Tabanca fiyatı açlık hududunu alacak mı?

Fiyatların, artan kurların ve enflasyona karşı hızla kaybedilen paha Türkiye’de 2023 taban fiyatı orta artırımı için satışların ilki bugün yapılıyor. Minimum Fiyat Tespit Komitesi ilk toplantısını bugün saat 14.00’te gerçekleştirecek. Dört toplantının akabinde taban fiyatında yeni artışlar toplamda aşikâr olacak.

Türkiye’de asgari fiyat, toplam kişilerin yüzde 49’unu, özel bölümlerdeki kişilerin de yüzde 70’ini ilgilendiriyor.

Bu yılın başındaki taban fiyatı 8 bin 506 TL olarak belirlenmişti. Komite’de gerçekleşen görüşmelerde emekçi ve patron ortak bir uzlaşı sağlayamamış; Türk-İş masadan alınırken hükümet ve patronun ortak karar taban fiyatının 8 bin 506 liraya çıkması yan taraftaydı. Bu sayı, sendikaların yoksulluk sonunun üçte biri denk gelirken Kamu İş tarafından yürütülen açlık sonunun 151 lirası altında kalmıştı, Türk-İş’in açıkladığı açlık hududunu ise yalnızca 720 liraya geçebilmişti.

Peki taban fiyatı şu anki durum ne?

Yoksulluk hüdudunun dörtte biri

Birleşik Kamu İş’in mayıs ayı Açlık-Yoksulluk Araştırması’na sahip dört kişilik bir kişilik açlık sonucu 11 bin 810, yoksulluk hududu ise 31 bin 152 lira düzeyinde bulunuyor.

Türk-İş’in verilerine göre mayıs ayında açlık hududu 10 bin 362 TL’ye yükselirken, yoksulluk hududu 33 bin 752 liraya ulaştı. Üstelik açlık sonu mevcut minimum fiyatın en az bin 856 TL üzerine çıkarken yoksulluk hududu taban fiyatının neredeyse dört katını buldu.

Yoksulluk hududu saptanırken ortalama dört kişilik bir aile standart bir sürebilmeleri için gerekli olanların belirlenerek programlama yapılıyor. Açlık sonucu ise en az kalori ve en az maliyet hesaplanıyor.

Asgari fiyatının diğer çeşitlerinin farklı olarak Türkiye’de çok yaygın olması nedeniyle geniş parçalarla ilgilenmektedir. Fotoğraf: Emre Eser/DW

Enflasyon hesabı emekçiyi mağdur ediyor

Asgari fiyatla ilgili emekçi temsilcilerinin temsilcilerinin yüksek enflasyonu ve artan kurların karşı mücadele gücündeki düşüş oluşuyor.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine göre mayıs ayındaki aylık enflasyon yüzdesi 0,04 ile neredeyse yerinde sayarken, yıllık enflasyon yüzde 40’ın (yüzde 39,59) yerine geriledi. Enflasyonun çöküşünde, Karadeniz’de keşfedilen doğal gazın seçim yatırımı olarak mayıs ayında ücretsiz finansal nedeniyle TÜİK’in bu kalemi programlamada sıfırlanması tesirli oldu.

TÜİK’in resmi enflasyonu olması, düşük hesapladığına dair tartışmalar uzun süre devam ediyor. Bağımsız akademisyenlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) ise mayıs ayına ait enflasyonu doğalgaz fiyatlarının değişmediği ile aylık yüzde 7,35, yıllık yüzde 109,01 olarak açıkladı.

Enflasyonun daha düşük seviyedeki üzerinden minimum fiyattan de bu düşük programlama ile daha düşük belirleme şeklinde bir durum ortaya çıkıyor.

Türkiye’de seçimlerden bu yana Türk Lirası rekor bedeller alırken Fiyatlara art geriye doğru artırım yapılıyor.Fotoğraf: Tolga Ildun/ZUMAPRESS/picture Alliance

Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), geçen hafta TÜİK’in gerçek enflasyon sayılarını gizlediği Kurum’un İstanbul Bölge Müdürlüğü önünde bir eylem yaptı.

Yapılan basın açıklamasında, iktidarın baskısına dikkat çekilerek, “Dünya çapında insanın geliri, işte bu baskının TÜİK enflasyonuna göre belirlenecek. Tezgâhın farkındalığıyız. TÜİK’in düşük enflasyona göre fiyatları artırılıp sonra da ‘Milleti enflasyona ezdirmedik, ezdirmeyeceğiz’ diye politik nutuklar atacaklar. Özet Türkiye İstatistik Kurumu hayat gerçeklerini geçersiz enflasyon sayılarının ardına saklayarak siyasetçilerin iktidar sahiplerinin satın almasında bir araç olarak kullandıkları, teknikleri ve emeklilerin koşullarında durmaya devam ediyor” denildi.

