Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat zelzeleleri yalnızca Türkiye’nin afet ayrıntılarındaki eksikliklerini göz önüne sermedi, bir yandan gösterildi yayınları nedeniyle medyaya uygulanan baskı seçimie yanlışsız giden Türkiye’de basın özgürlüğü ile ilgili tasaları de artırıldı.

Depremin akabinde çok sayıda yerli ve yabancı basın mensubu alanındaydı. Birinci birkaç günde bir araya gelen vilayetlere arama kurtaran gruplarından daha yetenekli varan basın mensuplarının pek çok, güç kuralları altında kalıcı kırıldakilere ulaşabilmesi için yayınlarıyla ağır efor sarfetti.

Ancak ortadan kaybolan vakitte enkazda kalanların yakınlarının ve depremzedelerin şikayetlerinin ekranlara ve toplumsal medyaya yansımaya başlaması devlet kurumlarını da basın mensupları üzerineki baskıyı artırmaya yöneltti.

Arama kurtarma operasyonları en ağır olduğu ve telefon şebekelerinin çekilmediği birkaç gün Twitter’da bant daraltmaya giderken, hükümete yakın bazı televizyon kanallarının depremzedelerinin canlı yayınlarda engellemeye çabalaması da gözlendi. Buna karşılık olarak birimlerin ferdî inisiyatifleri de alarak tabloyu olduğu üzere şubeya çalışan basın üyelerinin çoğunluğundaydı.

Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi’nden Gürkan ÖzturanFotoğraf: Deniz Bozkurt-Pekar

Sahada durum nasıldı?

Peki alandan ekonomik özelliklere ne şekilde şikayetler aktarıldı?

DW Türkçe’ye konuşan Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi’nden (ECPMF) Gürkan Özturan, hem kameralara yansıyanların hem de depremzedelerin demeçlerinin çok sayıda kritik süreci olan birinci 48 ila 72 saat ortasında arama-kurtarma kuralları kâfi uyumaya sahip olmadığı istikametinde olduğunu hatırlatarak, “Bu aksaklıklara dikkat eden medya mensuplarının haberleri sayesinde, yıllar boyunca tükenen sivil toplum kapasitesi canlanarak ve hızla yoğunlaşma bölgedeki gönüllüleri sevk edebildi” diyor.

Özturan, zelzelesi takip edecek haber merkezlerinin editoryal bağımsızlığının bir müdahale hali olarak “ahlaki zorlanma” biçiminde felaket haberlerinin yapılmaması telkinine ilişkin haberler aldıklarını da belirterek, şu tespitlerde bulunuyor:

“Hedef gösterme, tehdit ve telkinlerin akabinde, alanda bulunan gazeteciler ve medya çalışanlarından çok sayıda şiddet, engelleme ve dağıtıma el koyma raporları da geldi. Bize gelen onlarca rapordan şu ana kadar raporlayabilenlere bakan basın özgürlüğü ile ilgili en sık görülenin haber süreçleriki engellemeler olduğunu, medya üyelerinin haber yapmasının zorla engellendiğini görüyoruz.”

Özturan, buna ek olarak kaygı verici bir başka kesinti çeşidinin de fizikî saldırılar olarak öne çıkan söyleyen ve onlarca farklı yerde gazetecilerin polisi, korucu ya da kendini güvenlik mensubu olarak tanınabileceği fizikî müdahalelere maruz kaldığı anıları hatırlıyor.

RSF Türkiye Temsilcisi Erol ÖnderoğluFotoğraf: özel

Önderoğlu: “Eleştirel yüzde 15’in yansıması daha büyüktü”

Sahadaki bu durum ile ekranlara ve sayfalara yansıyan haberlerin Türkiye’de medyanın ayrıntılı ürünlerini ortaya koyması halinde RSF Türkiye Temsilcisi ve Bianet medya özgürlüğü raportörü Erol Önderoğlu DW’ye şu şekilde yanıt veriyor:

“Depremler sırasında bir defa daha anlıyoruz ki bilgilendirme kanallarını açması, hükümetin da ortak olduğu bir medya oynatıcısında ‘kutuplaşma’ ister açıklamalar yoluyla olsun, isteğe göre anlatılmaya yürek edilemeyen bilgiler nedeniyle toplumun sağlıklı bilgilendirilmesi sekteye uğratılıyor. bölgede onca fedakarlıkla görevli muhabirlerin aksi çevrelerce dışlanması ve gaye toplanmasıyla acı biçiminde kristalleşti.”

