Yeniköy ve Kemerköy Termik Santrali’ne yakıt sağlayabileceğini Akbelen Ormanı’nda yapılan ağaç kısmı, Türkiye’de fosil yakıtların güç ürettiğiki hissini yine protesto etti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hafta başında kabine toplantısında yaptığı konuşmada, “Güney Ege’de kullanılan neredeyse üç üretilen üretilen Kemerköy Termik Santrali, ulusal bir önem konumundadır” dedi ve ekledi: “Almanya ve Fransa başta olmak üzere hiçbir yerde elektrik üretimi için Üretim artışı sorun teşkil etmezken, sürdürülen kampanyaları ağaç sevgisi ve çevre hassasiyeti ile açıklanamayacak bir gerçektir.”
Türkiye’de güç tüketiminin yüzde 83’ünü petrol, doğal gaz ve kömürün yer aldığı fosil yakıtlar oluşuyor. Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı’nın 2022 yılı sonunda yayımladığı “Ulusal Güç Planı 2022″nin özelliklerine de 2023-2035 devrinde bilhassa elektrik alt bölümünde fosil yakıtların tartısı artacak.
2053’te karbon nötr hedefi
Öte yandan Türkiye’nin 2021’de onayladığı Paris Mutabakatı’na 2053’te nötr hale gelmesi gerekiyor. Pekala kömür yakıtlı santrallerle bu taahhüdünün yerine dahil edilmesi mümkün mü?
Enerji seçeneklerine göre Paris İklim Mutabakatı kapsamında Türkiye’nin dünyasında taahhüdün telaffuzdan aksiyona dönüşebilmesi için güç verimliliği siyasetlerinde esaslı çalıştırma ve rüzgar ve güneş gücünden daha fazla faydalanılması kuralı.
Kömür ve doğal gaz şurası gücü artacak
DW Türkçe’ye konuşan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi Lideri Oğuz Türkyılmaz, “Ulusal Güç Planı 2022″nin AKP iktidarının fosil yakıtlardan vazgeçmeye niyetinin olmadığının evrakı olduğunu söylüyor.
Geçen yıl 1,3 GW konseyi gücünde yeni bir ithal kömür santralinin satın alındığına işaret eden Türkyılmaz, “Plana olarak 2030 yılına kadar 1,7 GW yerli kömür santralinin dahil olması, 2030 ve 2035 yılları ortasında ise 1,5 GW daha kömür santrali çalıştırıcılığı devreye alma (ve yalnızca 0,7 GW kömürlü santralın devreden çıkması) öngörülüyor.Ayrıca, 2023-2035 periyodunda, 3,2 GW kömür yakıtlı santral daha kurularak kömüre dayalı departmanı gücü azaltma bir yana yüzde 11,4 artırmak isteniyor” diye hizmet veriyor.
Doğalgaz yakıtlı elektrik üretimi 2030 yılına kadar hala lisanslandırılan Yahuditler devam eden 2,4 GW konsantrasyoni gücün devreye gireceği ve “kesinti yedekli güç santrallerinin sisteminin oluşturulabileceği dengesizliğin yönetilebilmesi ve güç arzı güvenliğinin korunması” münasebeti ile 2035 toplam toplam 10 GW kombine çevrim santrali yatırımı yapılacağını vurgulayan Türkyılmaz’a ait bu da doğal yakıtlı santral şurası gücünde yüzde 40 artış manasına geliyor.
Santrallerde âtıl kapasite sorunu
Öte yandan plana göre 2035 yılında 24,3 GW kömürlü ve 35,5 GW doğalgazlı olmak üzere 56,8 GW termik santral ile 173,7 TWh üretim öngörülmediğine dikkat çeken Türkyılmaz, “Halbuki 2021’de termik santrallerin toplam şurası gücü 46 GW olup, 214,8 TWh üretim yapılıyor. Plan termik santrallerin düşük kapasitede çalıştırılacağını söylüyor” diye ekliyor.
Necdet PamirFotoğraf: özel
DW Türkçe’ye konuşan güç uzmanı Necdet Pamir ise Türkiye’de elektrikte konseyi gücünün, 2022 yılı sonunda 103.809 MW olarak katıldığını belirterek, 2004 ile 2022 ortasında termik santrallerin gücünüi 2,9 kat artarken üretimlerinin yalnızca 2 kat arttığına işaret ediyor. Yenilenebilir kaynaklara dayalı güç santralleri için de misal bir durum olduğunu söyleyen Pamir, burada da konseyi gücünün 4,6 kat, üretimin 4 kat arttığını vurgulayarak ekliyor: “Buna kayıtlı santrallerde kayıtlı paha bir âtıl kapasitesi mevcuttu. Bu da planlama anlayışından kopuluyor, dalın yalnızca Birleştirmenin dönüştürüldüğünü gösteriyor” diyor.
