BM Genel Sekreteri Antonio Guterres tarafından bir yıl önceki “umut ışığı” olarak ilan edilen Ukrayna ve Rusya ortasındaki Tahıl Koridoru Muahedesi’nin rafa kalkması kuvvetiyle bekleniyor görünüyor. 22 Temmuz 2022 tarihinde imzalanan ve bilinen mutabakatın mühleti olarak “Karadeniz Tahıl Girişimi” olarak bilinen aylarda tekrar tekrar uzatıldı. Ama artık Rusya, muahedenin 17 Temmuz’da sona ermesini istiyor. Bunun, dünyanın büyük bir kısmı için değerli sonuçları olabilir.
Anlaşma neden değerli?
Ukrayna, dünyanın en büyük dönemlerinden biri. Rusya’nın, Şubat 2022’de Ukrayna’ya saldırmasıyla başlayan savaş ve değerli tesirlerinden biri de kıtlık tehlikesinin baş göstermesi oldu. Dünya Besin Programı’nın bilgilerine göre, Ukrayna ihracatı, dünya çapında yaklaşık 400 milyon insanın temel besin maddeleri teşkilatı yapılıyor. Savaşın başlamasıyla birlikte Ukrayna’dan sevkiyatının bulunduğu yerde, bilhassa Afrika ve Ortadoğu ülkelerindeki kişilerin tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
Kaldı ki, savaş öncesi de besin fiyatları aslında değerli ölçüde yükselmişti. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, dünya genelinde fiyatların daha da artmasına neden oldu. Rusya’nın Karadeniz’e uyguladığı abluka süresi boyunca tonlarca, Ukrayna silolarında bozulmayla karşı karşıya kaldı. Avrupa Birliği, “Ukrayna’nın arzının sürdürülmesi, küresel beslenme güvenliği için hayati önem taşıdığını” söyleyerek sorunun ciddiyetine dikkat çekti.
Öte yandan, Kiev için de büyük kıymet taşımacılığı yapılıyor. Bunun sonucunda ihracat, yalnızca Mart 2022’den bu yana Ukrayna iktisadına yaklaşık 700 milyon parça katkı sağladı.
Anlaşma nasıl işleniyor?
Anlaşma, Ukrayna’nın denetimindeki Karadeniz limanları Odessa, Çornomorsk ve Pivdennyi’den denetimli bir şekilde tahılın düzenli olarak ihraç edilebilmesini sağlıyor. Bunun için gemilerin, üzerinde mutabık kalınan bir deniz koridoru boyunca Karadeniz’i sarmak İstanbul’a bırakılması gerekiyor.
Burada Ukrayna limanlarına giden ve gelen gemiler, Türkiye’nin denetimindeki bir üstte Rus, Türk, Ukraynalı ve BM müfettişlerinden oluşan özel bir grup tarafından denetleniyor.
İki BM görev gücü de bir taraftan Ukrayna’nın Karadeniz üzerinden sevk edilmesini sağlarken diğer yandan da Rus besin ve gübre ürünlerinin ihracatını kolaylaştırmaya çalışıyor.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres muahedenin sona ermesine süt tasalarını lisana getirmiştiFotoğraf: SERGEI SUPINSKY/AFP/Getty Images
Anlaşma ne kadar başarılı oldu?
Karadeniz Tahıl Teşebbüsü’nün yanı sıra Ukrayna’nın zirai ve başka emtia ihracatını destekleyen AB dayanışma koridorları, besin fiyatlarının düşmesine ve istikrara kavuşmasına yardımcı oldu. Tahıl mutabakatı yoluyla Mayıs 2023 itibarıyla 30 milyon tondan fazla kesinti ve ikinci öğe ihraç edildi.
Bundan dolayı bilhassa fakir ülkeler faydalandı. Buğdayın yüzde 64’ü gelişim gösteren süreçte, mısırın endüstrileşmiş ve gelişen gelişimi neredeyse eşit oranda ihraç edildi.
Son aylarda ise kimi zahmetler yaşanmaya başladı. Besin hasılatı, geçen yıl ekim ayına kıyasla yaklaşık dörtte üç oranında geriledi. Ayrıyeten giderek daha fazla sayıda nakliye şirketi, gemilerini inançlı olmayan bu rotaya göndermek riskinden kaçınıyor. Tahıl koridorunda seyreden gemilerin süratli bir şekilde geçişini zorlaştıran katı düzenlerde söz konusu. Hakikaten BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, daha önceki haftalarda yaptığı açıklamalarda, aralıkta mutabakatında aksaklıklardan duyduğu memnuniyetsizliği lisana dile getirdi.
Rus tarafı ise dağınıklığın karşılanmadığından ve Batı yaptırımlarının kendi tarım ürünlerinin ihracatını engellemesinden şikayetçi. Rusya’nın ihracatı, Batı’nın uyguladığı yaptırımların kapsamı dışında tutuluyor.
Karadeniz ne kadar değerli?
Karadeniz, Güneydoğu Avrupa ile Asya’nın ortasında jeostratejik açıdan değerli bir kavşak noktası. Denizcilik, jeostratejik ve ekonomik olmak üzere pek çok çarpıştığı bir bölge. Birebir vakitte Ukrayna saldırısını deniz yoluyla yurtdışına ihraç edebilmek için tek seçenek pozisyonunda. Açık deniz erişimi ve münasebetiyle daha fazla ihracat rotasına erişim imkanı ise Türkiye’nin denetimindeki Çanakkale ve İstanbul Boğazları üzerinden mümkün.
Ancak Karadeniz’deki rotalara ilgi duyanlar yalnızca kıyıdaş devletler değil. Çünkü iç denizler Çin için ekonomik açıdan değerli bir rol oynuyor. Yeni İpek Yolu’nun bir bölümü olarak Karadeniz’den geçen deniz yolu, Çin-Avrupa çizgisindeki mal alışverişinin daha güzelleşmesini sağlıyor.
Bu durumda, Ukrayna’nın bireysel aralıklarla sevk etmeye devam edip etmeyecek olan meçhul hale gelir. Sıkıntılardan biri, gemilerin yüksek sigorta maliyetleri olabilir. Çünkü Karadeniz’i geçmek isteyen gemilerin, binlerce kişinin sigortalanması gerekiyor. Münasebetiyle nakliye şirketleri, Rusya’nın ayrılmadan gemilerin savaş bölgesinde bulunmadığına izin vermemek kaydıyla iptal edebilir. Tahılın karadan da zorlaşabilir. Çatışmanın bu yana Ukrayna, Avrupa Birliği’nin doğu ülkeleri üzerinden de büyük ölçülerde ihraç edildi.
Buna ek olarak, Ukrayna’dan doğudaki Birlik ülkeleri üzerinden yapılan sevkiyatlar, oradaki çiftçiler ortada kızgınlığa neden oldu. Çiftçiler, Ukrayna’nın lokal arzını baltaladığını ve mahsulleri için artık bir pazarın olmadığını kurtardı. Avrupa Birliği, bu sorunun çözümü için haziran ayının başında ithalat kısıtlamalarını genişletti. Ayrıca Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya üzerinden taşınabilse de bu bölgede satılamaz hale geldi.
BM örgütü Farhan Haq, Birleşmiş Milletler’in, Karadeniz Tahıl Teşebbüsü’nü ve Rusya’nın besinleri ve gübre ihracatını kolaylaştıracak muahedeyi desteklemeye devam etmeyi sağladığını söyledi. Ama her türlü bir dayanak, hem Ukrayna hem de Rusya’da yeni kırılma hasadının başladığı şu günlerde büyük ehemmiyet taşımacılığı.
News