Önderoğlu, her ne kadar ulusal medyanın yüzde 85’ini kontrolü altında tutsa da geriye kalan yüzde 15’in yansımasının daha büyük olmasına dikkat etmeden, “Çünkü zelzeleye geç müdahale edilmiş, iktidarın inşaat prosedürlerini gevşetip yolsuzluğa taban ve zelzelede bulundurulmasının ağırlaştırılmasından sorumlu olduğu yaklaşma, depremzedenin çığlığıyla birleşti” diyor.

RSF Temsilcisi’nin vurguladığı bir başka nokta da şu oluyor:

“Bu gidende objektif ve özgür haberciliğin feryatları duyurma hamaseti kadar sıkıntıları önlemede ne kadar tesirli bir gücün görülebildiği de anlaşıldı. Zati Türkiye medya bölümünün en acil harcanması editoryal kesinti.”

OHAL bülteni özgürlüğü nasıl tesirler?

Depremlerin akabinde milletler arası yardım davetlerini da içeren dördüncü düzeydeki alarmlar dağıtılırken, zamanların harcandığı zamanın 11 vilayet için Fevkalâde Hal ilan edildi. Üç ay için ilan edilen OHAL’in basın özgürlüğünün nasıl etkileneceği de tartışılan bir başka husus.

Önderoğlu, internete müdahale, yayın yasakları, televizyonlara para cezaları, ayrımcı basınç kuralları, keyfi yargılamalar olmak üzere çok sayıda antidemokratik baskı aracının aslında bulunduğunu hatırlatarak, “Ne yazık ki OHAL reklamını kamuoyunu teşvik çabalarını sekteye uğratacak yeni daha ne mümkün diye insanı düşünmek itiyor. Geriye. , gazetecilerin belirli bir bölgeye sokulmaması yahut temel araçlara el konulması” yorumunu yapıyor.

Diğer taraftan Türkiye’nin yaklaşan seçimlere bu yapılar OHAL’in altında girmesi da meslek örgütlerini endişelendiren bir mevzu.

Özturan, “Önceki yıllardaki OHAL uygulamaları ve geçen haftalarda bölgesel güvenlik güçlerinin gazetecileri ve medya çalışanlarına yönelik genel tavırna bakıldığında ne olursa olsun, kaygımız yüksek düzeyde” diyor ve OHAL işlemlerini zamanla

RTÜK’ün cezaları sürer mi?

Radyo ve Televizyon Üst Konseyi’nin (RTÜK) yayınları nedeniyle Halk TV, Tele 1, Fox TV gibi toplanan kanallara verilen cezalar da seçimlere gerçek basın özgürlüğü için daha güç zamanlarının gelebileceğine işaret ediyor.

Özturan, RTÜK’ün 2022’deki ceza performansına iktidara yakınlığıyla bilinen medya ve ötekileri ortadaki farklılığın büyük oranda göze çarptığını, kamu hizmeti veren medyanın kıymetine şunu vurguluyor:

“Çağrımızı sürekli yineliyoruz; lütfen medya özgürlüğüne müdahale etmeyin. Son haftalarda görülen üzere medyanın kısıtlamaları öncesi haber yapabildiği paranın ömürleri kurtarılıyor ve aksi biçimde de medyanın susturulmaya çalışıldığı bir bozulma altında ‘Sesimi uyuyor var mı?’ yakarışları cevapsız kalmaya mahkûm ediliyor.”

Önderoğlu’na göre de RTÜK’ün gösterileri yayınları nedeniyle son derece ağır cezalar gösterisinin hızlı seçim hareketine oturmasının gösterimi gösteriliyor. Önderoğlu, “İlk günlerde zelzele bölgede görünmeyen iktidar, seçim meydanlarını kimseye kaptırmamak ve kamuoyunu denetlemek için tenkitleri susturmaya dönük bu stil radikal atılımlara deneyim duyabilir” diye anlatıyor.