Türkiye’nin önceki sıkıntılı olduğu bazı ülkelerin arkasında normalleşme adımlarını atarken Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın en oğlu Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi ile tokalaşması dış siyasetteki görüşme tekrar tartışmaya açıldı. Sisi’nin akabinde Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile ne vakit görüşülebileceği ise ana gündemden emin olmayan birisi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, partinin TBMM’deki toplantıda bir yandan hafta sonu Suriye’yi de kapsayan hava harekatının kara ile devam ettirilebilirnin işaretlemesini başka yandan Esad ile görüşme sorusuna “Siyasette küslük, dargınlık olmaz. Eninde sonunda, en uygun kaidede, adımlarınızı atarsınız” “karşılığı verdi.
Türkiye’nin oğlu Şam Büyükelçisi, Emekli Büyükelçi Ömer Önhon ise “YPG’nin Suriye’de başka yapılanmaya gitmesi aralıklı Türkiye ile Esad ortasında ortak yarar var diye düşünüyorum” görüşünde. Önhon, Suriye ile normalleşme adımlarının serbest, bölgedeki YPG varlığı, Türkiye’nin sıcaklıktaki muhalifler ve sığınmacılar sorunu, Suriye idaresinin Türkiye ile görüşmeyi isteyip isteyemeyen bahislerinde DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
DW Türkçe: En son Sisi ile görüşüldü, Suriye ile olağanlaşma sürecinin daha sıkıntılı olacağı söyleniyor. Size göre Türkiye ile Suriye ortasında ve problemli alanlar neler?
Önhon: İki ülkenin ortasında birçok ele alınması gereken sorun var. Bu krizlerden bu yana geçen dönemde yaşanan olaylara bakıldığında birçok sıkıntı görülüyor. Lakin bir kıvrım sırası yapmak gerekirse, güvenlik sorunu yani YPG ve IŞİD ile sığınmacılar sorunu en öncelikli ayrıntılardan ikisi.
2019’dan bu yana devam eden istihbarat görüşmelerinde bu bahisler da ele alınmadığını tahmin ediyoruz. YPG ile ilgili husus nasıl çözümlenebilir iki ülke ortasında? Zira YPG ile Esad idaresinin de bir bağlantısı var.
Ortada son derece iç geçmiş, karmaşık bir tablo var. Suriye rejiminin YPG ile ilgisi olması aslında yeni bir şey değil, önceden beri münasebetleri vardı. Mesela Kamışlı’da vakit onun mevzuatı mevcudiyeti vardı. Havaalanının denetiminden tutun, istihbarat binasının YPG muhafazasında rejim güçleri tarafından yönetilmeye devam ediliyor. Ayrıyeten Fırat’ın doğudaki petrol yataklarından imzalandı yani YPG’nin çıkardığı petrol rejiminin satıldığını herkes pek net biçimde biliyor. Onun dışında 2019’daki harekattan sonra askerlerin huduttaki bölümlerinden daha fazlası bir arada geri döndüklerini gösteriyor. Yani rejimle YPG ortada aslında her zaman bir sendikal ilişki olmuştur, bu yeni bir şey değildir. Bu işin bir boyutu. İşin diğer sürecinde ise YPG’nin ileride Suriye’den farklı bir yapılmaya gitmesi yolunda bir hedef olduğu takdirde, ki o denli bir emeli da olabilir, bunun Suriye idaresi tarafından beğenilen karşılanmayacağını ve kabul edilebilir bir şeyin geleceğini düşünebiliriz. Hasebiyle YPG’nin Suriye’den başka bir yapılanmaya gitmesi esaslı Türkiye ile Esad idaresi ortada ortak bir yarar var diye düşünüyorum.
YPG sorunu ile ilgili olarak yalnızca Esad idaresi ile seçilen kâfi olacak mı? Zira IŞİD ile çerçeve çerçevesinde ABD’nin de büyük düzenlenebilirni yer alıyorlar.
ABD’li organize tarafından yapılan açıklamalarda daima söylüyorlar “Bizim için Suriye’de IŞİD gizlidir”. “IŞİD’in canlanmaması, tekrar güçlenmemesi önemlidir” diyor ve bu çizgi üzerinden gidiyorlar. YPG’yi de IŞİD’e karşı çabada bir ortak olarak görüyorlar. Artık sonraki yılda da YPG bunu pek hoş kullanıyor. “Biz sizin arkadaşınızız, şayet biz zayıflarsak IŞİD’le çabanız zayıflar” diye. Oysa Türkiye aslında IŞİD’e karşı gayret gösteren ve kara harekâtı manasında yüz yüze IŞİD’le savaşan tek ülke.
