Sarsıntı bölgesindeki dört ihmal birikimi ne?

6 Şubat’ta 11 kentte ağır yıkıma neden olan Kahramanmaraş’ta yaşadıklarıların üzerinden bir aydan fazla bir zaman geçti. Resmi bilgi kapasitesinin 47 bin 975 kişinin hayatını kaybettiği belirlendi. İlgili kimlik tespit çalışmaları devam ediyor ve hala çok sayıda kayıp olduğu için kayıpların daha fazla olduğu belirtiliyor. Zelzelenin birinci üç gününde ihmallerin can kayıplarını artırdığına yönelik savlar da hayatta tartışılıyor.

Arama kurtarma arızasının başlaması, ordunun müdahalede gecikmesi ya da irtibat sonuçlarının çökmesi halinde. Pekâlânın hayati ehemmiyet taşıyan bu birinci üç kritik aşamada nitekim neler yaşandı? Yardımlar neden gecikti? Açılan ihmallerle ilgili soruşturma açıldı mı? DW Türkçe, 6 Şubat’tan bu yana zelzele bölgesinde ortaya çıkan 4 temel ihmal tezini odağında aldı.

Depremin başlangıcında, kâfi sayıda arama-kurtarma grubu gönderildi mi?

Özellikle Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman’daki depremzedeler çeşitli basın yayın detaylarına ilişkin açıklamalarda bilhassa birinci 48 saatte önemli bir arama-kurtarma çalışmasının yapılmadığını söylüyor. AFAD’ın zelzelenin ilk anından itibaren yapılan açıklamalarda arama-kurtarma takım sayılarındaki doğru uzunluğu gösteren veriler yer alıyor.

AFAD, 6 Şubat saat 10:00’da yaptığı açıklamada, bölgedeki toplam bin 898 aramanın durdurulduğu işçiyi ve 150 aracın sevk edildiğini duyurmuştu. Birinci günün sonunda saat 21:15’te bölgede görevlendirilen toplam arama ve kurtarılan işçi sayısı 9 bin 698, araç sayısı 216, iş makinesinin bin 511 olduğu bildirildi. Sarsıntıdan 24 saat sonra ise (7 Şubat saat 04:30) bölgeye ayrılan toplam arama ve kurtarılan işçi sayısı 13 bin 740, araç sayısı 360, iş makinesi sayısı 3 bin 361’e yükseldi. Zelzelenin üzerinden 48 saatten fazla vaktin geçtiği 8 Şubat 13:20’de toplam arama, kaçan işçi işçilerinin 98 bin 153’ü söz edildi. Vinç’in, kepçe şeklinde araç sayısının 5 bin 514 olduğu bildirildi. Lakin AFAD, bu artıştan sonra yaptığı açıklamada, arama-kurtarma sayısının daha düşük olarak arttığını açıkladı.

Fotoğraf: Sabir Mazhar/AA/resim ittifakı

9 Şubat saat 15:00’da yayınlanan “Bölgede AFAD, PAK, JAK, JÖAK, DİSAK, Kıyı Güvenlik, DAK, İnanç, İtfaiye, Tahlisiye, MEB, STK’lar ve milletlerarası arama kurtarma çalışanından oluşan toplam 25 bin 893 arama kurtarma propagandası yapıyor” denildi. Bu durum, diğer saha çalışanlarının birinci iki gün “arama kurtarma ekibi” içerisinde gösterildiğini ortaya koydu. Zelzelenin üzerinden 38 gün kalmasına rağmen hala enkaz altında kalan cenazelerin öldüğü, arama-kurtarmadaki yetersizlik tenkitlerini doğru bir şekilde ortaya çıkarıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da arama kurtarma çalışmalarını birinci günlerdeki yetersizlikleri teslim etti. 27 Şubat’ta Adıyaman’a gerçekleştirilen ziyarette Erdoğan, “Maalesef birinci birkaç gün Adıyaman’da dilek ettiğimizde çalışmayı yürütemedik. Hava ve yol koşulları nedeniyle birinci gün gelemedik. Bunun için sizden birinci günler için helallik istiyorum. Her şeyin başındayız veni yaptığımızdan, çalışmalardan kimsenin şüphesi olmasın” diye konuştu.

