Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 kişilik iki zelzele,Şanlıurfa,Gaziantep,Diyarbakır,Adana,Adıyaman,Osmaniye,Hatay,Kilis ve Malatya’da 12 binden fazla binanın çökmesine yol açtı. Yeni yapılan kalıntı dahi çürüme haline gelen gözler müteahhitlere dönüştü. Ancak çürümenin tek sorumlusu müteahhitler değil.
İnşaat bölmeleri, yer seçimleri binalardaki depolama sistemleriyle demir ve beton bölümlerinin bölümlerine dek ruhsatlandırma ve kontrolde merkezi idare ve mahallî idarelerin önemli bir sorumluluğu bulunuyor. Afet bölgeleri ise bu sorumluluk daha da büyüyor.
Adalet Bakanlığı, şiddetlerden etkilenen vilayetlerdeki savcılıklara Sarsıntı Kabahatleri Soruşturma Ofisleri’nin oluşturulması için yazı gönderilirken, Diyarbakır ve Osmaniye’de soruşturmaların başlatıldığı duyuruldu. Türkiye’nin yakın tarihteki özel soruşturmaları ise yıkılan kesintileri kontrol ve kusurlarda kusur ya da ihmali olan kamu yükümlülüklerinin dengelenip dengelenmeyeceği konusunda soru işaretlerine neden oluyor.
Sorumlu yetkili yargılanmadı
1999 yılında Marmara’nın küresel sorumluluğu olan üst düzey kurumsal yargılama yapılmazken, 23 Ekim 2011’de gerçekleşen 7,2 kişilik Van zelzelesinde de durum değişmedi.
Van zelzelesinde 604 insan hayatını kaybetmiş, ülkelerine “eve gitti” davetinin akabinde 9 Kasım 2011’de gerçekleşen ikinci yolculukta kente gelen gazeteci, kayıt ve yardım gruplarının yer aldığı 42 kişinin hayatı kaybolmuştu. 24 kişinin hayatının kaybolduğu Bayram Oteli ile ilgili açılan davada, can kayıplarında sorumluluğu olan kamu idareleri hakkında soruşturmanın sona ermesi.
DW Türkçe’ye konuşan Van Bayram Otel davasında ailelerin avukatlarından Murat Kemal Gündüz, dava belgesine giren bilimsel tespitlerin Kahramanmaraş zelzeleleri için de geçerli olduğunu söylüyor. Gündüz, “Hiçbir şey değişmemiş. Bakın 12 yıl geçti. Maalesef sonuç aynı” diyor.
İzin ve kontrol yetkisi kimde?
Peki üretim birimlerinde hangi kamu kurumunun ne şekilde sorumlulukları var?
Avukat Gündüz, zelzele felaketinde birçok kamu kurumunun sorumluluğunda olduğu belirtilen paranın miktarına ve inşaatların kalitesi açısından bölgesel sorumlu kurumlar, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı, Afet ve Acil Durum İdare Başkanlığı (AFAD) ve ilgili yerel yönetimler (belediyeler ve valilikler) diye sıralıyor.
Yıkılan ve hasar gören hastaneler ve sıhhat kurumlarıyla ilgili Sıhhat Bakanlığı’nın, karayolları ve köprülerle ilgili Ulaştırma Bakanlığı’nın sorumlu olduğunu lisana getiren Gündüz, afetten adına AFAD’ın da zelzele riskiyle ilgili çalışmaların yapılması çalışmaların yapıldığı belirtildi bu bahiste İçişleri Bakanlığı’nın da açık bir sorumluluğun bulunduğuna dikkat çekiyor.
AntakyaFotoğraf: DHA/AFP
“Temel sorumluluk Bakanlık düzeyinde”
“Burası öncedenden afet bölgesi ilan edilmiş. Zelzele riskinin bilindiği yerler” diyen Gündüz’e zelzele riski en az indirmek için Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın da AFAD’ın da binaları hatası gerekiyordu.
Daha sonra depremin yapılmadığının açık bir formda değiştirildiğini tabir eden Gündüz, “Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı’nın hem ruhsatları, imar planlarını, bölgesel yerleşimyi takip etmesi hem de bunların arızalanması gerekiyordu, ki buralar yaklaşacak olan yerler. Daha sonra meydana gelen yerler gelen zelzelelerde yapılan sorumluluk atıflarında Etraf Bakanlığı’na sorumluluğun açıklaması de bu tespitlere dayalıydı. Keza AFAD için de bireysel olarak geçerlidir” diyor.
Bölgede tarım topraklarının üzerine çok sayıda bina yapıldığına işaret eden Gündüz, “Yerel yönetiminin kusuru ile birlikte ben, temel sorumluluk tekrar de Bakanlık düzeyinde diye düşünüyorum. Zira müdahale, düzeltme, uyarlama ve arıza hatası var. Denetleme makamını yerine getirmek zorunda” tabirlerini kullanıyor.
Yıkılanların yüzde 60’ı yeni
DW Türkçe’ye konuşan ODTÜ Yapı ve Zelzele Mühendisliği Laboratuvarı Yöneticisi Prof.