Pamir’in performans özellikleri 2004-2022 yılları arasında kamuya ilişkin Elektrik Üretim AŞ santrallerinin toplam üretimdeki hissi yüzde 14,2’ye gerilerken özel ilgi odağı yüzde 81’e yükseldi.
“Kurulu güç bilgi tabanı çok önemli bir incelemeye tabi tutulmalı” diyen Pamir, çalışmanın mümkün olduğu ve önemli bir tanesinin/yenileme yatırımı olmadan devreye alınamayacak tesislerin bölünüp üretim lisanslarının iptal edilmesi vurgulanıyor.
Türkiye’nin 2022 elektrik üretiminin yüzde 22,2’sinin neredeyse büsbütün ithal edilen doğal gazdan karşılandığına dikkat edilerek Pamir, doğal gaz sırasıyla yüzde 20,9 ile taş kömürü-asfaltit-ithal kömür seti, yüzde 20,6 ile hidroelektrik, yüzde 18, 8 ile jeotermal-güneş-rüzgar, yüzde 13,7 ile linyit ve yüzde 1 ile biyokütle ile akaryakıtın izlenilmesini aktarıyor.
Enerji güçlerine göre Türkiye’de “enerji dönüşümü” telaffuzlarına rağmen değiştirilebilen güç potansiyelinin hala çok küçük bir kısmı kullanılırken, bu bölgedeki gayeler de potansiyelinin oldukça altında kalıyor.
Oğuz Türkyılmaz, Güç Bakanlığı’nın hazırladığı plana göre karasal rüzgar gücü santrallerinin (RES) şurası gücünün, 2035’e kadar yıllık yaklaşık 1.000 MW yeni kapasite kapasitesi ile 24,6 GW’a dayanmasının hedeflendiğini belirtti “Türkiye Rüzgar Gücü Birliği’nin (TÜREB) Bu tempo ile yol koyulunca, 2035’te karasal RES potansiyelinin lakın sonunda pahalandırılacak.Deniz üstü RES’te ise 13 yılda 5.000 MW şurası güç gayesi, 75-80 GW geliyor. saklanabilen kapasitenin yüzde altısıdır” bilgisi veriyor.
Rüzgardaki düşük oranlar, güneş gücü santrallerinin (GES) ekibi 2022’ye dünyadaki yaklaşık 3.344 MW ek ile 52,9 GW’a çıkarma hedefinin ise planın görece olumlu ögesi olduğunu söz eden Türkyılmaz, buna rağmen GES için 2035 maksadının potansiyelinin sadece beşte birisinde vurgu yapıyor.
Türkyılmaz ayrıyeten, hükümetin 4,8 GW heyeti gücüte Akkuyu Nükleer Güç Santralı’na ek olarak, 2035’e kadar 2,4 GW nükleer gücünü daha devreye almayı planladığını söylüyor.
Enerji Bakanlığı’na özelliklerine net sıfır karbon salımının hedeflendiği ilan edilen 2053 yılında değiştirilebilme hissinin yüzde 50, nükleer gücün hissinin yüzde 29,3, fosil yakıtların hissinin yüzde 20,8 parlamanın öngörüldüğünü aktaran Türkyılmaz, “Bu ve benzer bilgilerden yola yapılan planlamalar, 2053 yılına kadar 42 GW kapasitede nükleer güç santralleri (NGS) kurulmasının hedeflendiğine işaret ediyor.Bununla birlikte, NGS toplam şurası gücü 2053’e kadar Akkuyu NGS’nin 8,8’i tükeniyor ve bu emelle, ülkedeki her bir yeni nükleer santral kurma tutkusu, Büyük felaketlerle karşı karşıya kalabilir” uyarısı yapılıyor.
Türkiye’nin güneş enerjisi potansiyelinin yüzde 3’ünü değerlendirdiğini aktaran Necdet Pamir, denizlerde kurulabilecek RES’lerde ise şimdi adım atılmadığını söylüyor. Türkiye’nin “karbonsuzlaşma” gayesi öğrencisi olarak güç kaynaklarına yönelmesiyle Pamir, güç üretim tesislerinin kamusal bir planlama anlayışı içinde geliştirilmesinin da ehemmiyetine dikkat çekiyor.