“Yoksunluk artarak devam edecek”

DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu da iktidarın hem TÜİK enflasyonu sonlandırdıan hem de fiyatları düşük tutarak sermaye teşviklerini artırdığını bir siyaset izlediğini söylüyor.

Müftüoğlu, “Benim beklentim Komite’den 9 bin 500 ya da 10 bine yakın bir sayı dışarıda tarafta. Bu sayı çarşı pazardaki enflasyonun çok çok altında. Besin fiyatları, barınma, sıhhat, eğitim amacıyla temel düzeydeki durumları karşılayacak düzeyde değil. Şu anda en temel rutinlerde Dahi bir mahrumiyet yönetimi. Bunun da artarak devam etmesi bekleniyor” diyor.

Özgür Müftüoğlu, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve yeni iktisat idaresinin sıkı para siyaseti izleyerek küresel rekabette başarısız olacağının sözünü veriyor. Bu makul fiyatların kısılacağına, dolaylı vergilerin ve sosyal kesintilerin artırılacağına işaret eden Müftüoğlu, “Dolayı ile devam eden işlemler işçileri gerçek fiyatların kademeli olarak sona ermesi bir süreci bekliyor” diyor.

Çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu şu periyot en temel durumlarda bile yoksulluğun ortaya çıktığına dikkat çekiyor. Fotoğraf: Özel

Kur farkı karşılanacak mı?

İktidarın seçim tahminlerinden biri olan yeni asgari fiyat için haziran enflasyonunun bekleneceği belirtiliyordu. Seçim öncesi yapılan açıklamalarda temmuzda artırım tedavisi ve minimum fiyatın 500 dolar seviyesinden çıkarılacağı belirtilmişti.

Asgari fiyatının 500 tam olarak çıkarılacağına dair açıklamaların dolar kuru 19,5 liralardaydı. Bu da yaklaşık 9 bin 750 liraya denk gelecek. bugünkü taban üzerinden hesaplandığında ise 500 fiyat 11 bin 822 lirayı buluyor.

İkinci tıp cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesi 27 Mayıs’ta 8 bin 506 TL’lik minimum üc R et 426 karşılığında karşılık gelirken bugün 360 karşılığında karşılık geliyor. Buna göre minimum fiyat yaklaşık iki haftada 66 dolar eridi.

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Lideri Mustafa Gültepe ise geçen hafta bir televizyon kanalına yaptığı açıklamada, “Asgari fiyatta azamî doların bazında 300-400 dolar ortasındaki seviyeyi koruyabilmeliyiz” dedi. Gültepe, minimum fiyatın 500 dolar seviyesine gelmesi durumunda Türkiye’nin ‘küçülmeyi’ performansını öne çıkardığını ileri sürdü.

TİM Lideri’nin teklifinin tesadüf olmaması Özgürce Müftüoğlu’na sunduğu bu açıklama, ihracatta ucuz emek üzerinden Endonezya, Mısır ve Kolombiya ile rekabet edecek bir siyaset izlendiğinin açık bir göstergesi. Müftüoğlu, bu nedenle iktidarın daha önceki lisana getirdiği 500 dolarlık hem siyaset manasında hem de kurlardaki artışın gerçekleşmesinin mümkün olmadığı görüşünde.

Milli gelirde emekçinin hissi düştü

Özgür Müftüoğlu’na bağlı taban fiyatı belirlenirken yoksulluk sonucu ve ekonomik büyüme de dikkate alınmadı.

Ancak Türkiye’de taban fiyat programlama ekonomik büyüme bilgileri dahil edilmezken, gelişmişliğin büyümeden kaynaklı hissine geri dönmeye devam ediyor. Resmi verilere göre Türkiye’de geçen yıl yüzde 5,6 oranında büyürken, 2021’de yüzde 26,9 olan iş gücünden aldığı his, 2022’de yüzde 23,7’ye inerek 2000’li yıllarda düşük en hızlı şekilde geriledi.

Özgür Müftüoğlu, büyümeyle birlikte bu şekilde katkı sağlayan emek refahının da artması gerekirken Türkiye’de tam aksisi bir durumun yaşanması, Türkiye’de büyüyen personelin daha da fakirleştiğini vurguluyor.

Mevcut minimum fiyat belirleme kriterlerinin sorunlu olduğu eleen Müftüoğlu, Avrupa Birliği ve Memleketler arası Çalışma Örgütü’nün temel kriterlerinde bir emekçinin temel harcamaları ailesiyle birlikte düşünülerek tahmin edilirken Türkiye’de programlamaların tek bir personel üzerinden yapıldığına dikkat çekiyor.

