Resmi ilan yönetmeliği yargıya taşınıyor

Basın İlan Kurumu (BİK) tarafından hazırlanan resmi ilan ve reklamların gazete, mecmua ve internet haber sitelerinde yayımlayan Yönetmelik, kraliçelere girdi. Buna göre 1 Nisan 2023’ten itibaren internet haber sitelerinden BİK’e ilişkin resmi ilan ve reklamları yayınlayabileceksiniz. Lakin taşınan kaidelere gazetecilik meslek örgütlerinden itirazlar var.

Basın İlan Kurumu Genel Heyeti’nin 13 Ocak’ta kabul edilen taslak halindeki Resmi İlan ve Reklam Yönetmeliği, o dönemdeki tüm itirazlara rağmen değiştirilmeden Resmi Gazete’de yayımlandı ve gizlice girdi. BİK Genel Şurası üyesi olan Gazeteciler Cemiyeti, 13 Ocak’taki toplantıda da itirazlarını gündeme getirmişti. Artık dava açmaya hazırlanıyor.

“Kanunla düzenleme yapılmalı”

Gazeteciler Cemiyeti’nin avukatı Gökhan Tekşen, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Öncelikle resmi ilan ve reklam yayınları Anayasa’nın 29’ncu Hususu mevcut olduğundan mutlak suretle kanunla düzenlenmesi gereken bir alandır. Uzun bir süre boyunca düzenlemeler yönetmelik ile yapılıyor” dedi.

İnternet sitelerinin resmi ilan ve reklam almak için BİK’in öngördüğü Yönetmeliğe tabi olmasında ağır hukuka terslikler olduğunu söyleyen Gökhan Tekşen, “İlgili una olarak ilan yayınlayan term yayının sahibine, mü arkadaşına ya da ilgilenenine, elellifine yani fikir çalışanlarının takımındaki bir gazeteciye ‘Anayasal Tertibe Karşı Suçlar’ bölümündeki kabahatler ya da ‘Terörle Gayret Kanunu’ kapsamındaki kabahatler kapsamında ‘ceza açılması halinde’ resmi ilan yayınlama hakkı kesilecek” diye konuşuyor. Tekşen, “Bakın ‘hüküm giymesi’, ‘suçunun mahkeme tarafından sabit bir şekilde çalıştırılması’ değil, ‘ceza duruşmasının açılması’ halinde diye yazılması seçimin kendisini mahkemelerin üzerine koyması. Bir kişi hakkında davanın açılması, kovuşturma suçu resmi ilan kesmeyi önlemez. Bu doğrudan masumiyet karinesine karşıttır, Anayasaya aykırıdır” diye eleştiriyor.

Tekşen düzenlemede, dava açılan kişinin 5 gün içinde haber takımından çıkarılmasının da yönetmelikte istendiğini da vurgulayarak, “Kesinleşmemiş yargılamasal bir süreç nedeniyle tatilden çıkma cezasını vermek kabul edilemez. Bu husus ağır bir basın özgürlüğünün kırılmasını birlikte gelirken” diye hizmet veriyor.

Mali açıdan terbiye etme iddiası

Avukat Tekşen, yönetmelikte “erişimi engellenen internet sitelerinin” resmi ilan gücünün sona ereceği ile ilgili düzenleme olduğunu da sözle, “Sitelerin erişime engellenmesinin sıradanlaştığı ve kolaylaştığı birleştiğinde, sık sık erişim engelleme kararları çıkarken bunun resmi ilan kısıtlamalarına neden olması tabir özgürlüğüne açıklandığı” Tekşen, “Aslında özetle; BİK’in öngördüğü bir gazeteciliğin muteber olduğu aksi halde hem internet sistemi hem de çalışanların gazeteciliği mali istikametten ‘terbiye edilebilirni’ öngörmekte. Kamuoyunda sansür kanunu olarak bilinen ve tartıyla dezenformasyon kabahatine odaklanılan yasal düzenleme ve akabinde gelen türev mevzuat sistemi her biçimde bağımsız gazeteciliği engellemeye yönelik mayınlı bir arazi şeklinde dizayn edildi” diye devam etti.

Gazeteciler Cemiyeti olarak hususun yargılamaya taşınacağını vurgulayan Tekşen, “hukuk dışılarını ve mesleki çıkarlarını gözeten bir mevzuat için hak aramasını sürdürmeye kararlıyız” açıklamasını yaptı.

Tekelleşme ve aşikâr sitelerini zenginleştirme çabası

Ankara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Gökhan Bulut, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, BİK’in resmi ilanların dijital ortamda kamu parasal medya verilerinin aktarılması işlevinin son yıllarda oldukça geniş tartışmalara neden olduğunu hatırlatıyor ve “İktidar yanlısı gazetelerin desteklenmesi yanlısı olmayan gazetelerin de cezalandırılması aracı” haline gelen BİK’in yetkilerinin bu büyümekle arttığı ve kapsamının genişlediği görülüyor” diyor.

Yönetmeliğin ekonomik istikametine dikkati Bulut’a bağlı düzenleme yeni bir tekelleşme ve zenginleşme yaratacak. Bulut’a bağlı bir internet sitesinde resmi ilan alabilmesi için kayıt kriterlerinin sağlanabilmesi de sıkıntı. “Örneğin, Amasya, Muş ve Kırşehir’de yer alan kategorilerde yayın yapan bir internet üzerinden resmi ilan alınabilmesi için iki yıl boyunca 4 kişi istihdam ediliyor, ayda 900 haber yayımlaması, aylık 90 bin tekil kişi toplamda 270 bin sayfa görüntülemesi ve her bir Kayıtlının sitesinde en az 1 dakika kalması gerekiyor” diye kuralların zahmetine dikkat çekiyor.

