Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) merkez binasında Cumhurbaşkanlığı Kabinesi Toplantısı’nın akabinde yaptığı bölgede mart ayı prestijiyle konut üretimine başlanacağını duyurdu.
Yeni inşa edilecek konutlar ve kentlerle ilgili hazırlıklara Etraf, Şehircilik ve İklim Bakanlığı ve TOKİ tarafından başladığını söyleyen Erdoğan, “Amacımız bir yıl içinde zelzelenin tamamındaki konutunu çözecek sayıda kaliteli ve inançlı inşasını sürdüreceğini” söyledi.
Erdoğan, birkaç ay içinde, inşa edilecek tüm konutların imaline geçileceği süre boyunca, inşaatların üretim yeri ise “fay sınırlın uzağı” diye tanımladı.
Peki zelzelenin yıktığı kentlerde yapılaşmanın belirtilerinin ne şekilde riskleri var? Hakikat bir planlama için hangi hazırlıklar gerekiyor?
“Süreç katılımcı olmalı”
Şehir planlama, inşaat, zelzele ve jeoloji alanında çalışan, yeni inşa edilecek konutlarla ilgili süreci süratli genişlemeye dikkat ederek, uzun vadeli ve katılımlı olması gereken planlamaların rant siyasetinin bir modülünün eklenmesiyle uyarılması yapılıyor.
Öte yandan bölgedeki inşaat faaliyetlerine başlama, hızlı kamulaştırma yapılması ve ihalelerde 21/b bendinin devralınması manasına geliyor.
Kamu İhale Kanunu’nun 21/b bendine özelliğine göre doğal afetler, kapsamlı yayılma, can ve mal kaybı tehlikesi için önceden öngörülemeyen yahut üretim teknolojisi odaklı özellik arz eden hallerin ortaya çıkması halinde ihaleler acil bir şekilde arz yöntemiyle yapılabiliyor.
Pazarlık yoluyla yapılan ihalelerde ihale şartlarına, kime, ihalelerin nasıl yapıldığına ait bilgilerle kamuoyuyla paylaşılmıyor. İlan yapılmayan bu tekliflerde tekliflerin eklenmesi yalnızca davet edilen kişilere verilirken, mümkün usulsüzlüklere karşı seçeneklerin sunulması imkanı da ortadan kalkıyor.
Gaziantep NurdağıFotoğraf: ESER PAZARBASI/DHA
“İnşaatı canlandıracak fırsat”
Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Özgür Orhangazi, rant odaklı siyasetlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan yıkımın, yeni bir rant fırsatı olarak devam ettiğine işaret ediyor.
DW Türkçe’ye konuşan Özgür Orhangazi, Türkiye’de 2000’li yıllardaki küresel çapta bu yana muazzam bir inşaat furyasının seçildiği belirtildi, ulusal resmi ulusal gelire sahip olanlara 1998’den 2021 yılında 2,2 yıllık doların inşaat ve gayrimenkul işlemlerine devam edildiğini söylüyor.
Özgür OrhangaziFotoğraf: Privat
Gelinen konumda her zaman inşaat yapmak zorunda olan bir sermayenin biriktiğine dikkat çeken Orhangazi, “Bir senede bu konutların yapılması kesinlikle siyasi olaylar de var ama gerçekte bakıldığında da bir fırsat olarak görülüyor” diyor. Zelzele bölgesinde bir yandan hafriyat bir yandan yeni konut ihaleleri arttığını söyleyen Orhangazi, “Bu konutlar TOKİ üzerinden yapılıyorsa dahi TOKİ de toplamda özel inşaata ihale veriyor. Hasebiyle tekrar o dalı de canlandıracak bir fırsat” diye ekliyor.
Bu periyotta 21/b kapsamındaki kapalı usulde ihalelerin sıra yanı vedi kamulaştırmaların da yapılabileceğine işaret eden Orhangazi, “O kadar çok kaybımız var ki onların sahip olduğu yerler artık ne olarak gidecek, o bütçeler, konutlar ne olacak? Oralardan da tahminen kamulaştırmalarla bir rant da ortaya çıkıyor mevcut” diyor. Bu kısa yolu, 20 yıldır görülen ve rantı aşikâr sermaye kümelerine transferya odaklanan siyasetler üzerinden lisana gelen Orhangazi, “Bunun değişeceği her zamanki gibi bir emare yok. Tam olarak bu kadar hızlı bir zamandate bu kadar konutu yine geliyor demek, bunu daha da hızlandırarak bu bölgede sürdüreceğiz manasına geliyor” tabirlerini kullanıyor.