Sendikalar ve patron ne talep ediyor?

Türk-İş Genel Lideri Ergün Atalay, 2023 yılında taban fiyat anlaşmalarında önceden reaksiyon gösteren bir açıklama yaparak minimum fiyatta kırmızı çizgilerin aç kaldığını söylemişti. Bu bağlamda Türk-İş masasında en az yüzde 25’lik bir fiyat artışı teklifi sunulması bekleniyor.

Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nda bulunan DİSK ise bir ailede iki kişinin uğraştığı şeyle en az yoksulluk sonunun sonuna kadar bir taban fiyat olması oluşumu sık sık vurgulanıyor.

İşçi temsilcilerinin doğal gaza sıfır fiyat uygulamasıyla mayıs ayında düşen enflasyonun üzerinde bir refah hissini talebini gündeme getirmesi bekleniyor. Son bilgilere göre 5 aylık enflasyon yüzde 15,26 olarak gerçekleşmişti.

“İşveren dayanağı artırılmalı”

Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) Lideri Özgür Burak Akkol da dün bir açıklama yaparak taban fiyat görüşmelerini bayramdan önce dekanın tamamlanmasını istediklerini söyledi.

Akkol, “Komisyon her şeye dikkat ediyor. Kurları da dikkate alıyor, enflasyonu da izlenmiyor, alım gücü de izleniyor, istihdamı, patronlar üzerindeki yükü, ihracat üzerindeki baskıyı, bütün bu gelir tekrar ücretlendiriliyor olacak” dedi.

“Burada bir düzgün niyet var. Zira enflasyon düşüş trendinde. Buna karşılık biz de Türkiye patronları olarak bir orta artırmanın yapılmasında mutabıkız” diyen Akkol, değerli olanın istihdamı aksatılmayacağını, sürdürüldüğünü, çalışanın da patronun de yorulduğunu söyledi.

İşverenin düzeninin artırılarak devam edilmesi konusunda Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan’a dağıtılmalarını tabir etti.

Sene başında küçük işletmelere verilen minimum fiyat ayarlaması kişisel başına aylık 100 TL’den 400 TL’ye kadar görülüyor.

Asgari fiyat neden değerli?

Asgari fiyatının, tarifinin düşük fiyatlı olması, çalışanların açısından en alt düzeyde oluşturması gerekiyor. Lakin Türkiye’de insanlar yavaş yavaş taban fiyatına kavuşuyor. Merkez Bankası ve DİSK’in de aralıklarında olduğu çok sayıda seçimde yaptığı araştırmalara göre Türkiye’de çalışanların orta fiyatı ya da taban fiyatı yüzde 10 fazla ve altında maaş oranı yaklaşık yüzde 50’yi buluyor. Bu da minimum fiyatın ortalama fiyat haline geldiği bir yapıya işaret ediyor.

Kamuoyuna yansıyan sayılara göre Türkiye’de 19,5 milyon fiyatı çalışanın 9,7 milyonu taban fiyatı. Avrupa Birliği’nde taban fiyatıyla çalışanların oranı ise toplam olarak korunanlar içinde yüzde 4 civarındaydı.

Türkiye’de taban fiyatın ortalama fiyat halinde geldiğini söyleyen Özgür Müftüoğlu, bu nedenle minimum fiyattan kelam edilirken Fransa, Almanya’da yaygın olarak farklı olarak toplumun büyük bir bölümünün kapsadığı bir geçiş fiyatından bahsedildiğini, bu nedenle taban fiyatının ehemmiyetinin arttığını söz ediyor. Müftüoğlu, gelecek devirde minimum fiyatla birlikte diğer kullanıcıların fiyatlarının da gerçek olarak büyük ölçüde düşeceğini işaret ediyor.

Asgari fiyat belirleme sisteminin gerçek olup olmadığı Müftüoğlu’na bağlı Taban Fiyat Tespit Komitesi’nde emekçilerin çok küçük bir kısmı temsil ediliyor.

Nasıl belirleniyor?

Asgari fiyatı, yasa gereği kişisel, patron ve hükümetten 5’er temsilci olmak üzere 15 katılımcıdan oluşan Minimum Fiyat Tespit Komitesi belirliyor. Taban Fiyat Tespit Kurulu yeni minimum fiyat belirleme çalışmaları kapsamında 4 kez toplanıyor. Kurulda emekçiyi temsilen yalnızca Türk-İş bulunuyor. Lakin Türk-İş, fiyat konusunda diğer personel sendikalarından görüş alıyor.

Mevzuata’nın Taban Fiyat Tespit Kurulu kararlarının Komite Lideri tarafından kamuoyuna duyurulması gerekiyor. Bu yıl için kaydedilen minimum fiyat ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanmıştı.