD’ye meydan mı okuyor?
Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır olmak üzere, uzun yıllar boyunca ABD’nin Ortadoğu’daki gizli müttefikleri olan ülkelerde, Washington Yönetimi’nin Afganistan’da bulunduğu bölgeden büyütüldüğünden, rutinlerin anda takviye edilmesinden endişe duyuyorlar.
Salim Çevik, kelam konusu ülkelerin bu korku nedeniyle tehdit olarak algıladıkları meseleleri çözmeye yöneldiklerini detaylandırırken “Suudi Arabistan, muhtemelen Çin olmasa da İran ile görüşecekti lakin arabuluculuk payesini Çin’e bırakarak orada vakitte ABD’ye ‘alternatifsiz kalıyordu, sen de artık ayağını denk al’ iletisini göndermiş oldu” diye konuştu.
Gelişmeleri DW Türkçe’ye pahalandıran Amerikalı Ortadoğu uzmanı Joshua Landis ise ABD’nin özetlediği muhteşem güç döngüsüne devam etmekte olduğuna işaret etti.
Oklahoma Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yöneticisi Profesör Joshua Landis.Fotoğraf: Oklahoma Üniversitesi
Oklahoma Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yöneticisi Landis, ABD ile Çin ortasındaki rekabetin Ortadoğu’ya yansımalarını “ABD, birleştirilmiş harika güçler yaşayabilir… Artık sahnede diğer oyuncular da var. Rusya askeri olarak çok güçlü olmasa da değerli bir oyuncu, Çin ise gerçek bir alternatif olarak Ama daha bir 5-10 yılı var… şimdi Çin ABD ile ipleri kopmadı. .
“Savaş hatası Esad’ın savaşının kazandıracağı büyük küçülme”
Bölgedeki “normalleşme” atakları, Batı’nın 13 milyon Suriyeli’nin yerinden edilmesinden sorumlu tutulmadı, savaş hatası olarak nitelendirildiği Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın iktidarı da güçlendirildi. Esad rejimi, Arap Ligi’ne yine kabul edilmeye ve milletlerarası siyaset sahnesine geri dönmeye çok yaklaştı.
Suriye iç savaşında büyük yıkıma yol açtı. Fotoğraf: picture-alliance/AP Photo/H. Ammar
“Bir savaş hatalısı olan Esad’ın savaşı kazanması, yine kırmızı halılarla karşılanacak olması, insanlık için büyük bir azaltma. Lakin şu an gelinen noktada gerçek politik bunu dayatıyor” diyen Salim Çevik, bunda ABD’nin eski lideri Obama’nın kırmızı çizgilerinden geri adım Atması, İran ve Rusya’nın Esad’ı korumak için Suriye’ye müdahale etmelerine dağıtılmak üzere “10 yılda yapılmayanlar ile yapılan yanlışların eklenmesinin bir sonucu” olduğunu söyledi.
ABD sessiz kalarak planlı onay mı veriyor?
Washington da hararetli tartışmalar. Ortalarında eski Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey, eski CENTCOM (ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı) kumandanlarından Kent McKenzie’nin isimlerinin de bulunduğu 40 eski üst düzey ABD yetkilisi ve Suriye uzmanı kaleme almak üzere bir mektupla Lider Joe Biden ve Dışişleri Bakanı Antony Blinkin’e, Esad ile süratli ve şartsız olağanlaşmanın saklanması için davette bulunuldu. “Suriye ihtilafına neden olan hiçbir sorun çözümlenmedi” sözlerine verilen mektupta, Esad ile normalleşme reaksiyonu göstermeyerek fiilen ayrılma vermenin, bölgede güvenlik ve istikrarın çalışmaya devam edeceğine büyük ziyan vereceği uyarısı yapıldı.
Biden İdaresi Suriye siyasetlerinde net bir strateji belirlemekle eleştiriliyor. Fotoğraf: Susan Walsh/AP/resim ittifakı
Ancak Joshua Landis biçiminde Biden idaresine, Türkiye ve Arap ülkelerinin Esad ile olağanlaşmasını yerine bu ülkelerde cesaretlendirme daveti yapan Amerikalılar tarafından kullanılan da var. Bunun nedenlerini DW Türkçe’ye anlatan Landis, “ABD ve Türkiye’nin Suriye ihtilafının kayıpları”, gelinen noktada Washington’ın Esad ile normalleşmede müdahil olup Şam’ın yasallaştırılmasından olabildiği ölçüde somut olarak elde edilebilirlerin elde edilmesi katkı sunması, bu sayede de ABD’nin bölge diplomasisindeki ülkelerini geri kazanabileceğini söyledi.
“ABD, Şam ve Kürtler ortasında uzlaşıyı teşvik ediyoruz”
Esad ile olağanlaşma, ABD’nin Suriye’nin büyüdüğü manasına gelecek. Bölgedeki hizmetin sayısının önemli boyutlarda azalması ABD’nin bu tarafında, en kısa sürede devam ediyor, adım atması beklenmiyor.