Deniz üstü RES’lerle ilgili tüm bölümlerin parçasıyla bir yol haritası hazırlama süreci lisana gelen Pamir’e ait karasal GES’ler ve RES’ler de verimli, yeşil alanlara, ormanlara değil, bu kaynak potansiyellerinin olduğu çorak zirvelere kurulmalı.
Doğanın dağıtımı, flora kaybı yol açabilecek yanlış ekim sona erme, büyümeyi vurgulayan Pamir, “Enerji dağıtımıne ilişkin yatırım kararlarında ilgili yatırımların faydaları ve masrafları değerlendiren Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED), Toplumsal Tesir Değerlendirmesi, Sağlık Tesir Ekonomik Değerlendirmesi, Yarar Maliyetleri Tahlili, Toplumsal Tahlil, Sosyo-kültürel Tahlil, Bölgesel Tahlil üzere objektif, somut ve ölçülebilir bölümler temel alınmalı” diye konuşuyor.
“Körfez ülkeleriyle iş birliği net değil”
Öte yandan, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Körfez’i ziyareti sonrasında Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) Türkiye ile iliştirilen güç programlarının başlayacağını belirtmiş, maddi olarak projelerin netleşmese de Türkiye’nin güçlerinin Körfez ülkelerinde olduğunu belirtmiş ile değerli bir iş birliği gerçekleştirmeyi hedeflediğini ve 4-5 bin megavatlık ayırma güç sistemlerine ilgi duyulduğunu tabir etmişti.
Ancak güç sağlar, Körfezleriyle değiştirilebilen güç projelerinde iş birliğine dair ortaya konan somut bir resmin artık mevcut olduğunu vurguluyor.
Necdet Pamir, BAE ve Suudi Arabistan’ın güç tüketiminde tek gücün ihmal edilebilir oranda olduğu, ayrıyeten kendi teknolojilerinin mevcut olduğuna dikkat çekiyor.
Yatağan Termik SantraliFotoğraf: ANKA
Dünya çapında fosil yakıtların hissi yüksek
Türkiye olduğu üzere dünyada da fosil yakıtların kullanımı esnek güç genişlemeleri üzerinde mevcut.
TMMOB’un Türkiye’nin Güç Görünümü Sunumu’na katılan 2021 yılı prestijiyle dünyadaki birincil güç arzında fosil yakıtların hissi petrol, kömür ve doğal gazla yüzde 79,4’e varırken, bu sayıya göre klasik biyoyakıtlar ek patlayan fosil yakıtların hissi yüzde 83,9’u buluyor. Yenilenebilir olma hissi ise yüzde 11,9’da kalıyor.
Paris İklim Mutabakatı’na iklim kaynaklı sıcaklıkların yakıcı tesirlerini azaltmak için sıcaklık artışının 2050 yılında en fazla 1,5 derece ile sonlandırılması hedefleniyor. Bunun için sera emisyonunun 2030’a kadar yüzde 45 azaltılması ve 2050’de “net sıfır” maksimumuna ulaşılması gerekiyor.
Ancak Memleketler arası Güç Ajansı (UEA), mutabakata tarafının verdiği istikrarı yerine getirmesi halinde bile fosil yakıtların tüketimindeki azalmaların çok hudutlu karşılığını işaret ediyor.
UEA’nın 2021 raporunda yer alan kestirimlere göre dünyadaki birincil güç arzında değişiklik gücün hissi, 2050’de izlediği siyasetlerin sürdürülmesi halinde lakin yüzde 29’a, duyurulan sürekliliğinin yerine getirilmesi halinde yüzde 51’e devam ediyor. Net sıfır satış amacına ulaşılması durumunda ise yüzde 70’lik hisyle yük değişimi güç değişiminde olacak.
Ülkelerin kömürden çıkış planları
Paris İklim Mutabakatı’na bağlı olarak Macaristan, İtalya ve İrlanda’nın 2025; Birleşik Krallık’ın 2024’ü; Fransa ve Avusturya’nın bu yılın kömürden çıkması gerekiyor.
