Türkiye’de merkezi bütçe harcamaları önceki pandemi devri, diğer bir deyişle 6 Şubat Kahramanmaraş’ta kaybettikleri ve 14 Mayıs seçim süreci nedeniyle tarihi büyüklüklere ulaştı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın nisan ayına ait bütçe özellikleri, bütçe açıklarında ilk dört yılda 382,5 milyar TL ile rekor kırdı. 2022’nin birinci 4’ünde ki açık ise 19,3 milyar TL seviyesindeydi.
Bütçedeki düşüş ve mali açığı
Resmi verilere göre, yalnızca Nisan 2023 döneminde açık 132,5 milyar lira oldu. Bütçe bütçelerinin büyüklüğe ulaşmasında hem zelzele hem de hesapların seçim vaatlerine yönelik harcamaları tesirli oldu. Sadece nisanda bütçeden yapılan harcamalar 400 milyar TL’yi durdururken, bilhassa faiz dışı sarfiyatların yüzde 87,5 arttığına dikkat çekildi.
Öte yandan nisanda bütçe gelirleri yıllık yüzde 63,3 artarak 268 milyar TL’ye çıktı. Bu yükseliş vergi gelirlerinin 2022 yılının ayın ayına göre yüzde 70,8 artması tesirli oldu. Dahil edilen Katma Bedel Vergisi (KDV) gelirleri yıllık yüzde 148,7 ile en yüksek artışı sağladı. Bu periyotta Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gelirleri yüzde 78,6, ithalde alınan KDV ise yüzde 29,4 artış gösterdi.
Bütçe açığında ortaya çıkan olumsuz tablonun seçim sürecinin büsbütün sona ermesi beklenen 28 Mayıs tarihleri arasında, mal ve hizmetlerde yeni bir vergi oluşmasına neden olması bekleniyor. Hasebiyle yeni vergilerin gelir ve kurumlarının vergisi olarak dolaysız vergilerden değil; KDV, ÖTV, Özel İrtibat Vergisi şeklinde dolaylı vergiler üzerinden gerçekleştirilmesi öngörülüyor.
Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan ÜzeltürkFotoğraf: özel
“Türkiye’de vergi sistemi yok”
Peki Türkiye’de hükümet bir yandan bütçe gelirlerini katbekat aşan harcarken, diğer yandan vergi sistemi hakikatle işliyor mu?
DW Türkçe’ye konuşan Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Üzeltürk, Türkiye’de bir vergi adaletinden bahsedilemeyeceğini söylüyor.
Üzeltürk, “Türkiye’de en önemli sorun bir vergi sisteminin olmamasıdır. Evet Türkiye’de vergi kanunları, mevzuatları var ancak bir vergi siyaseti yok” diyor.
Türkiye’deki vergi kanunları içerisinde hala ‘mükellef haklarının yer aldığına dair işaretler veren Prof. Üzeltürk, “Son 20 yılda pek çok vergi ıslahatı konuşuluyor ancak gerçek manada bir düzenleme yapılamıyor. Temelde vergi ödeyenleri cezalandırıp, ödemeyenleri vergi afları ile ödüllendiriyoruz. Bu şekilde. bir sistem olmaz” diye konuşuyor.
Seçim süreci bol keseden verilen vaatlerin iktidara kim gelirse gelsin, bütçe üzerinde büyük bir yük daha oluşturacağını söz eden Prof. Üzeltürk’e göre bütçe istikrarının daha fazla bozulmaması için yeni vergilerin patlamasının gelmesi kaçınılmaz olacak.
Dolaylı vergilerin sesi çok yüksek
Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) verilerine göre, 2021 yılında Türkiye’de GSMH’nin gizli yüzde 3,03’ü gelir vergisi olarak toplandı. Bu oran Almanya’da yüzde 10,52, ABD’de ise yüzde 11,20 oldu.
Resmi rakamlarına göre, 2022 yılında Türkiye’de vergi gelirlerinin yüzde 13,6’sı gelir vergisi, yüzde 19,3’ü kurumlar vergisi ve yaklaşık yüzde 3,2’si servet vergisi mevcut. Geriye kalan yüzde 64’lük vergi geliri ise dolaylı vergilerden, yani KDV, ÖTV, damga ve harçlardan oluşmuştur.
“Türkiye’de vergi toplanmıyor”
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof.
Bu oran Almanya’da yüzde 39,5, Fransa’da yüzde 45, Norveç’te yüzde 42,2 ve ABD’de yüzde 27 bilgi veren Prof. Başaran, “Türkiye’de vergi toplanmıyor. Bunun da en büyük nedeni, kanaatimce yüzde 40’lara varan kayıt dışı ekonomi” diyor.
İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Funda Başaran YavaşlarFotoğraf: özel
Bununla birlikte Türkiye’de vergi affı düzenlemelerinin 1,5 yıla kadar düşennü tabir eden Prof.
“Ücretli kesim, kural olarak bu afların dışında kalıyor. Silinen ya da değerli ölçüde azaltılan gecikme faizi ve artırımları ile vergi cezaları da izleniyor, sermaye bölümü ödemesi gereken verginin yalnızca yüzde 35-40’ını alıyor. Kısaca, Türkiye’de vergi mükellefi olan Kimse mümkün değildir. Sistem adaletsizdir. Yük de temel makul fiyat kesim üzerindedir.”
“Siyasi partilerin vaatleri yetersiz”
Peki 14 Mayıs seçim süreci ittifak partilerinin seçim beyannamelerinde verginin konusuna uygunluğuna göre yer verildi mi?
Funda Başaran Yavaşlar’a bağlı olarak, vergi sisteminde islahat yapılması ve daha adil bir vergi sisteminin kurulması konusunda siyasi partilerin vaatleri yetersiz kaldı.
Özellikle 2 yıllık iktidar tecrübesi olan AKP’nin son seçim beyannamesinde hala günümüze kadar çözülebilecek meselelere işaret eden Başaran, toplumsal vergi ahlakı konusunda uygun bir imtihan vermediğine dikkat çekiyor.
Türkiye’de ‘vergi ahlakı’ konusunda artık bir arada olduğunu vurgulayan Prof. kaybolmuştu” diyor.
“100 mükelleften 1’i bile tam incelenmiyor”
Türkiye’de faal bir vergi kontrolünün yapılmamasının önemli bir sorun olduğunu kaydeden Başaran, şöyle konuştu:
“Etkin yoklama yapılmıyor; inceleme oranı ise, 2022’ye göre yüzde 2,26. Bu oranın büyük kısmı sonlu incelemelere ait ve bireysel bireylerin farklı vergilerin incelenmesi de sayıya dahil. Bunun manası, Türkiye’de her yüz kişiden birinin dahi tam olarak incelenmediğidir. Bu tablonun oyunları için, af gruplarıne son dünyada, kamuoyundaki sürekliliklerin kalıcı olarak ortada kalması ve kontroller yoluyla kayıt dışılığın üzerine agresif formda gidilmesi gerekir.”
“Siyaset dünyası daha adil bir sistem kurulmalı”
14 Mayıs seçimlerinden sonra Meclis’te tekrar çoğunluk elde eden AKP’nin, iktidarda olduğu son 20 yılda yeni vergi dönemi siyasetleri açısından esaslı bir ıslahat başlatılması beklenmiyor.
DW Türkçe’ye konuşan Memleketler arası Vergi Araştırmaları Derneği (IFA Türkiye) Genel Sekreteri ve eski Vergi Kurulu Lideri Erdal Çalıkoğlu, “Her Türk asker doğar diyor lakin ona Türk vergi mükellefi doğar diyen bir anlayışa da oradayız var” diyor.
Uluslararası Vergi Araştırmaları Derneği (IFA Türkiye) Genel Sekreteri ve eski Vergi Kurulu Lideri Erdal ÇalıkoğluFotoğraf: privat
Gereksiz siyasi hesapların yerleşmiş dayanıklılığı ve dolaylı beyanların harcamalarının konforu nedeniyle vatandaşının isim vermesi gerekliliği üzerinde durulmadığını kaydeden Çalıkoğlu, şunları söylüyor:
“Siyaset dünyasında daha adil ve tabana yayılan bir vergi sistemi gerekir. Bu sistem öngörülebilir ve şeffaf bir sistem olmalı. Ancak bakıyoruz bölünmez depolamak hiç incelenmezken, bazıları her gün inceleniyor. Meğer vergi gelirlerini sahiden artırmak istiyorsak, kurumsal temelleri olan ve adil bir sistem yaşlılığımız var.”
Tüm vergi gelirlerinin geç saatlerinde KDV ve ÖTV’den
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından sağlanan “Aralık Ayı Merkezi İdare Bütçe Gerçekleşme Raporu”nda yer alan bilgiler kapsamında, 2022 yılı vergi gelirleri 2 adet 353 milyar TL olarak gerçekleşirken, 754 milyar TL’lik KDV 2022 yılında elde edilen vergi gelirlerinin neredeyse üçte biri oluşturuldu.
KDV’den sonra en büyük dolaylı vergi kalemi ise Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) oldu. 2022 yılında gerçekleşen vergi gelirlerinin 420 milyar TL’sini ÖTV oluştururken, bu verginin yaklaşık yarısı kadar alkol ve tütün ürünlerinden geldi. Böylece dolaylı vergiler içerisinde yalnızca KDV ve ÖTV 2022 yılında tüm vergilerin ayrılmasından oluşmuştur.
News
