Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü, Türkiye’de kolluk görevlilerinin uygulandığı bölgede azap ve kötü muamelede bulunduğu savlarına ait ortak raporunu kamuoyu ile paylaştı. İki insan haklarının arızalanmasının tespitlerine karşı hasara uğrayan kesinti arızası üzere gönderilen kolluk görevleri, maliyet ve yağma olaylarına karışan şüphelerden oluşan bireylere azap veya berbat muamele yaptı. Azaba uğrayan bir kişinin de gözaltında hayatını kaybettiği belirtildi. Raporda birleşim olaylarında ise kolluk güçlerinin kabahat işlemlerinin gerçekleştirildiği bireylere yönelik atakları çalışmadığı da kayıtlara geçti.

Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü, sonuçların açıkladığı rapor için bölgede görevlendirilen polis, jandarma ve askerlerin başarısız olduğu 13 azap ve makûs tedavi hadisesine ait 34 kişiyle görüşmeler yaptı. Her iki örgütün ayrıyetten bazı hadiselerde mevcut görüntünün yayıldığını, araştırmacıların, güvenlik güçleri tarafından azaplanan sonraki olaylara dair tanıklıkları da dinleyip fizikî şiddet içeren bölümleri değerlendirdiğini, bu olayların genel olarak doğrulanamayacağını vurguladı. Görüşülenler ortada azap ve makus tedaviye maruz bırakılan 12 kişi ile jandarmaların silahlı saldırılara maruz kaldığı, iki kişi, gürültüler ve avukatlar olduğu belirtildi.

Belgelenen dört olayda da yardım çalışmalarında yer alan sivillerin şiddet olaylarına katıldığı, ancak rapor hazırlanırken bunların çok kamu görevlerililerinin sorumlu olduğu azap hadiselerine odaklanıldığı kaydedildi.

Üç hadisenin tümünün dışında azap ve kötü muamele olaylarının Hatay’ın Antakya ilçesinde meydana geldiği, dört hadisede da mağdurların Suriyeli sığınmacıların tespit edildiği belirtildi. Sığınmacılara yönelik saldırılarda yabancı düşmanlıkların sayısı tespit edildi.

Ezcaneden ilaç tedavisi sonra dönerken kolluk güçleri dövülen bu iki genç yağmacı depolamasını bir görüntü ile açıklamış ve bunları yağmacı üzerinde temizleme paylaşımlarının silinmesi davetinde gelmişti. Fotoğraf: Özel

Yağma ve izin iddiaları

Rapor hazırlayan ülkelerin, kelam konusu olayları, büyük bir afet sırasında kolluk görevlilerinin önemli bir güvenlik meselesiyle karşı karşıya bırakılmış olsa da da memleketler arası hukuk ve Türkiye’nin kendi mevzuatları gereği, şartlardan bağımsız olarak şüphelilere azap ve makûs muamelelerinin korunmasıyla gerektiği hatırlatıldı.

İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Yöneticisi Hugh Williamson, “Polis, jandarma ve askeri çalışanlar, kabahat uygulamalarından şüphelenilen bireyleri uzun süreli fiziki şiddete maruz kalmalarına, keyfi ve resmi olarak durdurulduğuna ait emniyetli bildirimler, Türkiye’nin tutulan bölgelerdeki uygulamaların şoke edilmesi Kolluk görevilileri, doğal afet kapsamında ilan edilen fevkalâde hali cezadan muaf biçimde azap ve berbat muamele yapma ve hatta özgürce özgürce eleştirisini dile getirdi.

Raporda yer alan bilgilerin değerlendirildiği mağdurlardan biri, bir jandarma görevlisinin kendisini tehdit ederken “OHAL var, seni öldüreceğiz, seni öldürüp kalıntıyı raporlayacağız” dediğini anlattı. Görüşülen mağdurlardan Suriyeli bir erkek de dünya çapında yumruk atan bir subay şikayette bulunan üst rütbeli bir askerin kendisine “OHAL var burada. O sizi öldürse bile hesap vermek zorunda değil. Kimse ona bir şey diyemez” kelamlarıyla karşılık verdiklerini söyledi.

Fotoğraf: BÜLENT KILIÇ/AFP/Getty Images

İçişleri ve Adalet Bakanlığı: Hadiseler olgusal temelden mahrumiyet iddiaları

Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü, faaliyetlerinde işbirliği ve çatışmalara yönelik bilgi talep etmek için Türkiye Cumhuriyeti ve Adalet Bakanlığı’na başvurmalarını, kabul edilmelerine karşılık ise “Türkiye Cumhuriyeti’nin azaba sıfır hoşgörü gösterdiği tabirinin ve yöneltilen suçlamaların da olgusal temelden yoksunluk belgisiz tezleri olduğu” değerlendirmelerinin yer aldığını belirtti.