Milli Savunma Bakanlığı afet başlangıç ​​arama kurtarma için askeri kışladan mı çıktı?

Başka bir deyişle, konuşulan ihmallerin başında bölgesel askeri arama kurtarma için görevlendirilmeme ve kışlalarından depremden çıkışa izin verilmemesi savı oldu. Bu hususta Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın vermediği öne sürüldü. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun Erdoğan’ı yanlış bilgilendirdiği sav edildi.

AFAD’ın zelzeleden sonra yaptığı bilgilendirme açıklamalarında, 6 Şubat saat 17:00 itibariyle Malatya’ya 500 komando ve 600 asker, Jandarma Genel Komutanlığı’ndan Adana’ya 200 asker, Kayseri’den Malatya Akçadağ’a 200 kişilik askeri birlik gönderildiği tabir edildi . Ege Ordu Komutanlığı’ndan ise 186 istihkâm uzmanının Gaziantep-Hatay’da görevlendirildiği açıklandı. Jandarma’nın İçişleri Bakanlığı’na bağlı olduğu düşünüldüğünde Ulusal Savunma Bakanlığı’na bağlı asker sayısı bin 286 oldu. Ancak AFAD’ın daha sonraki açıklamalarında zelzeleye müdahale etmeyen askere ait bilgi alınamadı. Anadolu Ajansı’nın 6 Şubat tarihli haberinde “Deprem bölgesindeki arama kurtarma çabaları şu anda prestijiyle AFAD’tan gelen taleplerle 3 binden fazla Mehmetçik’in katkı sağladığı” bilgisini aldı.

Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ise 20 Şubat’ta yaptığı açıklamada, askeri kışlalardan geçildiği tezlerini reddetti, kanıt olarak “ordunun cerideleri”ni gösterdi. Lakin Akar, toplamda kaç askerin hangi kentte ne zaman arama kurtarma çalışmalarının katıldığını açıkladı. Zelzele günü saat 05:00 prestijiyle Genelkurmay Lideri Orgeneral Güler ve Kuvvet kumandanlarından bilgi alıp akabinde saat 05:10’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla aradığını belirten Akar, “Genelkurmay Lideri ve Kara Kuvvetleri Kumandanı ile Hatay’a hareket etmeyi arz ettiğimizi söyledi. Lakin Erdoğan’ın bu “uygun bulma” zelzele için asker sevki değil, kumandanların Hatay’a gitmesine ait oldu. Akar, 12 Mart’taki saldırıda askerden 327 kişi yaralanmadan sağ ve yaralı olarak ayrıldı. Kurtarıldığını, 2 bin 450 vatandaşın cenazesine ulaşıldığını açıkladı.

Depremzedelere yönelik insani yardım faaliyetleri kâfi düzeyde yapıldı mı?

Resmi bilgilerin sunduğu 50 yakın insanın hayatını kaybettiği kayıplara ait yardımların yetersiz kalması da bir başka eleştiri konusu. Birinci andan itibaren otomobillerde yahut sokaklarda yaktıkları yangının başlangıcında geceyi yakaladılar. Çadır sürecinde ve kurulumunda problemler günler boyunca devam etti. Hala verimin azaldığını söylüyor çok sayıda vatandaşın haberleri geliyor. Konteyner kentler ise tam olarak faaliyete geçirilmedi. Çadtlerin bilhassa alt yapısı olmadan, elektrik ve su ilişkisi yapılmadan devam etmesine neden oldu. Adıyaman’da dün meydana gelen yağmurun akabinde çok sayıda çadırı bu nedenle su bastı.

Hatay, İskenderun Fotoğraf: DHA

AFAD toplamda 6 Şubat akşama toplam 300 bin battaniye, 21 bin 996 adet çadır, 26 bin 659 adet yatak, 47 bin 176 adet yastık çarşaf, bin 605 mutfak seti, 2 bin 761 ısıtıcı, ısınma için 4 bin 452 tüp kontrolü. 7 Şubat akşamı ise bu sayı 54 bin 511 adet çadır, 102 bin 254 adet yatak, 178 bin 732 adet yastık çarşaf, 4 bin 602 mutfak seti, 3 bin 761 ısıtıcı, ısıtma için 4 bin 452 tüp başlığı, 557 konteyner ve 747 adet 112 metre kare çadıra yükseldi. AFAD, 8 Şubat’ta 70 bin 818 çadırın kurulumunun tamamlandığını duyurdu.

