Geçtiğimiz ay Kahramanmaraş merkezli zelzelelerle sarsılan Türkiye’nin güneydoğusu iki gün bu yana şiddetli yağışın tesiri altındaydı. Salı gecesi başlayan şiddetli yağış, zelzeleden etkilenen Adıyaman ve Şanlıurfa’da sel felaketine dönüştü. Sel sularının yükselmesi ile birlikte Adıyaman’da 1, Şanlıurfa’da 14 olmak üzere 15 kişi hayatını kaybetti.
Şanlıurfa’da su baskını sırasında kaybolan dört kişi için arama ve kurtarma çalışmaları devam ediyor. Kentin ana yolları, köprülü kavşakları, birçok cadde ve sokağını sular altında bırakan selin akabinde oluşan balçığın da temizlenmesine çalışılıyor.
İhmal ve çarpık kentleşme
Meydana gelen felaketin en çok ziyan bugün kent olan 2,5 milyon nüfuslu Şanlıurfa, bir yandan yıllardan beri devam ettiği lisana taşınan ihmaller zincirini tartışıyor. AFAD’ın şiddetli yağış ihtarlarına karşılık mahallî idarelerin hiçbir önlem almadığı belirtiliyor. Büyükşehir Belediyesi yardımlarının en az kentteki köprülü kavşakları kapatması gereken ve bu biçimde can kayıplarının önüne geçilebileceği söz ediliyor.
Uzmanlar ihmallerin yanı sıra çarpık kentleşmeye de dikkat çekiyor. Şanlıurfa’nın kent merkezi son 20 yıllık hızıyla gelişmiş ve başarısını da buna paralel olarak artmıştı. Lakin kent plancıları, kent merkezinin belli yerlerinden geçen 4 farklı dere yatağının ya dış müdahale ile daraltıldığına ya da her yerinde yapılaşmaya deformasyona uğramasına işaret ediyor.
Uzmanlara göre, 50-60 harften beri devam eden çarpık kentleşme, tarımın değiştirilmesi imara açılması ve kentten geçen 4 akarsu durumuna yapılan müdahaleler oynandı bu fecî tabloya neden oldu. Yaşanan bu felaketin özetinin olduğunu söyleyen Şanlıurfa Kent Plancıları Odası Lideri Mehmet Selim Acar’a göre yataklarının yapılaşmaya açılması en değerli neden:
Şanlıurfa Kent Plancıları Odası Lideri Selim Acar Fotoğraf: privat
“Bin 500 sene önceki Roma İmparatoru Jüstinyen’in yapmış olduğu drene sınırının, kentin ortasından geçen Karakoyun deresini drene eden sınırın sınırın bitişiğine AVM geçişiın, beton bitirmemizin, bilerek derenin üzerine iş merkezi inşa edebileceğiin maalesef insan hayatlarıyla ödedik. İnsan odaklı planlar, projelerle hareket Aksi takdirde tabiata karşı olacağımız bütün müdahalelerin sınırlarını insanıyla birlikte verebiliriz.”
“Meslek seçeneğinin kelam hakkı yok”
Şanlıurfa’daki sel felaketinde Eyyübiye Devlet Hastanesi’nin ağır bakım ünitesinde sular altında kaldı ve hastalar tahliye edilmişti. Uzmanlar, hastanenin daha önceki Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nin Ar-Ge alanı olarak kullanıldığını ve içinden dere yatağından geçen tarımın desteklenmesini belirtiyor.
Peki kentteki meslek odaları ve sivil toplumdaki değişkenlik bu duruma itiraz etmedim mi?
Türkiye Mimarlar ve Mühendisleri Odaları Birliği Şanlıurfa Vilayet Uyum Şurası Sekreteri Fikret Çakır’a hediye edilen, kentteki kişilerin sivil halkları ve meslek odalarını projelere dahil değildir. Şanlıurfa’nın tekçi idaresi nedeniyle bu durumda olduğunu savunan Çakır, “Meslek odaları hiçbir formda karar düzeneklerinde kelam hakkına sahip değiller. Kentten geçen dere yatakları ve diğer bölgelerde bu uygulama zamanlarında meslek odalarının kesintiye uğramasından, rutin görüşlerine dikkat edilmeden yapılıyor” diyor.
