Suriyelilerin geri dönmesi mümkün mü?

Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci tipi için ittifakların başlattığı seçim kampanyası Suriye’de iç savaş 2011’den itibaren başladı ve bu yana Türkiye’ye kaçan ve kopyalanan milyonlarla söz edilen göçmenler damga vuruyor. Milliyetçi CET İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı Sinan Oğan’ın ikinci cinste destekleyeceği adaylar için sunulan kurallar orta Suriyelilerin geri göndermelerini, birinci sıralara koymayı, siyasette ekonomik krizleri ve diğer tartışmaları da sanat planına dahil etti.

Oğan’la yapılan görüşmeler sonrasında Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, iki gün önce göçmenlerin geri dönmesi için bir yol haritası hazırladıklarını duyurdu. “Siyasi sürecinin canlandırılması, Suriye’nin terörden temizlenmesi ve göçmenlerin inançlı halde geri alınmasını” hedeflediklerini söyleyen Çavuşoğlu, bu hususta Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’la da işbirliğine dikkat çekti. Çavuşoğlu, bu mevzuda Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği’nin de özellikleri ve bu kurumlarla birlikte bir yol haritası oluşturulacağını tabir etti. Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu da ikinci tıp seçim kampanyasına “Sen beni sevsen de sevmesen de kabulüm. Ancak vatanını seversan karar ver. 10 milyon lira yetmedi, 10 milyon daha mı gelecek? Unutma o oyu kendin için vereceksin. Vatanını yedi sandığa gelecek” açıklamalarla başladı.

Türkiye Göç Yönetimi’nin Ağustos 2022 tarihli verilerine göre Türkiye’de şu anda 3,5 milyon fazla süreksiz muhafaza uygulamalarında kayıtlı Suriyeli bulunuyor. Ayrıyeten yakın vakitte toplam miktarları açıklanmamış ve Türkiye’de ikamet etmek suretiyle yaşayan Suriyeliler de var. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun Nisan 2023’teki açıklamasına göre 230 bin 998 bin Türk vatandaşlığına sahip. Kayıt dışı Suriyeli göçmenlerin sayısı biliniyorsa. Uzmanlar bu hususta iddialı davranmaktan kaçınıyor. Lakin birleştirildiğinde, politiklerin vadettiği şekilde bu şekilde geri gönderilmelerinin kolay ve kısa bir süreç olacağını söylüyor.

Suriyelilerin tüzel durumu nedir?

Türkiye, milletlerarası hukukunu düzenleyen Cenevre Sözleşmesi’ne bir bakanlıktan çekince ile taraf. Türkiye, şu anda vakitte kontrata bu şekilde tarafta alan tek Avrupa Kurulu ülkesinde. Buna göre Türkiye, sadece Avrupa ülkelerinden gelen sığınmacıları mülteci olarak kabul ediyor, başka türden gelenlere mülteci seçeneklerini tanımlıyor. Hasebiyle Türkiye’de kayıtlı olarak yaşayan Suriyeliler “mülteci” uygulamalarına sahip değil. Bu nedenle iç savaştan kaçıp gelen Suriyeliler 22 Ekim 2014’te işaretlenmiş bir yönetmelikle “geçici koruma” etiketiyle alındı ​​ve Suriyeliler bu formda toplumsal hizmetlerden yararlanma ve çalışma imkanına sahip oldu. Süreksiz Müdafaa Yönetmeliği ikamet iznine muadil değil. Süreksiz muhafaza kapsamında Suriyelilerin ikametine katılmak için ayrıyeten başvuru yapılması gerekiyor. Yılllar, içinde Suriyelilerin bir kısmı gerekli belgeleri tamamlayarak ikamet iznini aldı, kimisi de Türk vatandaşlığına geçti.

Özyeğin Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuray EkşiFotoğraf: özel

Ancak göçmenlik hukuku uzmanı Özyeğin Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuray Ekşi, bu bireylerin vatandaşlık akışının hukuksal tabanında olmadığını belirtiyor. Ekşi, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede bunun nedenlerini şöyle anlatıyor:

“Türk belgelerina ilişkin kişinin kendi raporlaması güvenlik soruşturması hakkında da bilginizin olması gerekiyor. Lakin Suriye ile işlem münasebetimiz 2013 yılından beri yok. o denli vatandaşlık verme yolunu tercih edebiliyorlar, seçim yatırımı mı diğer bir gaye mi var gerisinde, o hususta hani spekülatif görüşmek istemiyorum. Yalnızca kişisel görünüş durumunu sürdürmek çalışıyorum.”

Türkiye’nin Suriyelilerini geri göndermesi mümkün mü?