Ama ilk başlarda Türkiye’ye yönelik IŞİD’le kâfi bir gayret göstermeye yönelik tenkitler de vardı.
Türkiye için IŞİD onun zamanı tehdidi olmuştur. 2015-2016’da Türkiye’de yapılan terör operasyonlarına ya da terör saldırılarına izlediğiniz vakit bunun gerisinde daima iki örgüt var. Ya YPG ya da IŞİD. IŞİD’in Musul Başkonsolosluğu basması, oradaki çalışanların rehin alınması da var. Yani IŞİD, Türkiye için her zaman bir tehdit olmuştur. Türkiye “IŞİD’le savaşmayalım” demiyor, “IŞİD’le savaşalım” diyor. Aslında milletlerarasının da bir bölümü. Lakin bir terörü bitirmek için diğer bir terör rejimiyle sürdürülmelerinin sürdürüleceğini savunuyor. Yani IŞİD’le savaşması PKK’nın, YPG’nin rejimi ortadan kaldırılmıyor.
Peki Türkiye bu görüşmelerine ABD’yi ikna edebilir mi?
ABD ne istiyor onu da bilmek gerekiyor. Ancak her şeyimizi de ABD’de ne istiyor diye ayarlayacaksak, ulusal çıkarlarımız ulusal düzeyde. ABD’nin oradaki niyeti nedir, büyük fotoğrafının görünümüne bakmak gerekiyor. IŞİD’e karşı çaba şayet görünürlükleri ise bizim de IŞİD’e karşı çabalarımızdan biri. ABD’nin orada kalmasını istemesinin bir başka nedeni de muhtemelen İran’la ilgili korkuları. Orası tam İran’ın Şii nesli olarak adlandırılan bölgede, o mülahazayla da hareket edebilir. Lakin, Türkiye’nin o bölgedeki potansiyel teröristlerin savunma hakkı konusunda ABD’nin karşı çıkmaması gerekiyor. Sonuçta terörle çabalıyoruz biz de.
Genel olarak bir dönüşüm var dış siyasette. Esad ile görüşmeyi de siz bu çerçeveye mi ortaya koyuyorsunuz ve öteki ülkeden Esad’ın Erdoğan ile seçilmiş olması için çok gösterilebileceği de söyleniyor, sizce Esad ister mi görüşmeyi?
Bunu söylemek çok güç. Zira bir bahiste tek bir fikir olmaz. Mesela Suriye’de birinci bu olaylar başladı vakit da “olayları güç kullanımı yoluyla mı bastıralım yoksa göstericilerin paylarının bir ölçüde de olsa baktığınız yerde mi?” diyen iki küme merkezde çekişme oldu. Sonuçta güç yoluyla bastıralım diyenler üstün çıktı. Artık burada da “Türkiye’yle ilgileri her şeyi düzeltelim” diyenler de vardır, “Türkiye’yle parçaları düzeltmeyelim, aralarını unutmayalım” diyenler de. Artık bu iki görüşten hangisinin daha üstün olduğunu bilmiyorum. Sonuçta iki komşu ülke ortada ilişkiler kesinlikle bir formda aşirete dönüşecek bir mühlet sonra. Ama kim daha iyi, kim değil konusunda Türkiye tarafından baktığınızda kullandığınız dış siyasette “biz herkesle bağlantıları düzeltiyoruz, değerli olan Türkiye’nin çıkarlarıdır” diye bir atılım yapma imgesi birleştiriyoruz. En son Sisi’yle el sıkışmasının akabinde Esad ile de ortayı iyileştirme eforuna, seçimler öncesi “bak hükümet dış siyasette istedikleri şeyleri, yapmak için vakit ayırabilmek” için seçmen nezdinde bir puan toplaması nazarından da bakılabilir. Öbür çapta Esad bu kadar vakit sonra Türkiye kaynaklı dertlerle yüzleştikten sonra seçimler öncesi bu türlü bir dostluk gösterisine girmeye gerek görülemez de görülmeyebilir. Bunu vakit geçirmek.