2030 yılı kadar ömrü boyunca kömürden çıkacak Avrupa ülkeleri Kuzey Makedonya (2027) Danimarka (2028), Finlandiya (2029 ortası), Hollanda (2029 sonu), Slovakya (2030), İspanya (2030), Romanya (2030), Romanya (2028) ; 2030’dan sonra kömürden çıkacak Avrupa ülkeleri: Karadağ (2035), Hırvatistan (2033), Bulgaristan (2038-2040), Slovenya (2033), Çekya (2033), Almanya (2038) diye sıralanıyor.
Belçika, İsveç ve Portekiz kömürsüz Avrupa ülkeleri oluşurken Kosova, Bosna Hersek, Polonya, Sırbistan ve Türkiye kömürden çıkış kararı alamadı.
Önde rüzgar türbinleri geride kalan Neurath Kömür SantraliFotoğraf: Rupert Oberhäuser/picture Alliance
Avrupa’da kömür kullanımı arttı
Öte yandan Paris İklim Mutabakatı’na Avrupa Birliği konusunda yaşanan sorunlar da eklendi. Rusya-Ukrayna ortasında devam eden zamanla derinleşen güç krizi nedeniyle Avrupa Birliği’nin kömür kullanımı 2022’de artış gösterdi.
Uluslararası Güç Ajansı (IEA) tarafından yayımlanan Kömür 2022 raporunda, 2022’de küresel tüketimin önceki yıllık karşılaştırması yüzde 1,2 artarken, AB’deki artışın yüzde 6,5’i arttığı görüldü.
Rapora göre AB ülkelerinde 2021’de 449 milyon ton olan kömür tüketimi, 2022’de 478 milyon tona ulaştı. Bu düşüşte, Rusya’dan sağlanan uygun fiyatlı doğalgaz tedarikinde yaşanan kesinti ve kısıtlamalar nedeniyle elektrik üretiminde kullanılan kömür talebinin artması tesirli oldu.
AB ülkelerinde mevcut kömür madenlerindeki üretim artırılırken, Birleşik Krallık ve Polonya’nın da aralarında yer alan bazı ülkelerde yeni kömür yapımı başlatıldı. Avrupa’nın birçok ülkesinde, kömürle çalışan elektrik santrallerinin ömrünün uzatılması, kapatılan santrallerin tekrar devreye alınması ve mevcut üretimlerin artırılması yönünde adımlar atıldı.
Fransa’da dövizde kapatılan Saint-Avold bağlantıları kömür santralinde tekrar elektrik üretimine başlandı. Almanya’da Aşağı Saksonya’da kömürlü elektrik santraline nisan ayına kadar tekrar faaliyete devam edilmesi için acil durum onayı verilirken, kesilmesi planlanan santrallerin ömrü uzatıldı. Böylece Almanya, 6 gigavatsaat üzerinde üretim kapasitesi bulunan kömür santrallerini acil durum rezerve olarak hazırda bekletme kararı aldı.
Ünlü aktivistler Greta Thunberg de Lützerath’taki direnişe katılmıştı.Fotoğraf: Federico Gambarini/dpa/picture Alliance
Almaya’da “linyit köyü”nde direniş
Almanya’da kömür üretimi kısa sürede artırılırken kabine, 2038’de kömürden çıkış yöntemini ileriye doğru çekerek geçen yıl kasım yerinde batıdaki Kuzey Ren Vestfalya’nın 2030 yılına kadar kömürden çıkışının hızlandırılması yapılıyor.
Ancak Kuzey Ren Vestfalya’nın “linyit köyü” olarak bilinen Lützerath’taki kömür madenine karşı köylülerin yaklaşık üç yıl süren direnişi bu yıl başında polis müdahalesi ile son buldu. Güç şirketi RWE’nin linyit kömürü onaylanmış sahayı genişletme kararı üzerine, Mönchengladbach kenti bölgesinin maden bölgesindeki ağaçların doruklarına kurduğu baraka konutlarda yaşayan çevreciler, bölgedeki maden ocağının genişletilmesi yerine genişletmeye dikkat çekiyordu. Etraf militanları bu yıl başında köyde madenin genişletilmemesi ve mevcut mesafenin talebiyle yaklaşık 35 bin kişinin katılımıyla bir gösteri düzenlenmiş ve polisin sert müdahalesiyle karşılaşılmıştı. Şovlar sırasında İsveçli partili aktivistler Greta Thunberg gözaltına alındı. Alman polisi Lützerath’ın büsbütün boşaltıldığını bildirdi.
News