Hükümet aslında bir dönemdir memleketler arası hukuk açısından da egemen olan sistemlerle Suriyelilerin geri hizmetleri konusunda çalışmalar yürütüyor. İçişleri Bakanlığı geçen yıl yabancıların mekansal ağırlaşmasını önlemek için “seyreltme” uygulamasının başlatılacağını açıklamıştı. Buna uygun olarak yabancıların mahalle riskleri yüzde 25’ini aştığı canlılara kayıt başvuruları kapatılmıştı. Bakanlık, kayıt kapama dışında yoğunluğun bulunduğu yerleşim yerlerindeki Suriyeliler gönüllülerle farklı ilçe ve vilayetlere yerleştirileceğini duyurmuştu. Suriyelilerin bir kısmı da Türkiye’nin operasyon organizasyonu ve daha sonra Suriye’nin kuzeyine yapılan inşaatlar yapıldı. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun Ekim 2022’de yaptığı bu formda geri gönderilen Suriyelilerin sayısı 529 bin.

Suriye Devlet Lideri Beşar Esad Fotoğraf: SANA/dpa/picture Alliance

Suriyelilerin büyük bir kısmının geri dönmesi bir yana kalıcı olmaya efor göstererek Türk Alman Üniversitesi’nden göç uzmanı Prof. Dr. Milletlerarası hukuka sahip olan Suriyelilerin zorla ilerlemenin mümkün olmadığını belirten Erdoğan, dönemin dönüş koşullarının tükendiğinin ise vakit alacağını vurguluyor. “Gönüllü geri dönüşün şartlarının çiçekleri o denli bir senede, iki senede de mümkün bir şey değil” diye de devam ediyor.

Nuray Ekşi, Suriyelilerin geri bildiriminin gerçek bir planlamanın en az 5 yıllık bir sürenin devam ettiğini işaret ediyor. Milletlerarası hukuk bakış açısıyla öncelikli olarak Suriyelilerin geri gönderileceği çatışmanın ortamdan uzaklaşmasını sağlayan Ekşi, Esad idaresinin Suriyelilerin geri kabulü için Türk askerlerinin Suriye’de yetiştirildiğini, kural olarak koştuğunu hatırlatıyor. Suriye’nin çözülme durumunun belgisiz olduğu, bölgedeki Rusya ve İran’ın Şam’ın davetiyle birlikte bulunduğuna dikkat çeken Ekşi, Türkiye’nin ise bölgedeki muhaliflere takviye edilmesi, burada da Türkiye’nin en büyük yanılgısı olduğunu tabir ediyor. Ekşi, “Türkiye’nin yalnızca insani takviye takviyesi gerekiyordu” diyor ve muhaliflere dayanağın Suriyelilerin gerilemesinde zorluklar olduğunu vurguluyor.

Şam idaresi geri giden Suriyeliler mi istiyor?

Türkiye, 2011’den beri Suriye’de iç savaş başladı ve bu ülkeye dört kara harekat gerçekleştirdi. Fırat Kalkânı Harekâtı’nı 24 Ağustos 2016’da IŞİD’e karşı başlatan Türkiye, daha sonra PKK’nın Suriye bölgesi olarak görülen YPG ve farklı kümelerin Suriye’nin bölgelerindeki faaliyetlerine karşı sırasıyla Zeytin Kısmı ve Barış Pınarı harekâtlarını düzenledi. 5 Mart 2020’de başlayan dördüncü operasyon Bahar Kalkanı da doğrudan rejim güçlerini maksimuma çıkardı.

Türk Alman Üniversitesi’nden göç uzmanı Prof. Dr. Murat ErdoğanFotoğraf: DW

Türkiye ise artık Şam idaresi ile yeni düzenleme kanalları açmaya ve ilişkilerini olağanlaştırmaya çalışıyor. Suriyelilerin geri kalanı ile ilgili planların en değerli bölümünün Esad’la kapsamlı olduğunu tabir eden Murat Erdoğan, Esad’la mutabakatın da birkaç handikapı olduğunu düşünüyor. Türkiye’nin kısa bir süre boyunca Suriye’nin dağıldığının gücünün olduğunu söyleyen Erdoğan, dayanıklın kaçan ve Esad’ı diktatör olarak niteleyen Suriyelilerin de 10 yıl sonra tekrar geri dönmek istediğine şüpheyle bakıyor.

Suriye İktisadının de çok kötü olduğunu söyleyen Erdoğan, Esad’ın içinde bulunduğu durumu “Suriyeliler için Suriye’ye uygunluk biçiminde geri dönmek bu manada çok sıkıntılı bir şey. Esad’ın da ansızın 5 milyon civarında beşere eğitim vereceği, hastane vereceği, ekonomik katkı verecek bir durum yok kısa vadeli” şeklinde anlatılıyor. Erdoğan ayrıyeten Türkiye’ye kaçan muhaliflerin geri dönüşünü Esad’ın kendisi için bir risk olarak görebileceğini tabir ediyor.

Erdoğan kelamlarını “Yani Nereden bakılır bakın kolay bir süreç değil, yani Türkiye’de siyasetçiler bu işi biraz fazla kolay bir matematiğe dönüştürüyorlar. Bunun çok düşünceli bir süreçle kimseden ayrılmak istemiyor” sürekli devam ediyor.

DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşılabilirim?