Sudan krizi Türkiye’yi nasıl tesirler?

Sudan’da Genelkurmay Lideri Abdülfettah el Burhan ile paramiliter güçlerden oluşan Süratli Dayanak Kuvvetleri’nin (HDK) General Muhammed Hamdan Dagalo’nun ortasındaki rekabet nedeniyle geçen haftanın sonunda başlangıç ​​​​yapılmakta olduğu, dünya durumunu sarstı. Millet toplumlerarası, siyasi istikrarsızlık ve ekonomik sorunlarla boğuşan Sudan’daki çatışmaların bir iç savaşın gelişmesinden tasa ediyor. Çatışmalarda yaşamlar, sivillerin ve yaralıların sayısı artarken, çok sayıda yurt içi, ateşkes davetleri geliyor. Türkiye Dışişleri Bakanlığı da gelişmelerle ilgili olarak “Kardeş kanının daha fazla akmaması ve sivillerin ziyan görmemesi için her iki tarafı da sükûnete davet ediyoruz” açıklamasını yaptı.

Sudan’ı “kuralları olmayan bir satranç tahtası” olarak nitelendiren Afrika uzmanı Yunus Turhan da Hartum’dan gelen bir iç savaşı anladığını söyledi. Buna karşın iç savaşın devam edeceğini düşünmediğini kaydeden Turhan, Sudan’ın demokratik bir kültüre sahip olduğunu ve sonuçta ortak bir aklın ortaya çıkacağını öngördüğünü kaydetti. Zaman içinde memleketler arası aktörlerin tutumunun kıymetine de vurgu yapan Turhan, olası bir dış müdahaleden kaçınılmasının söz konusu olduğunu ifade etti.

Peki Sudan’daki kriz Türkiye açısından nasıl bir mana taşıyor?

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (AKAF) Yöneticisi Yunus Turhan ile Sudan krizinin Türkiye’ye tesirini konuştuk.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a 2017 yılında Hartum Üniversitesi’nde fahri doktora özeti verilmiştirtiFotoğraf: Ahmet Izgi/AA/picture Alliance

“İki kişi ortasındaki güç mücadelesi”

DW Türkçe: Sudan’da şu anda tam olarak ne meclis, çatışmaların perdesinde ne yaşıyor?

Yunus Turhan: Sudan’ın şu an yaşadığı durumun başlangıcını, darbe sonrasında siyasi istikrarın bir türlü sağlanamamasında aranması gerekiyor. 2018 yılında halk, siyasi-sosyal hakların eksikliğinden kaynaklanan sorunlar, yolsuzluk ve ekonomik krizler halinde harcamaların parçaları dağıldı. Aralık ayında başlayan protestolar, Nisan 2019’da Ömer El Beşir iktidarının devrilmesiyle sonuçlandı. Bu ihtilal halk tarafından büyük bir coşkuyla kutlansa da nasıl bir siyasi istikrar kurulacağı istikametinde bir türlü somut adımlar atılamadı. Darbe sonrasında askeri idare, halkın sivil idareye geçiş taleplerine karşılık veremeyince, tekrar protestolara başlandı. Bu protestolar, Ekim 2021’de yeni bir darbeyle sonuçlandı. Bu darbe sonrasında anki çatışmanın da tarafı olan Abdülfettah El Burhan ile Süratli Takviye Kuvvetleri (HDK) başkanı “Hemeti” lakaplı Muhammed Dagalo’nun, darbe sonrası idare için bir işbirliğine gittikleri görüldü. Lakin darbe sonrasında, HDK’nın orduya bölünmesi konusunda bir gün ortaya çıktı.

Bu iki ismin ortasındaki iş birliğinin bugün arbedeye evrilmiş olmasının nedeni, bir güç çabası. 2022’nin Aralık ayında, yeni bir anayasa taslağının hazırlanma süreci, El Burhan ve onun yardımcısı olan Dagalo’nun ortasında bir gerginlik yaşandı. Dagalo, siyasi durumu, El Burhan’ın düzeyini yükseltmeye çalıştı. El Burhan ise üniter bir askeri yapı oluşturmak için yoğun çaba sarf etti lakin bu bir türlü gerçekleşmedi. Zira HDK, kendi içinde oluşan siyasi alanından vazgeçmek istedi. Bu anlaşmazlıklar, 14 Nisan’da patlak verebilecekleri şeylerle sonuçlandı.

