Demokrasilerde yönetilenlerin sandığı dışında idareye katılım biçimlerinden biri olan örgütlenme ve protesto hakkı, Türkiye’de uzun yıllardır suç sayılıyor. Bunun toplumsal hafızada yer tutmuş mihenk taşlarından biri de Seyahat direnişi. İstanbul Taksim’deki Seyahat Parkı’na imar dağıtımı olmadan yapılmak istenen Topçu Kışlası inşaatına itiraz etmek için başlayan ve Taksim’in akabinde ülkesinde geneline yayılan barışçıl aksiyonların üzerinden 10 yıl geçti.
Bu geniş kapsamlı sonra Türkiye, bir yandan yapısal siyasetlerle sivil alanın daraltıldığı diğer yandan iktidara saldıran bölümlerin giderek daha fazla kriminalize edilerek terörizmle izlenildiği bir periyoda girdi. Bunun en önemlisi, iktidarın kutuplaştırıcı lisanının arttığı Cumhurbaşkanlığı seçim süreci görüldü.
Peki Seyahat direnişi sivil toplum nasıl bir değişim ve dönüşüme yol açtı?
DW Türkçe’ye konuşan Yurttaşlık Derneği’nden Emel Kurma’ya göre Seyahat protestoları esasen kamusal alana sahip olan, toplumsal yeri, müşterekleri ve yurttaşlık anlayışını, hukukunu inşaya yönelik düz muhalefetten davranışları işaret eden bir an yarattı. “Bu protestoların gücü azımsanamaz” diyen Kurma, şunları ekledi:
“Bunu yer ve kısmen sağladıkları kazançların yanı sıra protestoları reddetmek, toplumda itibarsızlaştırmak ve toplumsal hafızayı silmek için rejimin harcadığı çabadan da anlayabiliriz.”
2013, İstanbul Taksim’deki Seyahat aksiyonları sırasında Fotoğraf: Gaia Anderson
“Kamplaşmanın yarattığı tuzaklar fark edildi”
Gezi hareketlerinin, farklı toplumsal parçaların kutuplaştırma siyasetlerinin ve kamplaşmanın yarattığı tuzakların özelliklerini var etmesini tabir eden Kurma, Seyahat’in kazanılabilirlerini şöyle anlatıyor:
“Yasal(laştırılmış) olanla, hakkaniyet, meşruiyet ortasında makasları olabilir aşikâr kıldı. Barışçıl şov ve protestonun terörle merörle, bu hakkı kullanmanın da teröristlikle olmaması, kaçak yaşayarak idrak etti protestolara katılanlar. aktarılanların, kamusallıklarını farklı boyutlarını ve olgusal hakikatleri hangi açılardan ne ölçüde yansıtıldığını, ne derece propagandadan yoksunluğunu sorgulamaya da yönlendirildiler ister istemez. ; cesaretlendiler.”
Kurma, iktidarın tam da bu idrak ihtimalinin, desteği ve yürek nüvesinin olgunlaşıp yayılan bir ferasete dönüşmemesi için topyekûn bir baskı, sindirme, hafızayı şaşırtma ve tekrar formatlama seferberliğine giriştiği toplantıları paylaşıyor.
DW Türkçe’ye konuşan gazeteci ve antropolog Ayşe Çavdar da Seyahat Hareketleri ile birlikte yıllar boyunca çeşitli konulara dikkat çeken çalışan örgütlü sivil toplumlar, daha geniş bir alandaki genel topluluğa geçişine işaret ediyor.
Yurttaşlık Derneği’nden Emel KurmaFotoğraf: özel
“Karalama ve iftira kampanyaları”
“Dolayısıyla Seyahat, iktidar açısından, ekoloji, dış dönüşüm, iş cinayetleri şeklinde pek çok hareketlilik içeren ortak bir siyasete evrimleşme potansiyeline sahip bir kanıt oluşturdu” diyen Çavdar’a bağlı Seyahat direnişiyle birlikte iktidar toplumunun asla ikna edemeyeceği güçlü büyük bir kısmı olduğunu, dahası kriz aniden birbirinden hiç de haz etmeyen pek çok siyasi dayanışma gösterebileceğini farklı bir bölüm yaptı.
Çavdar, “Bunu kendi bekası karşısında en büyük tehdit olarak gördü ve o andan itibaren gelen her yolla tüm siyasi ve sivil oluşumları yalnız bastırmaya değil, çeşitli hareketlerle parçalanmaya ve bir daha hareket edememeleri halinde sakatlanmaya başladı” diyor.