Rapor için görüşülen kişilerin çok sayıda, zelzelede yıkılan binalardaki arama-kurtarma toplantılarına katıldıkları sırada ya da Antakya’nın çeşitli mahallelerinden ayakta polis, jandarma yahut asker kümeleri tarafından durdurulduklarını söz etti. İncelenen olayların birçoklarında, mağduriyetler hakkında resmi gözaltı süreci yapılmadıysa da doğrudan fizikî şiddete maruz kaldıkları saptandı. Kimi darbelerin dizlerinin üzerine çökmeye yahut yere yatmaya zorlandıklarını aktarırken kimileri da elleri kelepçelenmiş halde uzun mühlet tekme, tokat ve küfürlere maruz bırakıldığını anlattı.

“Evim yıkılmış, üzerine polis beni dövüyor”

Raporda anlatımlarında yaşanan mağdurlardan birinin, “Evim yıkılmış, çadırda kalıyoruz, üzerine polis beni dövüyor, gözlenen silaha çekiyor ya. Güya mensubu yabancı Batıymış gibi davrandılar” şeklinde görüldü. Azap kayıtlı 19 yıllık bir kişi de “Zaman algımı tamamen yitirdim, olay bir saat, yarım saat ya da iki saat sürmüş olarak geldi. Evvel üç kişiydiler, sonra daha büyük bir polis seti geldi ve tekme yumruk dayağa katıldılar” diye gelenleri anlattı.

İncelenen 13 hadiseden yalnızca altısında mağdurlar yahut aileleri, şiddetten dolayı şikayetçi oldu. üye ve erkek kardeşine, jandarma tarafından alikonuldukları sırada belli ayrıldılar, uzun vadeli azap sistemi ve erkek kardeşlerinin yere yığılarak gözaltında toplandıkları bildirilen Sabri Güreşçi şikayetçi olanlardan biri.

Misillemeden olaylar

Diğer yedi olayda mağdurlar, misillemeden olayları ve adil bir şekilde ulaşamayacakları telaşıyla şikayette bulunamayacaklarını tabir etti. Kimileri ise aile üyeleri ve arkadaşlarının zelzelede ölmesinin ve hayatlarının bir anda alt üst edilemeyeceğini, polis yahut jandarma’da maruz kaldıkları fizikî parçalanmaları gölgede ayrılmalarını anlattı.

Raporda, yaşanan mağduriyeti bildirme konusunda Suriyeli olanların özellikle çekimser davrandığına işaret edildi. Başka bir şekilde gelen arama-kurtarma gruplarından birine çevirmenlik yapan Suriyeli bir bayan, “Jandarmaların birden fazla Suriyelilere hırsız muamelesi yaptı ve onlara karşı çok saldırgan davrandılar. Suriyelilerin kurtarma gruplarıyla olmalarını kabul etmediler ve çok sinirliydiler” cümleleriyle karşı karşıya kaldıkları durumları söz etti.

Kendi de mağdur durumda kalan, Türkiye ve Suriye vatandaşı çok sayıda insanın kurtarılmasına yardım ederken jandarma ve kaçakçılığa maruz kaldığı bildirilen Suriyeli bir arama-kurtarma gönüllüsü de şikayetçi olacağını belirtti devam etti: “Dışarıda kalan zirai araçların fotoğrafları ve bizim dayak yediğimiz toplumsal görüntüler Tekrar akına uğramaktan korkuyoruz. Hastaneye giderken darp raporu alamadım, çünkü ülkede olmak için yağmacı olmak sanmaktan hoşlanıyorum.”

Bir görgü şahidi da “İşçi ve fakir görünen 20-25 yaşlarındaki üç kişi onları ‘yağmacılıkla’ suçlayan askerlerce dövüldü. Askerler bir yandan da var olan ki insanlar lince kışkırtıyordu” dedi. Bir sonraki olayın ise geçmişteki bir askeri görevi olduğunu, bir kişinin Antakya’da Samandağ ilçesinde yaşadığını, “Dövün, parayı verdiniz ama öldürdüğünü. Bizi çağırın” dediğini söylediğini söyledi.

Türkiye’ye soruşturma soruşturması

İnsan Hakları İzleme Örgütü ve Memleketler arası Af Örgütü’nün ortak açıklamasında, “Türkiye bölgelerinde zelzele bölgesinde, mağdurların cürüm teşkilatı olmayan hareketlerde bulunduklarından şüphelenip şüphelenmediklerine polis, jandarma ve askeri işçilerin azap ve başkata makulus tedavileri yaptığına ait tüm bildirimler eksiksiz ve Cezai ve idari soruşturma yürütülmelidir” talebi de lisana getirildi.

“Ülkenin bugüne kadar karşılaştığı en ağır doğal afetin ortasında yetkilini suistimal kolluk görevililerinin uygulanan denetimsiz ilgili şiddetli tanıklıklar ve manzaralar öylece örtbas edilemez” diyen Memleketler arası Af Avrupa Ofisi Yönetimi Nils Muižnieks ayrıyeten “Mülteci olanlar da dahil olmak üzere tüm saldırıların, maruz kaldıkları şiddete maruz kalmaların Karşılık adaleti ve tazminat hakkı var.Yetkililer polis, jandarma ve diğer kolluk görevlilerinin işlemleri azap ve diğer türlü makul muamele olayları hakkında gecikmeksizin cezai soruşturmaların başlatılması ve sorumluları adalet önüne çıkarılmalıdır” diye konuştu.