“Türkiye’nin Sudan ile ilgileri rejimlerin ötesinde”

Sudan’da 2019’da askeri darbe ile devrim ve daha sonra Memleketler arası Ceza Mahkemesi tarafından savaş kabahati işlemekle suçlanan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la bağlantısı anlık tartışmalara neden olmuştu. Pekala şu anda mevcut durumda, El Burhan-Dagalo şişmezliğinde Türkiye nerede duruyor?

Türkiye-Sudan ilgileri tarihi olarak daima olumlu seyretmiştir. Örneğin 1956 yılında Sudan’ın bağımsızlığını kazandığından bir yıl sonra Türkiye Hartum Büyükelçiliği açmıştı. Alışılmış El Beşir periyodundaki münasebetler olumlu geniş ama El Beşir sonrasında Türkiye-Sudan ilgilerinde bir soğukluk devrine kızdı. Lakin bu soğukluk pek uzun sürmedi ve iki taraflı karşılıklı olumlu demeçleri sonuçta tekrar eski, tarihi olumlu ilişkiler kuruldu. Örneğin 2019’da Sudan’a, geçiş kuruluşunun anayasa bildirisine imza merasimin katılmak üzere bir Türk heyeti gitti. Daha sonra karşılıklı olarak üst düzey ikili ziyaretlerde bulunuldu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2017 yılında Ömer El Beşir’i ziyaret etmiştiFotoğraf: Kayhan Ozer/AA/picture Alliance

Türkiye açısından durum şu: Bir taraf Egemenlik Kurulu Lideri, diğer taraf da onun yardımcısı söz konusu. Hasebiyle ikili bir idare ve idare içerisinde bir çatışma, bir güç uğraşından bahsediyoruz. Türkiye, El Burhan ile Dagalo ortasındaki mevcut uyuşmazlığı, bir kardeş arbedesi olarak okuyor. Çünkü Türkiye’nin Sudan ile kurduğu münasebetler siyasi rejimlerin de ötesinde: Burada halk arasında bir bağ kelam konusu. Ayrıyeten 6 Şubat’ta Kahramanmaraş zelzelesinin akabinde Türkiye’ye yardım gönderen ülkelerin başında Sudan’da yer aldı. Sudan hükümeti, Adıyaman’da ilkyardım çalışmalarını yürütüyor.

Türkiye, Sudan’da bir taraf tutmaktan fazla kendi aralarında çözüm işbirliği ile uzlaşmasını arzuluyor ve bu taraftaki bir dış siyaseti izliyor. Öte yandan çatışmaların devam ettiği Türk toplulukları, ortakları, sivil toplumların yaşadıkları alanda etkindir. Hakikaten Türkiye’nin Hartum’un biraz uzağında inşa edilmiş olduğu Nyala’daki büyük hastane hâlihazırda hastalardan etkilenen hastaların bakımı çok değerli bir rol oynuyor. Türk tüzel kişisini terk etmiş durumda değil.

Türkiye son yıllarda Sahra Altı Afrika’daki faaliyetleri giderek arttı. Sudan’da ekonomik yatırımlar yapıldı, bilhassa El Beşir devrinde. Pekala Ankara’nın şu anda Sudan’daki boyutu ve ekonomik varlığı ne boyutta? Türkiye’nin bu düzeydeki yatırımları neler?

İki ülke ortada başta demir-çelik, çimento, deri, mermer, kırılma ve fırıncılık olmak üzere farklı analizler iş birliği kelam konusu. Türkiye’nin Sudan ile toplamda yaklaşık 500 milyon ABD işleri ticari bir hacim var. Türkiye ile Sudan’ın ortasındaki siyasi ilişkiler, ekonomik bağlantılardan bağımsız olarak ilerliyor. Türkiye, Sudan’da değerli yatırımlar yapmaya devam ediyor.