Kurma da bu yöndeki karşılıklı bir maddeyi çiğnemeyen ve şiddetteki sivil itaatsizliklerinin yasal, hak ve özgürlükler çerçevesinin kabul edilmemesine yönelik karalama, iftira kampanyaları yürütüldüğü görüşünde. Mescitte içkinin içilmesi ve Kabataş’ta hücum halinde dezenformasyon öykülerini hatırlatan Kurma, bununla birlikte Seyahat protestolarının “kökü dışarıda” (Soros vs.), planlanmış bir “operasyon”, bir kalkışma olduğu tevatürünün toplumda ısrarla belletilmeye çalışıldığına dikkat çekiyor.
“Merkez medyadaki sürekli kara propagandadan toplumsal medyanın yönlendirilmesine, dernekler mevzuatında yapılan doğrudan ve dolaylı yapısal/idari önlemlere kadar yığınla taktikler işe koşuldu” diyen Kurma’ya sunulan protesto ve gösteri harcamasının toplum nezdinde tam anlamıyla gayrimeşru bir faaliyet ve kabahat olarak kabul ettirilmesine yönelik bu ana stratejisinin, yargı alanında işe koşulan taktiklerinden biri de Seyahat davası oldu.
İlk dava 2014’te açıldı
Gezi Parkı eylemlerine yönelik ilk dava 2014 yılında açıldı. Sanıkların 2015’te beraat etmesinden sonra 2019’da ikinci bir dava süreci başladı. Bir yıl sonra bu davada “cebir ve şiddet kullanarak hükümeti ortadan kaldırmaya teşebbüs”, “mala ziyan verme”, “kasten yaralama” ve “ağırlaştırılmış yaralama” cürümlerinden yargılanan sanıklar, suçlamalara ait kesin ve kesin kanıtın bulunmadığı bir defa daha beraat etti.
Ancak savcılığın itirazı üzerine davanın tekrar görülmesine karar verildi. Çağlayan Adliyesi’nde 25 Nisan’da karar duruşması yapılan “Üçüncü Seyahat Davası”ndan ise karar mahkûmiyet ve kopmaları çıktı. İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülen davada, Mücella Yapan, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Mine Özerden ve Yiğit Ali Ekmekçi 18 yıl mahpus cezasına çarptırıldı ve farklı şekilde ayrı tutuklanmasına karar verildi. Birebir belge kapsamında yargılanan iş insanı Osman Kavala’ya ise ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezası verildi.
“Birkaç kuş vurmaya yönelik köy”
Gezi Davası’nda yargılama süreci takipen bir cezalandırma kararı halinde seyrettiğini söz eden emel Emel Kurma, “Bir takım palavra yanlış senaryolar ve bomboş isnatlar uydurularak icat edilen bu yargılama, bir taşla birkaç kuş vurmaya yönelik bir hamle” diyor.
Kurma’ya göre Seyahat Davası’ndan meram edilen karakterler, insanlar, hakları kullanmakta ısrar etmek, protesto düzenlemek bu şekilde dursun, rastgele bir protestonun nedenlerini merak edip anlama çalışmaktan dahi ürkütmekti. “Gezi yargılamalarının insanların toplumsal, siyasi alanda kelam söylemekten, fikrin yayılmasından ve söz çıkmasından, kesilmekten alıkoyan, geri durdurmakan bir tesiri olduğu mutlaka” diyen Kurma, bu baskının kamusal alan zayıflasa da Seyahat protestolarında filizlenen, tabirini bulan toplum olma hali, ufku ve gücün tamamı silinip silinemediğini düşünüyor.
Antropolog ve Gazeteci Ayşe Çavdar Fotoğraf: Privat
İktidarın zayıflaştırılarak aşırı kalabalıkların toplumlaşamamasına yönelik siyasetlerinin sürdüğüne işaret eden Kurma’ya göre toplumsal sorgulama ve itirazların devam etmesi için gerek ve sindirme gerek kutuplaştırma gerek de istek üreten yollarıyla, dört koldan 7/24 sürdürülen toplumsal terbiyesi ağırlaşarak devam ediyor.
Muhalefetin ise bunu kırmaya karşı bir telaffuzda gelişme olduğunu düşündüğünü belirten Kurma, “Yine de 2014 lokal, 2015 Haziran ve Kasım genel seçimleri, 2017 referandumu, 2018 genel seçimleri ve 2019 lokal seçimlerinde, farklı kulvarlardan insanların ortasında cereyan eden yardımlaşmadan ve bu süreçte ortaya çıkan sivil toplum kuruluşlarından de gözlemleyebildiğimiz şekilde, 2023 fotoğrafı altında da tarz usul akmaya devam eden daha gerçek bir analiz, bir Seyahat damarı var” diyor.
