İstanbul’da 112 Acil Davet Merkezi’nde çalışanlarla işbirliği yaparak İstanbul’daki kimi özel hastanelerin doğurmadığı ağır bakım servislerinde bebeklerin hayatlarının kaybolmasına neden olan “yenidoğan çetesi” ile ilgili soruşturma yürütülürken ülke sıhhat sistemiyle ilgili tartışmalar da tekrar gündemde.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve İstanbul Tabip Odası soruşturmasının yanlış sıhhat siyasetlerinin bir sonucu olduğu düşünüldüğünde.
İstanbul Tabip Odası, KESK İstanbul Şubeler Platformu ve Devrimci Sıhhat Personelleri Sendikası yaptığı ortak basın açıklamasında, bir sistem sorununun ortaya çıkması, bu sistem sorumlularının ise Sağlık Müdürlüğü, Sıhhat Bakanlığı ve hükümete işaret etti.
Peki Türkiye’de sıhhatte dönüşüm siyasetleri nasıl başladı, sıhhat demokrasi sisteminin sıkıntılarına ne şekilde sonuçlar ortaya çıkıyor?
Dünya Bankası finanse etti
DW Türkçe’ye konuşan TTB Merkez Kurulu Lideri Prof. Birçok ülkede Dünya Bankası (DB) merkezli bir uygulamaya dikkat ediliyor.
Sürecin finansman kaynağının DB’den özel olarak alınan krediler olduğunu vurgulayan Azap, 1990 ila 2004 yılları arasında toplamda 211,5 milyon dolar ve 49,4 milyon euroluk kredi alındığını aktarıyor.
TTB Merkez Yönetim Kurulu Lideri Prof. Dr. Alpay AzapFotoğraf: Privat
Azap’ın durumunun özellikleri sıhhatte reform-dönüşüm, dünya çapında geniş kapsamlı ortalama beş, altı yıllık dönemlerde seçilmene rağmen, Türkiye’de bu mühlet 30 yılını aştı. Bu durum, DB tarafından da kabul edildiği üzere, başta TTB olmak üzere sıhhat alanında Sıhhat ve Toplumsal Hizmet İşçileri Sendikası (SES) ve diğer örgütlü yapıların yürütüldüğü başarılı, düzenli ve bilgi üretimine dayalı çabalardan kaynaklanmıştır.
Azap, sıhhatte dönüşümün başlangıcının Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ismine DB kredisiyle, DB Nüfusu, Sıhhat ve Beslenme Kısmı tarafından anlatılmış ve 18 Mart 1986 tarihiyle küresel olarak kullanıma “Türkiye Sıhhat Dalı”na dayandığına işaret ediyor.
“İkna toplantıları yapıldı”
Mayıs 1987 tarihinde çıkarılan “3359 sayılı Sıhhat Hizmetleri Temel Kanunu” ile tekrar DB kredisiyle, DPT için İngiliz şirketi Price Waterhouse tarafından hazırlanan “Sağlık Dalı Master Planı Etüdü Mevcut Durum Raporu” (1990) ve 1991 yılının başında Sağlık Bakanlığı (SB) Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü (SPGK)’nün yoğunluğu da Türkiye’de sıhhat ıslahatının başlangıç basamaklarını oluşturuyor.
Bunun üzerine Sağlık Bakanlığı tarafından 23-27 Mart 1992’de 1. Ulusal Sıhhat Kongresi gerçekleştiriliyor.
Kongre öncesinde, SPGK katılımının, bilhassa akademisyenlerle küçük kümeler halinde yaygın “ikna” toplantıları gerçekleştirdiklerini tabir eden Azap, bunun için not akabinde da TBMM’ye sunulmak üzere sunulmak üzere “Ulusal Sıhhat Siyaseti Taslak Belgesi”nin yayımlanması vurgulanıyor.