Ancak Amerikalı uzman Landis, ABD’nin Suriye’nin daha uzun süre kalması için artık makul nedenlerin mevcut olduğunu, Afganistan gibi bir geri çekilme yaşanmaması için Washington’un Şam ile Suriyeli Kürtlerin ortasında bir uzlaşı sürdürüldüğünü vurguladı. ABD’nin IŞİD’in mağlup edilmesine dayanak olan iki milyon Kürt’e borçlu olduğunu söyleyen Joshua Landis, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Bu bölge, Afganistan’da olduğu üzere, panik ve kaos ile kalıcılığa yol açmak için ABD’nin Kürtlere ‘Şam ile müzakere edin’ ile bölgesel ayrılma ve uzlaşmalarını sağlamak daha yanlışsız. Üst sınıf isimler ‘hain’ olarak muameleleri ve tehdit altında olacakları için ABD’ye gitmek zorunda kalabilmek, alt düzeydekiler ise Şam ile müzakere desteği, zira Şam’ın onlara, YPG’lilere dayanabilirliği var, kredi geçmişine dayanan münasebetleri var. …”
Fotoğraf: Getty Images aracılığıyla AFP
Landis, Kürtlerin Şam ile uzlaşması sonucu, Türkiye’nin ABD’nin Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) destekleyerek aslında Kürtlerin bölgede başka bir devlet kurmasına yardım ettiği suçlamasının boşaltılabileceğini, ABD-Türkiye ilişkilerinin gerilemesine yol açan en maddenin gündemden düşebileceğini kaydetti.
“Ankara-Şam normalleşmesinde ABD’nin toplanması”
Peki Arap ülkelerinin Şam ile etkinliklerine ilişkin gösteriler Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Esad ile olağanüstüleşme atakları nasıl oluyor?
CATS uzmanı Salim Çevik, bu soruyu “Esad artık Erdoğan’a yetmedi değil… Arap ülkeleriyle birlikte normalleşiyor olması, memleketler arasıını kırmaya yönelik başarıları, onun açısından Türkiye ile siyasi bir uzlaşmanın kıymetini veriyor” kelamlarıyla yanıtladı.
Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanı Dr. Salim Çevik.Fotoğraf: privat
Ayrıca Türkiye’nin Şam ile bağlarının normalleşmesinin ABD’ye bağlı dağılımını da çizen Çevik, “Ankara’daki güvenlik donanımının normalleşme konusunda depolaması Suriye’deki Kürt rejiminin varlığının son bulmasıdır. Bunun temelleri ABD’dedir. Lakin ABD’nin Suriye’nin bölgelerindeki varlığı devam ettiği kesince, Kürt kümeleri gaye alınamaz. Amerikalılar çekildiği takdirde, Şam ve Ankara için bir pazar ve her iki tarafın istekleri elde edebilmeleri için bir senaryo doğuyor. Bu da Türkiye’nin Esad’a cihatçıları karşılığında rekabet ediyor, Esad’ın da Suriyeli Kürtler konusunda Ankara’nın gidişatını karşılamasıdır” diye konuştu.
“Kürtler köşeye sıkışmış durumda”
Bu ortada Türkiye, ABD’nin IŞİD ile gayrette “müttefik” olarak tanımladığı, lakin Ankara’nın PKK’nın uzantısı olarak görüldüğü ve belkemiği YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) yönelik baskısını son periyotta arttırdı. Son olarak 7 Nisan’da, SDG kumandanı Mazlum Abdi ve kendisine ait olan ABD askerlerinin bulunduğu konvoya 100 metre aralıkta İHA saldırılarının düzenlendiği açıklandı. Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’ndeki Süleymaniye yetkisiki bu atak, geniş yankı buldu ve dikkatlerin Türkiye’ye çevrilmesine yol açtı.
ABD’ye dayanıklı SDG’nin kumandası Mazlum Abdi’nin bulunduğu konvoyun yakınına Nisan’ın birinci haftasında İHA saldırısı düzeni açıklandı.Fotoğraf: Getty Images/AFP/D. Süleyman
“Anladığımız kadarıyla Türkiye’den açıkça konvoyu direkt almamış. İstese alıyordı aslında bu yolla Amerikalılara ‘bak benim sabrim aktarıyor’ bildirisi veriyor… Lakin bu iş artık sürdürülemez bir açmaza girdi” diyen Salim Çevik, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Washington’un ‘Türkiye daha önemli’ deyip Kürtleri artık kaçıncı sefer satmasının artık bir vakit evde olduğu konuşuluyor. Türk-Amerikan münasebetleri bu bahisten itibaren biraz toparlandığı andan itibaren, ABD’nin Türkiye’ye vereceği en büyük ikramlar ve oduna dönüşebilir. Bütün bunlar Kürtlerin Şam ile müzakerelerindeki ellerde de vardı. Kürtler önemli manada köşeye sıkışmış durumda.”