Kızılay’ın gücünün akabinde ağır tenkitlerin amacında. Kızılay’ın zelzelenin üçüncü günü AHBAP derneğine 2 bin 50 çadırı 46 milyon TL’ye sattığı ortaya çıktı. Bu ortada Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay da “Türkiye Tek Yürek” kampanyasında taahhüt edilen 115 milyar 146 milyon 528 bin liranın, 74 milyar 118 milyon 164 bin lirasının yatırıldığını duyurdu. Bağışçıların geri kalan parasını ne vakit yatıracaklarını bilecekler.

Deprem bölgesindeki irtibat sisteminin çökmesi ve yine kurulmaması depremzedeleri mevte mi taşındı?

Deprem bölgesinde birinci günlerdeki önemli irtibat sıkıntıları yaşandı. Taşınabilir baz istasyonlar, merkezlere kurulsa da şehirdeki diğer mahallelere, telefonla iletişimin güçleştiği sürece gidildi. Bilhassa Hatay’da birinci üç günlük irtibat sorunu çözülemedi. Bağlantı sorunu çözülemediği için enkaz altında birçok depremzedesinin yardımı için arama sonuçları sonuçsuz kaldı. Bunlardan biri Antakya’da Elif Apartmanı’nın harap olduğu yerde babasına ses kaydı yaptırmak isteyen 10 yaşındaki Elif Eylül Gövce oldu. Elif Eylül’ün telefon ve internet çekmemesi için ses kaydı gönderme hatası oldu. Baba Mümtaz Gövce, kızının cansız kişinina kayıtlının akabinde bulduğunu, yaptığı incelemede bulduğunu ve gönderilmediğini buldu.

İhmal tezleri soruşturuldu mu?

Bölgede deprem yıkılan ya da üzerinde muhaliflerin değişiklik yaptığı binalarla ilgili sorumlulukları bulunan kişiler, soruşturmalarda şüphe dolu sayıda bin 184 oldu. 279 kişi tutuklanırken, 375 kişi hakkında kayıtlı denetim kararı verilirken, 261 kişi hakkında ise yakalama kararı çıkarıldı. Lakin doğumun akabinde arama kurtarma konusunda yaşanan ihmallerle ilgili rastgele bir soruşturma başlatıldığına ait bilgiler paylaşılmadı. Zelzelede yıkılan binalarda sorumluluğu bulunan kamu görevleri hakkında kamuoyuna yansıyan bir soruşturma bulunmuyor. Tekrar zelzele bölgesinde yaşanan problemin çözülmemesi nedeniyle yaşanan ölümlere ait soruşturma başlatılamadı.

Deprem bölgesinde yaşayanlar savları doğruluyor mu?

DW Türkçe, dört temel ihmal savını Hatay Baro Lideri Hüseyin Cihat Açıkalın’a sordu. Kente arama kurtarma, üçüncü gün paketini veren Açıkalın, üçüncü günde askeri bölge intikalinin olduğunu kaydetti. Açıkalın, “İlk üç günde birkaç kayıp dışında ne askeri ne polise görebildik. Birinci üç gün burada önemli güvenlik zafiyeti yaşandı. Asker birinci gün sevk edilseydi çok sayıda insan kurtarılabilirdi. Helalleşelim demekle olmaz. Bunun devlet disiplini içerisinde kamuoyuna açıklanması gerekir” dedi.

İlk üç gün boyunca kente bağlantıyı sağlayamadıklarını kaydeden Hatay Baro Lideri, “Bu nedenle beşerler yardım isteyemedi. Hem yardımın gelmemesi hem de bağlantının olmaması nedeniyle beşerler yardım isteyemedi ve hasar altındayken yine hipodermi nedeniyle hayatlarını kaybettiler” açıklamasını yaptı. Sorumluların baro olarak kabahat duyurularında bulunduğunu söyleyen Açıkalın, kentteki yıkılan binalarla ilgili 8 bin 200 soruşturmanın yürütüldüğünü kaydetti.