Belediyenin itibar projesi sular altında
Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi’nin itibar projesi olarak tanıtılan ve 3 Aralık 2022’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapılan yapılan Abide Köprülü Kavşağı da kendi felaketinde sularda kaldı. Abide Kavşağı’nın 210 günde yaptığı ve 105 milyon liraya mal olmuştu. Şanlıurfa’nın kent içi gerilimini ölçüsünde rahatlatacağı söylenen kavşağın müteahhidine de Cumhurbaşkanı tarafından verilmişti. Fakat o köprülü kavşağın su altında kalması sonucu 4 kişi hayatını kaybetti. İhale sürecindeki gidişat olan kavşağın imalat daveti ile bir şirkete verilmiş, o devirde kentteki sivil toplum seçenekleri bu duruma itiraz etmişti.
Kavşağın olduğu yerin altında kenti ikiye bölen ve etkin bir akarsı olan Cavcak Deresi alan Şanlıurfa Kent Plancıları Odası Lideri Mehmet Selim Acar, yonca yaprak dağılımı yapılması gereken bu kalıcı dal-geç modeliyle inşa edildiğini söylüyor. Köprülü kavşağın birinci imalatı sırasında dere değişimine müdahale edildiğine dikkat çeken Acar, idarecilerin günü kurtarma ismine bu biçimde bir tahlil alındığını belirtiyor:
“4-5 ay önceki artık kent aktarımlarından dolayı alttan giden aksın tam tersi bu sefer üstten bir üstgeçit yapılmıştır. Bu tıp ana ulaşım kararlarının ulaşım mastır planlarına dayandırılmasının sağlanmasını söyledik. Tekniğinin bu olmadığını söyledik. Ama maalesef teknik, bilim, şehircilik emin ve temellerine alışılmamış hareket ettiğimizde bunu insanlarımızın canlarıyla ödedik.”
Türkiye Mimarlar ve Mühendisler Odaları Birliği Şanlıurfa Vilayet Uyum Şurası Sekreteri Fikret ÇakırFotoğraf: privat
Türkiye Mimarlar ve Mühendisler Odaları Birliği Şanlıurfa Vilayet Uyum Konseyi Sekreteri Fikret Çakır ise Abide Kavşağı’nın Cumhurbaşkanı’nın gelişine yetiştirilmek için aceleye getirildiğini düşünüyor. Bir firmaya davet tarzı ile yaptırılan, kazandığında de ziyan kaydını yapan Çakır’a ayrıcalıklı alt tabanda yaşanan bir sorun kavşağının üstünü değiştirmeni de bitirmeni belirtiyor.
Derelerin yapıldığı gecekondular
Şanlıurfa’da Karakoyun ve Mance derelerinin çevresinde gecekondular yapılmasına göz yumulmuş, daha sonra bu kaçak yapılara göre imar planı yapılmıştı. Fikret Çakır, bu sorunun da Şanlıurfa’ya önemli bir formda ziyan olacağını belirtiyor.
Çakır, derelerde üretim devam eden yahut yapılması planlanan projenin gözden geçirilmesinin zarırî olduğu görüşte. Kentin afet bölgesi ilan merkezi idarenin bu istikamette siyasetlerin iyileştirilmesi söz eden Çakır. değerli bir duruma da dikkat çekiyor:
“Depremden sonra ağır ve orta hasarlı bölgelerdeki suların yapısından kaynaklanan nem nedeniyle önemli bir meseleyle karşı karşıya kaldılar.
Fotoğraf: Hakan Akgün/DHA/dpa/resim ittifakı
“Kent hataları kanunu çıkarılmalı”
Uzmanlar 50 harften beri kenarlarında ağırlaşan çarpık kentleşmenin artık daha kolay geçilmesi ve bunun için yerel idarelerin sorumluluğunun yerine getirilmesinde. Şanlıurfa Kent Plancıları Odası Lideri Mehmet Selim Acar, bunun için de kentteki hataların yasanın çıkarılması gerektiğini belirtiyor:
“Kent kabahatleri yönetmeliği, yasa çıkarmamız gerekiyor. Yetkililer insan hayatıyla ilgili olarak verdikleri kararlardan sorumlu olmalılar. Verilen yanlış kararların sonucu ortaya çıktı. Bir müteahhit yaptığı binadan sorumluysa, kent plancısı, belediye lideri, meclis üyesi kent için dünyanın karardan iyi sorumlu olmasın? Bu yerde kent cürümleri kanunun çıkarılmasını öneriyoruz.”
News