Haziran 2003’te ise Sağlık Bakanlığı tarafından Sağlıkta Dönüşüm isimli broşür yayımlanıyor. Bundan sonraki süreç AKP hükümetleri kapsamında yürütülüyor.
Sağlıkta dönüşüm 2012’de tamamlandı
Azap’a göre Türkiye’de sıhhat ıslahatının tamamlandığı tarih olarak 1 Ocak 2012 tarihi kabul ediliyor. Bu tarihte 5510 sayılı Toplumsal Sigortalar ve Genel Sıhhat Sigorta’nın kraliçesi girdi. Öte yandan, Kasım 2011’de yayımlanan ve Sıhhat Bakanlığı’nın görev ve fonksiyonu ile merkez ve taşra teşkilatını A’dan Z’ye yine yapılandıran 663 sayılı KHK hayata geçirildi.
Alpay Azap’ın aktardığına göre sıhhat ıslahatı süreci sırasıyla şu adımlara değinildi:
Sağlık islahatı ile sıhhat sunum ve verim birbirinden ayrılır. Güvenlik ve toplumsal düzenlerin tek çatısı altında toplanmıştır. Kamu hastaneleri ve kamusal sıhhat hizmetleri özelleştirildi, özel bölümün hisleri artırıldı. Sıhhat primi, katılım payı ve katkı payı, reçete bedeli, hizmet farkı bedeli vb. uygulamalarla cepten sıhhat harcamaları artırıldı. Özel aile hekimliği sistemiyle birinci basamak sıhhat hizmetleri piyasaya sürüldü. Sıhhat bakanlıkları, planlama arızalı ve üniteleri haline getirildi.
Türkiye’de sıhhat rejimi uygulanan sistemin ortaya çıkması ortaya çıkıyor.
Türkiye’nin sıhhatinden ayırdığı tıslama düşüşü
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) 2023 verilerine göre Türkiye, sıhhat harcamalarına gayri safi ulusal hasıladan yüzde 3,7 pay ayırdı. Bu oran 2021’de yüzde 4,6’ydı. Türkiye, OECD ülkeleri içinde sıhhate en düşük hisle ayrılan ülke olurken, bu oran Almanya’da yüzde 11,8, Fransa’da yüzde 11,9, ABD’de yüzde 16,5’e kadar çıkıyor.
Türkiye’de kişi başı sıhhat harcaması 1827 dolar olarak hesaplanırken İngiltere’de 5 bin 492, Fransa’da 6 bin 516, Almanya’da 8 bin 11, ABD’de 12 bin 555 dolar.
Cepten sıhhat harcamasında artış
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre hanehalkları tarafından tedavi, ilaç vb emelli yapılan cepten sıhhat harcaması 2022 yılında bir önceki yılda yüzde 98,8 artarak 112 milyar 18 milyon TL’ye ulaştı.
Hanehalkı cepten sıhhat harcamasının toplam sıhhat harcamasına oranı yüzde 15,9 düzeyinden yüzde 18,5’e çıktı.
Sağlık Bakanlığının 2023 verilerine göre birinci basamak sıhhat hizmetlerinden yararlananların sayısı 421,1 milyon olurken, ikinci ve üçüncü basamakta kalanların sayısı ise 552,4 milyon oldu. Toplam hasta sayısı 973,5 milyona ulaştı.
Bir ağır bakım ünitesi Fotoğraf: Şebnem Coşkun/AA/picture Alliance
Geçen yıl özel tıp yazışmaları tabiplere başvuranlar 14,8 milyonu, özel hastanelerdeki hasta sayısı ise 67,4 milyonu geçti. Kişi başı tabibe başvuru sayısı 2022’den 2023’e 10’dan 11,4’e çıktı.
“Acil servislere bağlanma 1,5 katı başvuru var”
Alpay Azap ise acil sıhhat tesisatlarının bir ortamda sıhhat sisteminin vitrinine işaret ediyor.