“Sivil toplum kalacak”
“Gezi’den bu yana ekonomik faaliyetin, devleti elinde bulunduran bir zümrenin, bürokrasiyi de dönüştürerek ve kendisine yeni işbirlikçiler bularak toplumun her kesitine yönelik bir seri sindirme hareketi olduğunu rahatlıkla uyguladığı” diyen Ayşe Çavdar’a de periyot devir dozu artan bu sindirme hareketi görünüyor ‘başarı’ya ulaşmış biçimde görünse de aslında bir yandan da sivil toplumun direncini, bağışıklığını artırıyor ve stratejilerini geliştirmeye başlıyor.
Gezi’nin Türkiye tarihi için yeni bir nirengi noktası olduğunu düşünen Çavdar, “Bu iktidar elbette bir gün bitecek ve geride kalan bütün bunların bir daha olmasını sağlayacak deneyime, birikime ve genel olarak sahip bir sivil toplum kalacak” diyor.
AKP’nin Seyahat sonrasında yarattığı kutuplaştırma siyasetinin Türkiye’ye maliyeti çok büyük olduğunu, devletin yozlaştığını, yolsuzluğun kaynaklarını kuruttuğunu ve toplumun kesitlerinin güzelce ayrılmadığını söyleyen Çavdar, “Ne yazık ki bu hasarın giderilmesini yıllar alacak. Gezi’den sonra olanlar da kimin o taban dalgalarından ne kadar korktuğunu, manada siyasetin çıtası alabildiğine yükseldi. Artık kurumsal siyasetin Seyahat’te beliren ufku yakalayabilmesini bekliyoruz” diye konuşuyor.
2013, İstanbul Taksim’deki Seyahat Hareketleri sırasında Fotoğraf: Marco Longari/AFP/Getty Images
Muhhalefetin dahi kriminalize edilmiş süreç
DW Türkçe’ye konuşan siyaset bilimci Prof. Dr. Emre Erdoğan ise Seyahat’in üzerinden 10 yıl geçse de kolektif hafızadaki yerini koruduğuna işaret ediyor.
Gezi protestolarının, 2016 sonrasındaki harikulade hâl yaklaşımının devam ettiği mevcut yapının mümkün olduğunu, bunun da Seyahat’in başarısızlığından değil sivil alanı daraltan değişimlerden kaynaklandığı tabir eden Erdoğan, “Gezi Durumunun çözüleceği o kişinin hangi partiye oy vereceği. Bu kadar bölücü bir mevzu haline geldi. Zira o yineleniyor” diyor.
Gezi’nin çeşitli kesitleri için bir çeşit özgürlük alanı, bir çeşit dayanışma hikayeleri içerse de kimileri için Türkiye’ye güvenliğe bir tehdit olarak ayrıldı, bunun da Seyahat’in suçlanmasından kaynaklandığından lisana gelen Erdoğan’a sunulan Seyahat Davası bu dağılımı güçlendirildi.
Prof. Dr. Emre ErdoğanFotoğraf: özel
Türkiye’de demokrasinin sandıkta oy kullanımı halinde kavramsallaştırıldığını, sandık harici konvansiyonel olmayan demokratik bölünme metotlarının ise kriminalize edildiğini vurgulayan Erdoğan, “Dolayısıyla bu sandık demokrasisi dışında her yola başvuruk bir cins anarşistlikle, terörizmle birlikte görünüyor ve ‘halkın hafızasını kabul ediyor musun’ deniyor artık bu. değerli bir çerçeve. Bu çerçeveyi yok sayamayız” diyor.
Son seçimlerde Seyahat önerisi getirilmese de dış güçler telaffuzuyla siyaset yapılmaya devam edildiğini belirten Erdoğan, gelinen noktada muhalefetin de dış güçlerin istediklerini yapan, onlar tarafından beslenen bir suç teşkilatı olarak lanse edildiğine dikkat çekiyor.
Sekiz sivil hayatını kaybetti
27 Mayıs 2013 tarihinde iş makinelerinin Seyahat Parkı’na girişinin akabinde bu haber toplumsal medya boyunca kısa bir süre boyunca dağıtıldığı, polisin çalışmalarının her birinin bloklarına orantısız müdahalesi ve periyodun Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın inşaatın üremesi konusunda ısrarcı açıklamalar ile protestolar hükümetin karşılıklı gösterilere dönüştüğü görüldü.
Eylemler sırasında demokratik lisana yapıcı destekleyiciler, hak kırılmalarına yol açan güç kullanımıyla karşılaştı. Polis statüsü sonucu sekiz sivil hayatları sırasında 10 bin yakın kişi yaralandı.
News