Erdoğan bugün yine kara harekâtı işareti verdi. Lakin öteki ülkeden Esad ile olağanlaşmak de isteniyor. Ama biraz ayrılanlı değil mi? Şam’ın kuralları mevcuttu TSK’nın Suriye’den katılmak üzere.
Ben TSK’nın Suriye’de kalıcı olmadığını düşünüyorum. Yani orada bir güvenlik sakinleri ve güvenlik birimlerinden kaynaklanan Türkiye’ye yönelik tehditler var. Türkiye’deki güvenlik sakinleri giderilene kadar, bölgedeki kaynaklı tehditleri maksimumla sonunun diğer tarafında konuşuldu. O güvenlik vatandaşlarının doldurulması, bir tahlil bulununca ve Suriye idaresi oranının denetimini ele almakca da bölgedeki kaynakların tehdidin önüne geçilince bizim askerlerimiz esasen orada kalmayacaklar diye düşünüyorum. Bunu aslında kurumsal de açıkladılar. Bir de yapılan harekât toprak ele ayakta durmak yahut orada hakimiyet kurma gayeli değil. Türkiye’ye özgü yöndeki tehditleri tespit etmek için yapılan bir harekât. YPG’nin oradaki birimleri var, kendi idaresini oluşturmak istiyor. Bunun Suriye’nin de çok olumlu bakacağı bir şeyin olmayacağını, bir yerde tahminen çıkarların kesişmesi düşünülebilir.
Suriye ile ilgili bir diğer sıkıntı Türkiye’nin bölgedeki muhalifler meselesi. Bu sorun nasıl analiz edilir?
Burada temel nokta; Erdoğan’ın Esad’la el sıkışıp gevşememesi değil. Temel nokta Suriye’ye barış ve istikrar getirebilecek, bu krizi sonlandırabilecek bir siyasi tahlil bulunabilir mi? Yani bu siyasi tahlil de bütün taraflar doğal olarak kapsıyor. Taraflardan bir tanesini başkasını alt etti falan, onun istediği biçimde onu isteği evrilecek diye bir şey esasen kelam konusu değil. Bütün tarafları kapsayan bir siyasi tahlil için çalışmak lazım. Bu siyasi tahlile Esad idaresi kadar muhalifler de dahil olacaktır. Hasebiyle evet, şu anda muhaliflerin ortasında Esad’ı bir savaş hatası olarak gören ve onunla hiçbir barış biçiminde yapılamayacağını düşünen kümeler olabilir. Lakin bu sürecin kendi dinamikleri içinde gelişecektir. Sonuçta tahlil açıklamalarımızda bütün tarafları içine alan bir konseptten bahsediyoruz. Önümüzdeki devirlerde bu konsept kapsamında bir analiz bulunacaktır. Tahlilden mutlu olmayanlar, ortaya çıkanlar kesinlikle olacaktır. Olmaya da devam edecek. Lakin bu türlü kanayan bir yaranın olduğu bütün bölge için tehlike olmaya devam ediyor. Her yara daha büyüyebilir, alevlenebilir ve parçaları daha da çok bulunabilir. Münasebetiyle bu masrafların artık sonlanması gerekiyor. Ancak o kadar çok aktör var ki ve onun aktörünün görünümleri ve gündemleri çok farklı. Bu parlaklığın ve gündemin bir halde bağdaştırılması en sıkıntı şey.
Son olarak sığınmacılar sorunu de Türkiye’nin bir başka önceliği. Bu sorun nasıl çözülebilir?
Bu bahiste kesin çözümlerin ortaya çıkması sıkıntı. Ancak aralıkların kaçan bir insanın tekrar ülkesine dönmesi için kendi kendine ayrı ayrı garantilerin görülmesi gerekir. O teminatlar olmadan iki tarafın el sıkışması yalnızca kâfi değil gibime geliyor. Köprünün altından çok sular aktı, çok acılar kötüler yaşandı, inanç sarsıldı. Hasebiyle gereken beşerler da o denli bugünden yarına dönebilirler. Nelerin olduğunu görmemeleri gerekir diye düşünüyorum.
EKONOMİ
17 Şubat 2025EKONOMİ
17 Şubat 2025GÜNDEM
17 Şubat 2025GÜNDEM
17 Şubat 2025GÜNDEM
17 Şubat 2025GÜNDEM
17 Şubat 2025EKONOMİ
17 Şubat 2025Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.