Türkiye’de acillere yıllık başvuru süreleri -ülkeyi baz almayı- dünya rekorunun kırıldığını vurgulayan Azap, ekliyor:
“Türkiye acil servislere yılda 1,5 katı insan yılı olarak tarihe geçti. Bir başka tabirle toplam muayeneler içerisinde acil başvuruları yüzde 30’ları zorluyor.”
Öte yandan Türkiye’de rejimi yüzde 10’dan fazlasının Genel Sıhhat Sigortası (GSS) kapsamına alınamadığını söyleyen Azap, Türkiye’de 2019 yılında yurttaşların yüzde 14,7’sinin finansal durumu nedeniyle yüzde 33,5’inin ise finansal Ekonomiler, fiziki uzaklık, ulaşım ve bekleme listesi nedeniyle tedavi ihtiyaçlarını karşılayamadığını tabir ediyor.
Azap, diğer esas işlemleri “MHRS ve mevcut olarak randevu alamama, MHRS randevu aralıklarının kısalığıyla hizmetin verildiğine kast olması, sıhhatte yılda artık sıradan bir hale dönüşmesi, ülkelerde doktor göçünün artışı, tüm doğumlar içinde sezaryen sayılarındaki önlenemez yüksek oran, gerek yatak doluluk oranı de tıbbi teknolojinin kullanımında verimsizlik, bebek vefat suratlarındaki eşitsizlik, kronik hastalık ve MI, inme şeklindeki acil müdahalelerdeki/yaşatmadaki ‘başarı’ oranları” diye sıralanıyor.
Bebek ve anne vefatları arttı
Geçen yıl bin canlı doğumda bebek vefat suratı 2022’deki 9,1’inci sıradan 9,8’e yükseldi. Yüz bin canlı doğumda anne mevt oranı ise 12,6’dan 13,5’e çıktı.
TÜİK’e göre Türkiye’de doğuşta beklenen hayat mühleti 2021-2023 devrinde, 2017-2019 devrine göre 1,3 yıl azalarak 77,3 dünyada geriledi. Doğuşta beklenen ömür 2020-2022’ye ait olarak 0,2 yıl azalırken, bireysel devirlerde yeni doğanlar için sağlıklı yaşam mühleti de 0,8 yıl düşüşle 57,6 yıl oldu.
Özel hastanelerin yaklaşık üçte biri İstanbul’da
Sağlık Bakanlığının verilerine geçen yıl prestijiyle Türkiye genelinde 565 özel hastane var. Bu sayının toplam hastane harcamasının yüzde 36’sına denk geliyor.
565 özel hastanenin 162’si ise Toplam İstanbul’da. Buna İstanbul’da Sıhhat Bakanlığına bağlı 53, üniversitelere bağlı 16 hastane var.
Ağır Yenidoğan bakımı özelde fazla
Resmi bilgilerin doğum günü olan ağır bakım yatak sayısı özel hastanelerde 7 bin 144’ü bulurken, Sağlık Bakanlığı kuruluşunda 4 bin 738, üniversite hastanelerinde ise bin 617 yeni doğmuş ağır bakım odası bulunuyor.
Toplamda 32 bin 787 olan erişkin ağır bakım yataklarının 9 bin 953’ü, 2 bin 522’si çocuk ağır bakım yataklarının 235’i özel hastanelerde yer almaktadır.
“Hasta da SGK da ziyana uğruyor”
Alpay Azap, Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) özel hastanelerle yaptığı mutabakat doğrudan bir ziyana neden olmasa da SGK’nin bir geri ödeme kurumu olarak yerleştirilen kuralların sıhhat hizmetine erişmeyi maniler niteliğindeki ziyanı ortaya çıkardığını savunuyor.