Çağdaş Gazeteciler Derneği Genel Lideri Can GüleryüzlüFotoğraf: Privat

“Genel Kategori” kapsamında yayın yapan bir siteye de en az 32 kişinin çalışmasını kaidesinin getirildiğini hatırlatan Bulut, “Ayda 7 bin 200 haber girmeli, 15 milyon ziyaretçi tarafından 45 milyon sayfa görüntülemesine ulaşabilecek ve her ziyaretçi sitesinde en az 2 dakika kalmalı ki bunlara ulaşabilecek ve iki yıl boyunca sürdürebilecek internet haberlerinin sayısı çok az olacaktır” değerlendirmesini yaptı.

İnternet alanında yaşanan haksız rekabetin artacağına dikkat çeken Bulut, düzenlemenin tekelleşmeye yol açacağını da düşünüyor. Holdinglere ilişkin olmayan ve bu kuralları sağlayanların da büyük ölçüde iktidar yanlısı ve dijital habercilik etiğine uymayan siteler hakkında bilindiğini kaydeden Bulut, “Kamu’nun bir kısmı da bu sitelere aktarılacak. Gazeteciler için devam eden tartışmalar internet siteleri için de geçerli olmaya başlayacak” diye uyardı.

Gazetecileştirmeye mi yol göstereceğim?

Yönetmeliğin “habersizleştirme” ve “gazetecisizleştirme”nin tehlike yaratacağını söyleyen Bulut, şu değerlendirmeyi yaptı:

“Siteler, haber sayıları ve görüntüleme istatistiklerini yakalayabilmek için niteliksiz haberler ve içeriklere yönelecek, ‘tık avcılığı’ artacak, kamunun gözden geçirilmesiyle kaydedilen gerçek haberler hem açılacak hem de daha da görüntülenebilecek hale gelecek. Sayıların tutturulabilmesi için çok ajanslardan geçilen haberlere daha fazla başvurulacak, bu da haber atmosferindeki tektipleşmeyi artıracak. Göstermelik sigorta kayıtları ve maaş ödemeleri devreye girecek. Güvencesizleştirmenin görünmeyen tarafları artacak.”

Çağdaş Gazeteciler Derneği Genel Lideri Can Güleryüzlü de, düzenlemedeki haber yayınlanma sayıları ile çalıştırılacak kişi sayısı kriterlerini bilhassa eleştirdi ve “Çok büyük sayıda internet haberlerinin devam ettiğini bu haktan daha en başta yoksun bırakıldığını gösteriyor” dedi.

Güleryüzlü, internet medyasının dinamik ve iç içe geçmiş bir alan olması de vurgulayarak, “İnternet medyasına ait bir düzenlemenin öncesinde özgürlüğün olması ortadadır. Geniş bir modül olan internet medyasının mali olarak eşit halde teşvik edilmesidir. Ne yazık ki yönetmeliğin hazırlayıcısı olan ve ekonomik durumlarındaki Basın İlan Kurumu, bu sağlık ve basınç özgürlüğünü teşvik eden bir kurumun olmadığı süre boyunca gelen uygulamalarla kanıtlanmış bir yapıdır” değerlendirmeleri yaptı.

Eleştirel ve sorgulayıcı yaklaşan yayın kuruluşlarının hak etmelerine rağmen resmi ilan vermemek için çeşitli mazeretlerle cezalandırıldığına dair geçmişteki örneklerin olduğunu kayden Can Güleryüzlü, “Bir yandan da iktidar medyasının yayınlanmasının aktarılmasından köprü olan BİK’in, bu yönetmelikte öngörüldüğü ağır kuralların altından da yanlısı internet haber Sitelerinin teşvikine taban hazırlama maksadının çıkması bizim için sürprizanlamayacak” öngörüsünde bulundu.

Yönetmelik ne yükseltilecek, ilanlar nasıl dağıtılacak?

Yönetmeliğe bağlı olarak; Türkiye geneli yayın yapan internet haber sitelerinin ilanlarını almak için en az 32 kişi çalıştırma zorunluluğu olacak. 1’inci kategoride yer alan yani İstanbul merkezli olarak en az 15, 2’nci kategoride yani Ankara ve İzmir merkezli olarak en az 12 kişinin çalıştırılması zarurî olacaktır. Öteki kategorilerde yani mahalli sitelerde sayı 8 ila 4 çalışan ortada olacak. Türkiye genelini kapsayan haber siteleri için günlük en az 240 haberin yayımlanması dosyasında yer alacak. Sitelerin “tıklanma” yani okunma miktarları da ilan alımlarında tesirli olacak. Türkiye geneli yer alan alan bir internet haberlerinin günlük minimum tekil ziyaretçi sayısı 500 bin, günlük taban sayfasının görüntülenmesi süreleri da 1,5 milyonluk olması şartı da yeni düzenlemelik ile aranacak. İstanbul’u kapsayan kategori için günlük minimum tekil ziyaretçi sayısı 50 bin, görüntülenme sayısı 150 bin olarak belirlenirken, Ankara ve İzmir’i kapsayan kategoride tekil ziyaretçide günlük 30 bin, görüntülenmede ise 90 bin olacak.