Kılıçdaroğlu yeni bir tahlil süreci devam ediyor mu?
Türkiye’de dikkatler 14 Mayıs seçimlerine çevrilmiş durumda. Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu, CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun “Bir de Benden Dinleyin. CHP Kürt Sıkıntısının Tahlilinde Ne Dedi?” Kitabın önsözünü kaleme aldı ve burada “Kürt sorununu demokratik yollardan çözmemiz kararlıyız” sözlerine yer verdi. Son olarak Twitter’da “Kürtler” başlığıyla bir görüntü paylaşımı yaptı, AKP’yi seçimlerde geniş kitlelerde “milyonlarca Kürt’e terörist muamelesi yapmak”, “milyonların haysiyetiyle oynamakla” eleştirdi, bu “utanç verici” olarak değerlendirildi.
Millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu.Fotoğraf: ALP EREN KAYA/CHP
Peki muhalefetin seçimleri kazanırsa, sürdürülebilir bir analiz sunacak, yeni bir barış sürecinin yönetimi mümkün mü?
CATS uzmanı Çevik’e bağlı olarak aslında Türkiye’nin jeostratejik çıkarları, Kürt meselesini seçmeyi zorunlu kılıyordu.
“Türkiye’nin Ortadoğu’daki aktif belli oranda sınırlayan şey barışın bozulmasının çökmesi. Gerçek politik açıdan bakıldığında sizin zamanınızın dışında. Lakin muhalefetin iktidara gelmesi durumunda ne olur onu bilir. Zira o blok içinde de çok önemli bir milliyetçi kanat var. Rasyonel olan bu türlü bir sürecin başlaması ama güç görünüyor” öngörüsünü paylaşıyor.
Erdoğan kazanırsa ikinci bir baht verir mi?
Öte yandan Erdoğan’ın Kürt siyasi hareketindeki bazı aktörlerin seçimlerinden sonra tekrar bir sürecin barışı başlatabileceği istikametinde sunulan raporda perde geri dönüşü sağlanıyor.
Salim Çevik, Erdoğan’ın iktidarında kalması halinde yaklaşık beş yıl MHP’nin dayanağına dayandığını duymayacağını, yine bir barış sürecinin başlamasının ihtimalinin dışında olmadığını, lakin bunda muhataplarının vereceği paranın kilit ehemmiyet taşıyacağını kaydetti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan.Fotoğraf: DHA
Salim Çevik, “Kürt siyasi hareketi içerisinde iki var. Demirtaş’ın damar sisteminde görünen bir damar ‘biz Türk muhalefetinin bir kesimiyiz, önceliğimizin Türkiye’nin demokratikleşmesi’ diyor. Ben Erdoğan seçimleri kazanırsa, Kürt siyasi hareketinin Demirtaş’ın çizgisinin zayıflayacağını düşünüyorum.Tahminen Kürtler, Amerika’nın Suriye’den toplanması ve Esad-Ankara normalleşmesinin ivme kazanmasının yol açması beklenen şiddet sarmalından çıkmak için ‘Ankara ile bağlantılarımızı düzeltebiliriz’ diyebilirler” aktardı.
Cihatçılar Türkiye’ye yönelik tehdit tehditleri mi?
Bölgenin sahnede olduğu hızlı olağanlaşma süreci ve Türkiye’nin orta ve uzun süreli Esad rejimi ile bağlantılarını normalleştirmenin mümkün olması, bireysel vakitte dikkatlerin Türkiye’nin normal Suriyeli muhaliflere çevrilmesine de yol açıyordu.
Tahrir eş- Şam militanları.Fotoğraf: Omar Haj Kadour/AFP/Getty Images
Adı daha sonra Ulusal Suriye Ordusu’nun içerdiği Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ne olacak? Türkiye’nin denetim altında bulunan birimleriki cihatçılar, Esad ile ilişkiler olağanlaştırma anlaşmaları başladıysa ne yapar?
Bu bilgilere yanıt veren CATS uzmanı Çevik, “Türkiye’nin silahlandırdığı yerli kümeler artık paralı askerlere dönüştüler, hatta yere vardıklarında Azerbaycan’a gönderiliyorlar, bu nedenle önemli bir tehdit oluşturdukları kanaatini taşımıyorum” dedi.
Buna asıl İdlib’deki cihatçıların tehdit oluşturabileceğine dikkat edilmesi Çevik kelamlarını şöyle tamamladı:”Kendine artık Tahrir eş- Şam diyen eski El Kural’ın Türkiye’de kaçakları varsa, işte o vakit Türkiye İdlib’den çekilince bunlar bir güvenlikler, ‘ Sen bizi sattın’ diyerek Türkiye’ye öfke ve intikam maksadıyla saldırabilirler… Bu doğal ki önemli bir tehdit yaratıkları.”
News
