Seçimlere iki aydan kısa bir süre boyunca kamuoyunda oluşturmada kritik bir rol olan seçim anketleri de bölüşüyor.
Kritik seçimlerde bir oy bile değerli, lakin kamuoyuna yansıyan anket sonuçları birbirinden büyük farklılıklar gösterebiliyor. Uzmanlara sunulan bu durum Türkiye’deki seçim anketlerinin ortaklarının dayanmadığının bir göstergesidir.
Uzmanlar, anketlerin ne kadar sağlam olduğunu değerlendirebilecek bir kriter olduğuna işaret ediyor.
Son anketçiler ne söylüyor?
Yurt içi ve yurt dışındatoplam64 milyon 191 bin 285 seçmenin sandığı çağrıldığı seçimlerle ilgili çok sayıda şirket, anketin sonuçlarını paylaşmaya devam ediyor.
MAK, Türkiye Raporu, Yöneylem, Asal Araştırma, AR-G Araştırma, Bulgu, Aksoy ve SAROS öğrencilerinin anketlerine katılan AKP en fazla oy alan partide, PİAR, ALF, Themis Araştırma’nın anketlerinde CHP birinci sırada yer alıyor.
ORC’ye göre Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu yüzde 53,1, Cumhur İttifakı’nın adayı Recep Tayyip Erdoğan yüzde 42,3 oy alırken MetroPoll’ün son anketinde Cumhur İttifakı’nın oy oranı yüzde 42,1, Millet İttifakı’nın yüzde 42,3’ü 37,6 oldu. Orthus Araştırma ve Danışmanlık anketinde ise Recep Tayyip Erdoğan yüzde 46,4, Kemal Kılıçdaroğlu yüzde 44,9, Muharrem İnce yüzde 4,5, Sinan Oğan yüzde 0,8 oy aldı.
Peki anketin açıkladığı bu sonuçların durumu ne kadar yansıtıyor?
“Gizli oy değişikliği yapabiliyorsunuz”
Kamuoyu oluşturmak üzere bir fonksiyon olan anketler, seçmenlerin tercihlerini etkileme gücüne sahiptir. DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden siyaset bilimcisi Prof.
Erdoğan’ın şu anda kamuoyundaki seçim anketlerinde birden fazla sessizliği yok.
Anketlerin sosyal sorumluluğu olduğu için manipülasyona karşı memleketler arası alanda kabul edilmiş bakımlara uyulması işlemi tabir eden Erdoğan, Türkiye’de yakın vakitte yapılan regülasyonların ise anket şirketleriyle ilgili sıkıntıları pratikte kesmediğini aktarıyor.
“Seçime bir hafta kala anket yayınlıyorsunuz. Daha önce yayınlarsanız onu aşikâr bir künye bilgisini paylaşmak üzere vermek üzere yasa koyucunun koyduğu bazı önlemler var. Ama kimse umursamıyor” diyen Erdoğan, ekliyor: “Çünkü şu anda getirisi çok fazla.”
DW Türkçe’ye konuşan Sabancı Üniversitesi’nden siyaset bilimci Doç. Dr. Mert Moral da seçimlerle ilgili yapılan kamuoyu araştırmalarının ne kadar sağlam olduğu değerlendirilebilecek standart bir kriter olarak görülmediğinde.
Sabancı Üniversitesi’nden siyaset bilimci Doç. Dr. Mert MoralFotoğraf: Sabancı Üniversitesi
Anket anketlerinin diğer başka sonuç açıklamalarının baht olma ihtimalinin çok düşük olduğunu söyleyen Moral, “Ya bu araştırmacıların topladıkları kayıtlar yalnızca mutlaka bir seçim kitlesini temsil ediyor ya da o seçme kitlesini temsil ediyor ya da o seçmen kitlesini temsil ediyor ya da o seçmen kitlesini o toplantılarda daha çok temsil ediliyor. Bir ankette Adalet ve Kalkınma Partisi’nin oy oranı yüzde 40, diğerinde yüzde 28 olamaz” diye konuşuyor.
Siyasi partilere çalışan şirketler var
Sürekli yanlış prosedür takibi yapılıyorsa anket sonuçlarında kayma olabileceğini vurgulayan Moral’a bağlı olarak Türkiye’de başka bir sorun daha gözlemleniyor. Farklı siyasi partiler tarafından finanse edilen popüler anket analizlerinde, maddi ya da ideolojik partilerin gösteri sonuçları görülüyor.
Anketlerin kimlerle ilgili soruların soruluş biçimi ve sıralamasına kadar pek çok kritere göre yönetilen manada anketi değişmektedir.
Sonuçlarda yanılgı hissinin (hata marjı) düşük olması için anketin öncelikle düzgün bir şekilde yapılması gerekiyor. Düzgün bir sistem için ise anketin yapıldığı bölge ya da aralıklarda herkesin el hareketinin dahil olmasının mümkün olmasının eşit olması, yani rassal olması gerekiyor.
Sabancı Üniversitesi’nde 2017 yılı boyunca bu yana inceleme incelemesi, siyaset teknolojisi ve anket metodolojisi ayrıntıları veren Moral, Türkiye’de 2011’den 2019’a kadar toplam sekiz için yapılan 295 anketini incelediklerini ve bu anketlerin memleketler arası alanda kabul görmüş ne kadar uyduğuna dair bir çalışma hazırladıklarını anlatıyor. Çalışmanın sonucu Türkiye’de anket analizlerinde açıkladığı sonuçların rassal bir el becerisine dayanmadığı, kusur hissi marjının çok yüksek ve kayıtlı standartlardan uzak olduğunu gördüklerini aktarıyor. Türkiye Araştırmacılar Derneği’nin de 2015’te benzer bir raporunu açıkladığını belirten Moral, Türkiye’de yapılan anketlerin bu alanda sınıfta kaldığını tabir ediyor.
Moral’a göre bunun birinci nedeni ise seçimdir. “Yeterince büyük rassal hazırlanırsanız bunları aslında oturumdaki üzere dağılırlar” diyen Moral, Türkiye’deki anketlerin bu kurallara uyarak yapılmadığını söylüyor.
“Telefon numaralarını satın alıyorlar”
Anket firmalarının ekseriyetle mutlaka bir firmadan telefon numaralarını satın aldıklarını, hasebiyle bireysel mağazadan ya da pazardan alışveriş yapan, maddi olanaklar ya da eğitim düzeyinin birbirine yakın olan beşerlerle anket dönemlerini anlatan Ahlaki, “Eğer ben listeyi buradan alıyorsam bunlarda olmayan insanların ne olduğu, kime oy Gelecekte, nasıl oy bulma ihtimalim yok” diyor.
Türkiye’de bir telefon veri tabanını işaret eden Emre Erdoğan da münasebetiyle telefon üzerinden yapılan anketlerde gerçek seçilemediğini aktarıyor.
Buna göre numaralandırılmış numaralar rassal olarak çevrilse bile sabit telefonda yüzde 30 civarında olması sorunu oluşuyor. Cep telefonları üzerinden ülkede da cep telefonu olmayanların varlığı ve birden fazla cep telefonu da düşünülen operatörlerin yaygınlık parçaları tam olarak bilinmeyenler için tekrar seçilmiş olanların tümünün temsil edilmiyor. İnternet üzerinden yapılan anketlerde de yanlış sorun mevcut.
“Türkiye’yi temsil etmiyorlar”
Bazı anket analizlerinin ise kahvede, sokakta ya da parklarda anket yaptığını söyleyen Erdoğan, bu cins anketlerin de temsili olmadığını söylüyor. Erdoğan, “Bu çok önemli bir sorun. Kamuoyunun eriştiği araçlarla yapılan ankette büyük bir kısmı temsili değil. Türkiye’yi temsil etmiyor. Temsil edilmediği için de genelleme yapılamaz” diyor.
Cumhurbaşkanlığı adayları Muharrem İnce, Recep Tayyip Erdoğan, Kemal Kılıçdaroğlu, Sinan Oğan
Anketlerle ilgili bir diğer sorun ise kotalı. Türkiye’deki anket şirketlerinin yaş, cinsiyet, siyasi parti vs. bölümlerinden oluşan bir kota ortaya çıkıyor. Örneğin bir yaş ayarına kota konulduysa kota yapıldığında o yaş ayarındaki beşerler artık ankete dahil edilemiyor. Ancak göstergelerde bir tablonun rassal olması, yani kusur hissinin düşük olması için kotaların kullanılmaması gerekiyor.