“Sağlık Uygulama Bildirisi (SUT) bunun değerli bir ayağı. SUT’un kayıtlı kuralları, tabibin özerkliğine müdahale eden bir kısıtlılık doğuruyor. Bu manada hasta ziyan görüyor” diyen Azap, “Ayrıca geri ödeme yapılan kalemlerin erebilir da hasta için bir mali yük manası taşıyor . ” diye devam ediyor.
Şehir hastanelerine 5 yılda 180 milyar TL
Kamu-özel işbirliği modeli ile hayata geçirilen kent hastaneleri de sıhhatte kullandığın ya da Kişisel’in değerli ayaklarından biri. Bakanlık 25 yıl boyunca kiracısı olduğu ve hizmet satın aldığı modelden maliyetinin ortadan kaldırılmasından vazgeçti. 31 tane ülkede kent hastanelerinin sayısı 18’de kaldı. Kent hastanelerinin üretimi sırasında çok sayıda kamu hastanesi bulunmaktadır.
Azap, bir önceki Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın dönem teslim merasiminde “şehir hastanelerinin 322 milyar avro olan kira bedelinin bütçeye göre 27,5 milyar avroyla sınırladıklarını” itiraf ettiğini söylüyor.
Şehir hastanelerinin finansmanı konusunda çalışmalar yapan Prof. Dr. Uğur Emek’in mevzuyla ilgili hesaplarına sahip, 28 bin 548 yatak toplamına sahip 18 kent hastanesine ödenecek toplam fiyat 81,2 milyara ulaşıyor.
Sağlık Bakanlığının 2023-2024 yılı için kent hastanelerine hizmet ödemelerindeki artış yüzde 38’i ve kira ödemelerindeki artış yüzde 108’i bulmuştu. Azap’ın özelliklerinin özellikleri 2024 yılında ödenen ekleriyle birlikte, kamu-özel programıyla işletilen hastanelere son 5 yılda toplam 180 milyar TL’den fazla ödeme yapılmış olacak.
Alpay Azap, “Şu an bile kent hastanelerinin kira ve hizmet giderleri Sağlık Bakanlığı bütçesinin yüzde 11,4’ünü yönlendiriyor. Bu projenin devam etseydi 31 şehir hastanesine Sağlık Bakanlığı bütçesinin yaklaşık yüzde 50’sini kalacağını” söylüyor.
Özel hastaneler nasıl denetleniyor?
Alpay Azap’ın tarihindeki görünümü, özel hastaneleri genel olarak denetleyen üç farklı yapı var: Sağlık Bakanlığı/İl Sağlık Müdürlüğü hizmetin kontrolü, SGK geri ödeme/fatura kontrolü ve Maliye vergi tarafından kontrol.
“Bu kontroller standardıyla yapılıyor mu? Ya da herkese eşit/aynı ihtimamla yapılıyor mu, inceleme tartışmaya gösterildi” diyen Azap, “Ancak ‘çete’ etkinliği özelinde İstanbul Vilayet Sıhhat Müdürlüğü’nün büyüdüğünü yıllar boyunca söyleyebilmek çok zor” diye ekliyor.
Tıbbi kayıtların kontrolünün çok güç olduğu, kontrollerin daima kayıtlar üzerinden Yahudi fiziki şartların denetlenmesi yoluyla yapılabileceğini vurgulayan Azap, “Oysa son örnekte gördüğümüz üzere bir ayrılmış sahiden SGK’ya faturalanan bir tedavi süreci, ağır bakımda yatmaya, ameliyata, stent uygulamasına tıbben sonlandırıldığı olup olmadığı tabiplerce verilen bir karardır ve farklı tabiplerde hastada farklı tedavi tekliflerinde bulunabilir, bu konu tabiatı böyledir” diyor.
Bu salgının kontrolünün kaide olduğu tüm olayların çözülemeyeceğini tabir eden Azap, tıbbi büyümelerin sonuçları açısından denetlenmesi ve etik ihlaller yahut dolandırıcılık saptandığında çok ağır cezalar dağıtarak işaretliyor.
News