“Afet riskine neden olabilir”
Şehir Plancıları Odası İstanbul Şube Lideri Pelin Pınar Giritlioğlu da yeni yapıların teknik kullanıldığıla birlikte hazırlanacak bir planın dahil edilmesi gerektiğini söylüyor. Giritlioğlu’na bağlı olarak bu planlar hazırlanmadan yeni bir afet riskine neden olacak bir çalışma yapılmamalı.
Pelin Pınar GiritlioğluFotoğraf: Privat
DW Türkçe’ye konuşan Giritlioğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan yapıların fay sınırlarından itibaren inşa edilmesini söylese de bu bölgenin genişliğinin kıymetine işaret ederek, “Çünkü burada artçı çalışıyorlar devam ederken bir inşaat faaliyetinin başlaması riskler yaratabilir” diyor.
Sürecin parçalayıcı bir şekilde planlanması gerektiğini vurgulayan Giritlioğlu, “Bunun bir rant aracı haline gelmemesi, bu rant siyasetinin bir bölüm haline gelmemesini sağlamak gerekiyor” diye konuşuyor
Öte yandan Giritlioğlu, iktidarın öncelikle halkın şu anki ömrünü normalleştirecek adımlara odaklanması gerektiğini vurguluyor.
“Her yılındaki konut vaadi”
İşin daha acil kısmı olan konteynerlerin nasıl ve nerede olduğu, bölgedeki hayatın nasıl normala mümkün olduğu, sıhhat ve eğitim hizmetlerinin nasıl tekrar olağanlaştırılacağına dair somut adımların şu anda ortada olmadığı lisana gelen Giritlioğlu, “Ne yazık ki her tükendiğinde doğrudan dağıtım olarak sunulan konut vaadi var Daha önceki yıllardaki konutlarını ölen depremzedeler hala konutları bekliyorlar. Bunları da hatırlatalım. Bu vaatler veriliyor ancak ne yazık ki yerine de getirilmiyor” tabirlerini kullanıyorlar.
İçişleri Bakanlığı’na bağlı Afet ve Acil Durum İdare Başkanlığı’nın (AFAD) vilayet afet azaltma raporlarında çalıştırıldığından etkilenen 10 vilayet için de riskin bilindiğinin lakın bunun hazırlığının yapıldığına işaret eden Giritlioğlu, “Halbuki gerçek manada bulaştırma yapılmadan ve bölgelerinin arttırılması Sarsıntı oluyor, her şey yıkılıyor ve iktidardan gelen tek ses ‘biz size en kısa vakitte konut eskiden’. Bu her şey meşrulaştırılmıyor” diye ekliyor.
Paranın temin edilebilmesi ve malların temin edilmesi zorunluluğu olduğunu söyleyen Giritlioğlu, ekliyor: “Bunu anayasayı temin etmeksa bunun da gereğini bu konutlar ile esasen yapmak zorunda olmak. Bunu bir lütuf halinde, bir kutlama halinde vermenin bir manası yok.”
“Mikrobölgeleme çalışması yapılmalı”
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Lideri Sami Teymurtaş’a doğrudan ‘biz inşaata başlıyoruz’ diyen bir analiz sonuçta hakikat değil. Bölgede bir an önceki mikrobölgeleme çalışması yapılmamıştır.
Yerleşime açılmanın boş alanlarıki tüm afet tehlikelerini, yapılaşmış alanlarda ise tüm afet risklerini büyük değişiklik hâlihazır haritalar üzerinde okunan mikrobölgeleme adı veriliyor.
Oda olarak 2021 yılında Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye ile ilgili raporlar hazırlandıklarını, bu raporlar Cumhurbaşkanlığı, TBMM ve ilgili Valiliklere gönderdiklerini aktaran Teymurtaş, bunun yerine bölgede mikrobölgeleme çalışmasının yapılmadığını söylüyor.
Bölgedeki yer şartları ve yerleşimle ilgili jeolojik haritalar yapılmadan yeni bina imalat çalışmalarının başlamasının yanlışsız olmadığını tabir eden Teymurtaş, “Sadece fay çizgisi değil, yer şartları da çok değerli. Biliyorsunuz 300 kilometre ötedeki binalar yıkıldı” diyor. Çalışma yürütülürken ekonomik sularının da dikkate alınmasını belirten Teymurtaş, “Bu çalışmalar bir plan altlığı olarak çalışılır ve buna uygun bir plan yapılabilir orada inşaat yapılabilir. Yoksa tekrar plansız bir çalışma olmuş olur ve bu daha sonra sadece meşakkatlerin yaşanmasına neden olabilir” diye konuşuyor.