“Yanlış sistem ısrarla kullanılmalıdır”
Mert Moral, kotalıların teorik olarak kanıtlanmış yanlış bir metot olduğunu belirterek, “Bu yanlış usul ısrarla Türkiye’de kullanılıyor. Türkiye’deki seçim anketlerini dünyada kabul edilmiş, bilimsel olarak yapılan anketlerle mukayese ettiğimizde akla kara olarak bir fark var” diyor.
Uzmanlara katılan anketörlerin soru tekniklerinde de yanılgılar var.
Emre Erdoğan, teknik olarak soruların yanlış sorulduğunu, soru sıralamasında da meselelerin olduğunu vurguluyor. Erdoğan, soruların sıralamasına olumlu ve olumsuz yanıtların değişebileceğini belirtiyor.
Mert Moral da seçim anketi yapan kişinin yolu olarak daha çok hangi soruyu sorduğunun bilinmediğini, soruların bilimsel olarak sınanmış sorularından oluşmadığını ve istenen hakikati ölçen ölçümlerin bilinmeyen olduğunu anlatıyor: “İstediğinizin parasını aldığını çok güç bir şey değil. Evet, yanlışsız hatırlamaları yaptığınızdan emin olun farklı karşılıklar verilebilir.”
Ahlaki, bilimsel tekniklerle yapılan anketlerin çok beslenmesinde de işaret ediyor. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden rastlantısal olması ve büyük bir miktarda çekilebildiğini söz eden Moral, “Bununla ilgili yüz yüze görüşmelerle yapmak çok yedekleme işler. Anket yapılacak kişi adresine veya bir daha o adrese gitmeniz gerekiyor” diyor.
Önceki sonuçlar ne gösterdi?
24 Haziran 2018 tarihli Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan yüzde 54, Muharrem İnce ise yüzde 29 oy aldı.
1 Mayıs ve 22 Haziran tarihleri arasında toplanan seçim anketleri Erdoğan’ın oyununun ortalama yüzde 39,7 ila yüzde 53,5 olduğunu gösteriyor. Seçimden iki gün önce yayınlanan Adil Gür anketine Erdoğan’ın oy oranı yüzde 53,5 olarak yansımıştı. Sonucu buna en yakın olan yüzde 52,7 ile ORC’nin 17-19 Haziran’da yaptığı anketti. Haziran ayında yapılan 15 anketin dokuzu Erdoğan’ın oyunu yüzde 50’nin üzerinde gösteriyordu.
Aynı tarihli milletvekilliği seçimlerinde ise AKP’nin oy oranı yüzde 43, CHP’nin yüzde 22 oldu. 1 Mayıs ve 22 Haziran’da toplanan anketlere göre AKP’nin oy oranı yüzde 34,8 ile 46,7, CHP’nin oy oranı ise yüzde 22,7 ile 28,2 arasında değişiyordu.
Kasım 2015 seçimlerinde ise AKP yüzde 49,5 oy oranıyla iktidara geldi. Ekim 2015’te yapılan ankette AKP’nin oyunu 39,1 ila 44,45 arasında ortada işaret ediyordu. Seçimlerde CHP yüzde 25,3 ile ikinci parti analizi anket sonuçları oyların Ekim ayında 25,3 ila 29,2 ortasında olduğunu gösteriyor.
Peki anket şirketlerinin teknik olarak hizmetleri yanılgılara göre seçimler nasıl tamamlandı?
“Bilimsel sonuç elde edilen manasına gelmez”
Emre Erdoğan’a seçilen seçim sonucu gerçek iddiayı akademik açıdan özetlenen bir sonuç üretildiği manasına gelmiyor. “Anket ile ilişkilerinin performansları da tezinin ne kadar uygun değil. En prestijli bilgiyi birçok yanlış sonuç elde ettik” diyen Erdoğan, “Mesela bir anket şirketi hazırlığında seçim sonucunu tutturmuş lakin martta çok yanlış yapmışken hazıran bunları paylaşarak reklamını yapabiliyor” halinde konuşuyor.
Anket şirketleriyle ilgili en büyük meselelerden birinin de finansman kaynaklarıyla ilgili olup olmadığı tabir eden Erdoğan’a göre araştırmaların işi kendi kendine araştırma ve yayınlanma özellikleri değil.
İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Emre ErdoğanFotoğraf: privat
Araştırmanın parasını kim veriyor?
Kamusal bir sorun olduğu için bu araştırmaları kimin finanse ettiğinin değerini vurgulayan Erdoğan, Avrupa ve Amerika’da bunun birinci kriter olduğunu Türkiye’de ise buna dikkat edilmediğini aktarıyor.
“Piyasada bu kadar araştırma programı var. Neden ben bu eğitimli bilgiye ücretsiz ulaşabiliyorum? Hiçbir bilgi yok” diyen Erdoğan, Türkiye’deki araştırmacılar yalnızca birkaç adedenin finansal yeterliliğini açıkladığını söylüyor. Bu hususun önemli bir şekilde bilinmesine dikkat eden Erdoğan, “Mesela bir araştırma şirketindeki arkadaşların bir partide uğraştığı kulaktan biliniyor ve o firma sonucunu açıklıyor. O sonuçta okuyan kişinin bunu bilmesi gerekmiyor mu? Arkadaşın şifresi o partiden yer alıyor. Kıymetli bir bilgi değil mi? Pekala Nereden dedikodu yapılıyor, dedikodularla yapılıyor. Yalnızca bilen biliyor. Ancak çok kolay bir etik kural.
“Seçmen manipüle ediliyor”
Kamuoyuna seçimlerle ilgili araştırma sonucu sunan karşılaştırmalı araştırma kesiminden olmadığını söyleyen Erdoğan, kabaca 70’lere dayanan Türkiye’nin en büyük araştırma sonuçlarının hiçbirinin seçim anketi sonucunu açıklamadığını belirtiyor. Erdoğan, “Sadece seçim periyotları ortaya çıkıyor, kamuoyuna gizli bilgi sunan, bunun karşılığında da partilerden ya da adaylardan iş alanı ve ünlü olan toplanan bireyler var. Türkiye’de dolayısıyla temel sorun araştırma şirketleri ile bu merdiven altı kuruşlarını ayırt etmeyi bildiğini. Medya bilmiyor” diye konuşuyor.
“Muharrem İnce’nin oy verdiği 3 olmasıyla 9 olması ortada fark yok mu? Siz manipüle dağıtarak bunu yaparak” diyen Erdoğan’a Gösterilen Türkiye’de olması medyanın, üniversitelerin ya da araştırma merkezlerinin elinin taşınması seçim araştırmaları yapmaları ve kamuyu bilgilendirme sorumluluklarını yerine getirmeleri. Erdoğan, “Ama kaçıyorlar. Medya ücretsiz içerik kullanıyor, üniversite ve sivil toplum kaçıyor” diye ekliyor.
Anket finansman raporlamasının açıklamasının büyük bir sorun olduğunu vurgulayan Mert Moral da “Herkes sayısının büyüsüne kapılıp ‘Bak işte CHP’nin oy oranı şu ana kadar’ büyüsüne kapılıp anket yayınlama çabasına giriyor. Köşe muharrirleri yapıyor, bunu televizyonlar da yapıyorlar. Yetmiyor, YouTube’ da yapılıyor, Twitter’da yapılıyor.Bunu kim yaptı diye soruyorsunuz, bilmem ne firması.E kim sponsor oldu buna?Bilmiyoruz” tabirlerini kullanıyoruz.
Bilimsel kriterleri karşılayan anketlerin medya tarafından süzgeçten geçirilip yayınlanmaması vurgulayan Moral’a özel Türkiye’de bu bahiste bir bilinçlenme olmadığı için makûs mal kaydediln silinmiyor, önceki seçimlerde ‘çuvallayan’ şirketlerin yeni seçim periyodunda ankete katılması devam ediyor.
Aday listeleri sunuldu
Türkiye’de 14 Mayıs’ta yapılacak 28. Devir milletvekili genel seçimleri için siyasi parti Yüksek Seçim Konseyi’ne milletvekili aday listelerini sunarken Cumhurbaşkanlığı için dört adaylık yarışacak.
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri 14 Mayıs’ta yapılacak, lakin cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci tipinde yüzde 50+1’e ulaşılamazsa ikinci cins 28 Mayıs’ta gerçekleşecek.
News
