Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu’nun (TÜRKONFED) Kahramanmaraş Zelzelesi Afet Ön Kıymetlendirme Durum Raporu, 11 ili kişilerin zelzelelerinin harcadığı toplam 84,06 milyar dolarlık maddi ziyana yolunu açtığını, bunun Türkiye’nin gayri safi hasılasının yaklaşık 10’u olduğunu ortaya ortaya koyuyor. 6 Şubat’taki kazançlardan yaklaşık bir hafta sonra yayımlanan raporda, konuttaki hasarın 70,75 milyar dolar, ulusal gelir kaybının 10,4 milyar dolar ve iş günü kaybının 2,91 milyar dolar arttığının beklendiği belirtiliyor.
ABD’li bilgi tahlili şirketi Verisk’in fiyatlarının yol açtığı ekonomik zararın maliyeti en az 20 milyar dolar olarak hesaplarken, diğer bazı iddialar ortada yer alıyor. Sarsıntıların Suriye’deki tesirlerinin yol açtığı hasarların değişmesi için ise muhtemelen daha uzun mühlet sürecektir. Suriye’de yıkım büyük olmasına rağmen zararın maliyeti daha düşük olabilir.
DW, zelzele sonrasındaki ekonomik zararın nasıl hesaplandığını ve farklı paraların iddialarının ortasındaki farklı nedenlerini mercek altına aldı.
İnsan hayatına verilen değer
Arizona Devlet Üniversitesi ABD için Mekansal Tehlikeli Olaylar ve Ziyan Veritabanı (SHELDUS) projesinden Melanie Gall, büyük afetler sonrasında ekonomik testlerin programlanması için ekseriyetle iki işlemin dağılımını söylüyor.
Bu formüllerden birincisi meskenlerin yıkılması, insanların yaralanması yönünde afet nedeniyle oluşan doğrudan ziyana odaklanıyor. DW’ye konuşan Gall, doğrudan yaralanmanın sigortalılarının üyelerinin profesyonel kişiler tarafından değerlendirilebileceğini belirtiyor.
İkinci usulde ise felaket nedeniyle iş yerlerinin açık olması nedeniyle oluşan iş kaybı, çalışanların gelirlerindeki kayıplar, insanların travma sonrası yaşadığı ruhsal kişiler olmak üzere kişisel olarak yahut üçüncül tesirlere odaklanılıyor. Bu tıp kaybının giderilmesi için ise ekseriyetle ekonomik bölümler kullanılır. Gall, birçok olayda bu tıp kestirimlerin yaklaşık olarak yapmayı ve profesyonel olarak değerlendirmelerde bulunanlardan bu istikamette kestirimlerin gelmediğini belirtiyor.
Binalarda, mağaza ve dükkanlarda meydana gelen ziyana ait birinci kestirimleri sigorta şirketleri çalışıyor. Sigortacılar, sigorta kapsamında olan mülkler üzerinden yapılan ziyan harcamayı aralıksız sigortalı olmayan taşınmaz mallara ait çıkarımlarda da bulunuyor.
Güney Kaliforniya Üniversitesi Teknik ve Acil Durumlar Risk ve Ekonomik Tahlil Merkezi’nden Adam Rose, bu tür kestirimler üzerinde çalışmalar yürütüyor. Rose, ziyan kestirimi yapma maksadıyla Ekonomik Sonuç Tahlil Aracı (E-CAT) isimli yazılımı geliştiren takımın liderliğini yaptı.
DW’ye konuşan Rose, “Bir felaketin yol açtığı ziyana ait kesin değerlendirmeler ancak yıllar sonra tamamlanabilecek titiz bir çalışma sonucu tespit edilebilir” diyor.
Rose ve geliştirilen yazılım, felaketin başlangıcında bazı temel bilgiler ve farklılığın boyutlarına dayanarak kaba iddialara dayanılarak kullanılabiliyor.
“İnsanın ömrü paha biçilmesinin” sıkıntı olduğunu vurgulayan Gül, değerlendirmenin ekseriyetle insanların karını da kapsadığına işaret ediyor. Rose, Türkiye biçiminde gelir ekseriyetle düşük olduğu için uzaktan yapılan analizlerde bu kaybı sağa çevirmenin sıkıntılı olduğunu söz ediyor.
Hesaplamalar yapılırken iş kesintisi ve ekonomikteki faaliyetlerin azalması izlenmiyor alınıyor. Ekonomik faaliyetlerdeki düşüş hasılatta düşüş, şahsî bazda gelir, fiyat yahut karda kayıp ile istihdam amacıyla makroekonomik verimle ölçülüyor.