“Sudan’daki gelişmeler Türkiye’nin kurduğu güvenliğe tehdit”

Peki bu yaşananlar Türkiye’nin bu düzeydeki ekonomik yatırımlarını ve çıkarlarını nasıl sağlıyorsunuz?

Yunus TurhanFotoğraf: özel

Türkiye’nin Sudan siyasetini, Ankara’nın Doğu Afrika siyasetini kıymetlendirmek gerekiyor. Türkiye’nin, Somali üzerinde kurmuş olduğu bir güvenlik alanı var. Somali devletinin inşa süreci ve dayanıklılığının sürdürülmesinde Türk askerinin büyük bir katkısı söz konusu. Sudan’ın özelinde bir güvenliksizlik ya da siyasi istikrarsızlık, önceki Türkiye’nin bölgedeki faaliyetleri de olumsuz etkilenebilir. Son derece derecelendirmeli bir konumda bulunan Sudan’ın siyasi istikrarsızlığı, Türkiye’nin Doğu Afrika’da kurmuş olduğu parçalar de tehdit niteliğindedir.

Ankara ile Hartum’un ortasında 2019 yılında varılan muahede çerçevesi, Sevakin Adası 99 yıllık Türkiye’ye tahsis edilmişti. Osmanlı devrinde Afrika’dan Hac için ortaya çıkan yola Müslümanların geçiş noktası olan bu adada birçok Osmanlı yapısı mevcuttu. Devrin Sudan Dışişleri Bakanı İbrahim Gandur, bu muahedenin askeri işbirliğinin yolunu açabileceğini söylemişti. Gerçekte Türkiye ve Sudan 2021 yılında “Askeri Mali İşbirliği Anlaşması” ile “Nakdi Yardım Uygulama Protokolü” muahedeleri imzalandı. Gelinen noktada Türkiye’nin Sudan’la askeri ve güvenlik işbirliği ne durumda? Ve Türkiye’nin bu ülke ile güvenlik alanı çıkarları ne?

Bu, adanın Osmanlı İmparatorluğu devrinden kalma tarihi ayrıntılarının bozulmasıyla ilgili bir proje idi. Daha önceki El Beşir devrinde yapılan muahedenin El Beşir sonrasında periyotta ne noktalar evrileceği şimdi bir netlik kazanmadı. Mutabakat feshedilmiş durumda değil lakin şimdi bir adım atılmış da değil. Sudan’da iktidara hangi küme gelirse gelsin, Sudanlılar ne isterse, Türkiye de o adım atacaktır.

Sevakin AdasıFotoğraf: Robert Caputo/Aurora/IMAGO

“Çatışmalar uzun sürmez”

Peki çatışmaların gidişatı ile ilgili ne öngörüyorsunuz? Bir takımdaki bu çatışmaların bir iç savaşı değil, iki isim ortasındaki rekabet olarak görülüyor. Çatışmaların değişmesi ve uzun sürme ihtimali nedir?

Ben Sudan krizinin Libya şeklinde bir bütünleşmeyi öngörmüyorum. Bu iki aktörün tekrar bir ortaya çıkıp bir hükümet kurabileceği konusunda pek dostum yok. Çünkü parçaların son günlerde çok yıprandılar, çok önemli insan kayıpları oldu. Hartum ve çevredeki gerilla işlemlerini görüyoruz. Bundan en çok etkilenen günlerde halk oluyor. Ben çatışmaların uzun süreceğini de düşünmek. Birçok insan bugün Sudan’ı Libya ile karşılaştırıyor. Fakat vaktinin ruhu, orada çok farklıydı. Libya’ya küresel aktörler doğrudan müdahil olmuş ve küresel aktörlerin dış siyaseti farklıydı. Şu anda daha olumlu bir hava var. Çıkar çatışmaları doğal olarak devam eden lakin devletlerin bugün iş birliğine yönelik bir dış siyaset izlediğini bildirdi. Bugün devletlerin, diyalog ve müzakere yoluyla, Libya’daki duruma daha açık bir şekilde bakılıyor. Öte yandan Tigray’in oğlu da Afrika Birliği ve Afrika’daki aktörlerin değerli birer kolaylaştırıcı rol oynadığını gördü. Sudan’da da bu türlü bir adım atılması gerekiyor.