2001’de çıkan Yapı Kontrol yasası, Hatay, Gaziantep ve Adana’nın bulunduğu günden itibaren 19 pilot vilayetten yola çıkarak, 2011’den itibaren tüm Türkiye’de uygulanmaya başlamıştı. Buna göre Etraf, Şehircilik ve İklim Bakanlığı’nın yetkilendirilmesi ve kontrolün sorumlu olduğu yapı kontrol yönetimi, yapı sahibi adına inşaat faaliyetleri ve müteahhitlik denetliyor.
Bu verilerin raporlanması, belediye hizmetlerinin ruhsatlandırılmasını sağlıyor. Belediye dağıtım yapmazsa merkezi yönetim lisans verme yetkisi de var. Avukat Murat Kemal Gündüz, büyük projelerde, toplu konutlarda Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın ruhsat verebildiğini söylüyor. Gündüz, ayrıyeten mevzuata ilişkin temel düzenlemelerin verilen tüm lisansların başarısız olduğunu vurguluyor.
Yasaya göre karşılaştırmaları yapı sahibi belirlese de bu birimlerdeki müteahhitlerin değişkenliği, fiyat de müteahhitin ödediği görülüyor. İnşaat hizmetlerinin yapı kontrol firmaları da açılmalarının olup olmadığını çizen Haluk Sucuoğlu, müteahhitlerin bilhassa küçük hayattaki belediyelerle politik bağlantılarına dikkat çekiyor.
“Ölmüş mühendisleri çalıştılar gösterdiler”
DW Türkçe’ye göre daha önce İstanbul’da Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun Teftiş Lideri olan Ali Tezel de işleyişindeki olaylara işaret ediyor. 2007, 2008, 2009 ve 2010 yıllarında yapı kontrol analizlerini incelemeye aldıklarını tabir eden Tezel, “Birinci en büyük sorun yapı kontrol şirketlerini inşaat şirketlerinin seçmesiydi. Yani hangi yapı kontrol şirketiyle çalışıyorlarını o işlerini seçiyordu. Çok sayıda mühendis çalıştırmak zorundaydı. Ölmüş olan mühendisleri diplomaları var diye güya inşaatı orada denetlemiş toplumsal açıdan güvenlik seçimia bildiriyorlar” tabirlerini kullanıyorlardı.
Avukat Gündüz’e bağlı olarak, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı da bu açıdan sorumludur.
Van Bayram Oteli davasında Anayasa Mahkemesi ömür boyu kesinti yapılmayan Van Valisi, lokal ve merkezi AFAD yetkililerinin yargılanmasına karar vermiş, lakin İçişleri Bakanlığı Vali’nin soruşturulmasını reddetmişti. AFAD, Başbakanlık Teftiş Konseyi’nin görevlendirdiği müfettişler hakkında yargılamaya izin verilmemesi talimatını veriyor. Değişiklik Mahkemesi’ne ikinci defa yapılan başvuru reddedilirken karar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşındı.
Elbistan – KahramanmaraşFotoğraf: Cem Fakir/DW
“Mahkemeler idaresinin yanında”
Haluk Sucuoğlu ise daha önce yaşananlar Erzincan, Dinar, Ceyhan ve Marmara’da kamu görevlilerinin aktif bir biçimde yargılanmadığını anlatıyor.
“Kimse devleti mahkemeye rapor. Yani sen bana ruhsat verdi, bu paranın inançlı olduğunu belgeledi. Sonra bu binayı kırdı. Sen bundan sorumlusun diye yazdı. Çok zayıf örnekler” diye konuşan Sucuoğlu, sivil toplum kuruluşları üzerinden kimi davalar açılsa da mahkemelerin yasaklandığını söylüyor .
Sucuoğlu şöyle devam ediyor: “Bu hususta da kabak masrafı ile ilgili belediyenin, imar müdürünün başına patlar. İşte birkaç tane imar müdürü bu biçimde yargılandı. Meslekten ihraç edildiler. Hatta benim de uzman olduğum bir mahkeme idi muhtemelen bu. Bir imar müdürü bir yerde önümüzü kesip bir tek benim canıma okudunuz dedi bütün süreçle ilgili. Bu da bir gerçek. İşte burada sistemin aslında işlediğini gösteriyor”
“Hukukçuların görevi bunu zorlamak”
Uzmanlara verilen Kahramanmaraş artışları daha sonra ortaya çıkan tablo da kamu idaresinde en altta en üst düzeyde bir sorumluluğun silsilesi var.
Avukat Kemal Gündüz, “Hukukçuların görevinin bunu zorlamak. Tüm kamusal sorumluların yargı önüne çıkarılmasını sağlayın. Bunun kesinlikle bir müeyyidesi, bir bedeli olması gerekiyor. Aksi takdirde hiçbir şey sürdürülemez” diyor. Türkiye’de yerleşmiş bir cezasızlık uygulamasının olduğunu vurgulayan Gündüz, hukukçuların ve çabalarının ısrarlı çabası ve çabasına bağlı olarak bunun değişebileceğine dair umudun korunduğu kelamlarına ekliyor.
News