Rose, bu kategorinin kaç kişinin elektrik yahut pak suya erişimi olmadığı yerde makûs insani şartları içermediğini de kelamlarına ekliyor.
ABD’deki Ulusal Çevresel Uydu Bilgi ve Bilgi Servisi’nin (NOAA) halkla çözümleme uzmanı John Batemann de birçok maliyetin felaketler sonrasındaki ziyan iddialarında yer almadığını söylüyor.
DW’ye konuşan Batemann, bunların doğal zenginliklerdeki kayıplar ya da bozulmaları ortaya çıktığını; ruhsal yahut açıdan açıdan insan sıhhati ile ilgili maliyetlerin, bir ömür yahut tedarik zincirinin değerinin, mümkün iş kesintisinin hesaplanmadığını belirterek, bu nedenle yapılan iddialara temkinli yaklaşılması durumu tabir ediyor.
Hesaplamalar ne kadar gerçek?
Güney Kaliforniya Üniversitesi’nden Rose’a mevcut felaketlerin yol açtığı ziyana ait iddialar çoklukla birinci birkaç gün içinde yapılıyor, daha fazla verinin elde edildiği zaman planlamaları detaylandırılıyor. Rose, birinci programlamaların yolunu, köprü şeklindeki altyapıdaki hasarları içerdiğini belirtiyor.
Ancak Rose analistlerin bu kayıplarını da katmasının metotları olduğunu kelamlarına ekliyor. Uydular ve kapanma uçakları önünde verinin detaylı bir biçimde incelenebileceğini söyleyerek Rose bunun yanı sıra üç faktörlü göz bulunmasının gerektiğini söylüyor.
Fotoğraf: Pakistan Yardım Fikri
Birinci faktör, tedarik zincirlerinin aksama riski. Örneğin Tayvan’daki zelzelelerin yarı iletken gereçler üreten fabrikalara ziyan çıkışı nedeniyle ABD’deki elektronik eşya üretmek aksaklıklar yaşanmıştı.
İkinci faktör, arıza durumunda meydana gelebilecek değişiklikler, yahut daha az su ve elektrik kullanma yöntemlerini değiştirme, üretime başlama süresi ve randımanı.
Üçüncü faktör ise bölgelerde yaşayan insanların durumudur. Afet bölgelerindeki nüfus değişimi kendi çabaları ile terk edilmeleri veya zoruyla tahliye edilmeleri halinde, mahallî düzeyde iş gücü kaybı, kamuda mal ve hizmetlere olan talep düşmesi.
Yoksullar daha fazla ziyan görüyor
Rose, doğal olarak afetler sonrasında yapılan maliyet tahminlerinin siyasetçiler tarafından “ya abartıldığını ya da dikkate alınmadığını” söylüyor:
“Kimi daha fazla yardım yahut tazminat almak için abartıldığından şüphelenirken, bazısı borçlardan ve siyasetin yanlışından kaynaklanabilecek azaltmadan azaltmak için hükümetlerin harcamalarının gözlenmediğinden şüphelendiğinden şüpheleniyordu.”
Sigorta şirketi Swiss Re, felaketlerin uzun vadeli kalkınmaya olan tesirinin ekseriyetle doğrudan kaybın hangi dolaylı ve birikimlerin yol açtığı ve ülkenin ekonomik kapasitesinin bu kayıplara nasıl iyileşmesine bağlı olduğunu tespit etti.
30 kelimelik uzun süren araştırmalar, felaketlerden çoklukla fakirlerin daha fazla etkilenmesinin olduğunu ortaya koyuyor. Fakirler en çok riskin yüksek olduğu durumlarda yaşarken, riskleri azaltacak için daha az yatırım yapabilir. Yoksulluk, felaket riski hem sebep hem de sonuç olarak bedellendiriliyor.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, zayıf idarenin, artan yoksulluk, biyolojik çeşitliliğin kaybı, ekosistemlerin çökmesi ve plansız hızlı kentleşmenin “felaket riskinin birbirine bağlı oranları” olduğunu belirtiyor. Guterres, “Bir felaket meydana geldiğinde, zayıf sıhhat sistemi ve altyapı onları daha da dağıtabilir. Kalkınmada onlarca yıldır sağlanan güvenilirler da bir anda yok olabilir” diyor.
News