HatayFotoğraf: Clodagh Kilcoyne/REUTERS
“Acil süreler önceden oluşmalı”
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası eski Lideri Cemal Gökçe de “Tekrar ivedi makus yapmaksa belirli bir planlama çerçevesinde bir hakikat yapı yapmak değerli. Yoksa çabuk gelen insanların beğenilen görünmesinin manası yok” diyor.
Gökçe’ye sahip kişilerin canlarını kaybettikleri devirlerde bu tip açıklamalar müjde halinde algılanmaktan çok rahatsızlık veriyor.
Bölgede yaşayanların beslenme ve kalacağı sıcak yer halinde acil durumda olduğunu belirten Gökçe, konut imarının idare görevi olduğu şu anda önceden olan acil sıcaklıklara normal şartlarda olduğunu belirtiyor.
“Yeni yapılar yıkıldı”
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaşadığı kayıplar yüzde 98’inin 1999’dan önceki iktidar açıklamasının gerçek olmadığını vurgulayan Gökçe, “Varsayalım ki 99 önce yapılmış olan binalar yıkıldı. hale getirmek kimin misyonuydu? Bunu belirtmedim ben kabul etmedim anlayışıyla kendi sorumluluklarını bir nokta atamazlar” diye konuşuyor.
güvenliği olmayan deprem yapısının ya da yıkılıp tekrar yapılmasının 1999 yılından beri konuşulduğu tabir eden Gökçe, Erdoğan’ın kurtarıcısının bilakis geçirdiğinda çok sayıda yeni dönemde yıkıldığını söylüyor.
“Herkes müteahhit oldu”
Depremde yollar, köprüler, havalimanları şeklinde altyapı yatırımlarının da ziyanların güncellendiği hatırlatan Prof. Dr. Özgür Orhangazi ise bu yatırımlarla büyük yatırımcıya rant alanları yaratılmıştır; imar aflarıyla halkın bu ranttan faydalanmaya sevk edildiğini söylüyor. Rantın ufak modüllerinden faydalanmak isteyen herkesin son devirde müteahhit olduğunu lisana gelen Orhangazi, bu sistem bütün olarak Türkiye şeklinde bir veriliş yeri için ne kadar tehlikeli olarak değiştirildiği vurgulanıyor.
Nusret SunaFotoğraf: DW/P. Ünker
DW Türkçe’ye konuşan İnşaat Mühendisleri Odası İkinci Lider Nusret Suna da Türkiye’de müteahhit bilgi birikimine sahip 460 bine ulaşmasını söylüyor. Bulunduğu vilayetteki ticaretle ilgili gidiş-dönüş siliciye yaptırılan 18 yaş üstü herkesin müteahhit olabildiğini vurgulayan Suna, inşaatlarda güvenlik ve planlamadan sorumlu olan teknik elemanların yetersiz olduğunu aktarıyor.
Bir inşaata bir şef düşmüyor
Suna’nın durumunun özellikleri mühendis ya da mimar olması gereken şantiye şefleri Kasım 2022’ye dek toplam 30 bin metrekareyi kapsayan beş farklı üretim işlerini bireysel ve üstlenebiliyordu. Bu, daha sonra yapılan düzenlemeyle ise talimatta “Şantiye şefleri 1500 metrekareyi aralıksız dört işi, 4500 metrekareyi aralıksız üç işi, 7500 metrekareyi aralıksız iki işi yaparak ve üstlenebilir” dendi.
Her inşaatta bir şantiye şefi ve bunun alt takımlarında teknisyenler, teknik güçlendiricilerin olması işlemini vurgulayan Suna ise iş dağılımları bunu maliyet artışı olarak gördüğü için piyasadaki verileri koruduğunu, bunun da yapı stokundaki riskleri artırdığını söylüyor. Suna, “Bu inşaatlar neden çöküyor, hiç kalmıyorlar. Aslında inşaat maliyetinin yanında bu tıp ince hesaplar solda sıfır kalıyor. Hiçbir manası yok. Lakin nedense kar hırsı her şeyin önüne geçiyor” diyor.
News
